Lesbók Morgunblaðsins - 21.12.1996, Blaðsíða 8

KKUR hafði verið
boðið í ferðalag til
Vestur-Þýskalands
og það var raunar
ekki í frásögur fær-
andi nerna þetta var
á dögum kalda
stríðsins og þróaðar
höfðu verið margs-
konar aðferðir við að taka fólk af lífi. Tímarn-
ir voru notaðir til undinnála á milli ríkja og
milli einstaklinga. Segja má að þeir einu sem
losnuðu við undirmálin hafi verið þeir sem
slógu grasið eða drógu fiskinn. Þeim var
þetta allt tóm hebreska og er enn, enda
hafa engir gengið fram til að skýra tilgang-
inn með sendistöðvum og dulmálslyklum svo
dæmi séu tekin, hvað þá manndrápum sem
litu út eins og slys eða sjálfsmorð. Mönnum
var ekki rótt á þessum árum. Samt tókum
við boðum í önnur lönd, bæði austan og
vestan járntjalds og nutum sæmilegrar gisti-
vináttu hjá pólitískum erkióvinum okkar.
Við unnum báðir á dagblöðum á þessum
tíma. Hann var nýlega orðinn ritstjóri á
vinstra sinnuðu blaði, sem lagði stefnuna
svona mitt á milli Alþýðuflokksins og Al-
þýðubandalagsins, en var þó íhaldssamt í
fiestum málum, nema þeim sem að talið var
að skiptu engu máli. Þar stóð blaðið fast
fyrir, þóttist boða stefnu flokks síns og gat
orðið ásýndum eins og heilagur Frans frá
Assisi, sem gaf fuglum. Félagi minn hafði
gengið hratt upp metorðastigann og endað
sem ritstjóri svona fyrsta kastið, en flestir
bjuggust við því að hann væri eyrnamerktur
til frekari trúnaðar innan flokksins. Nú gekk
hann í störf ritstjóra sem enn var á blaðinu,
en mátti ekki skrifa í það lengur frá eigin
btjósti eða samkvæmt fyrirsögn, heldur birta
þar þýðingar eftir sig um svarta kynstofna
í Afríku.
Á fundi í miðstjóm flokksins hafði verið
samþykkt að hann gengi erinda vinstri
manna of purkunarlaust og hefði komið upp
Mynd: Árni Elfar.
I LOK hverrar ferðar, og væri hann ekki með fjöiskyldu sinni, hleyptu þeir honum til kvenna á Alexanderplatz. Þar var hann myndaður
í bólinu hjá þriflegum gleðikonum flokksins.
ALEXANDERPLATZ
SMASAGA EFTIR INDRIÐA G. ÞORSTEINSSON
Slompaóur íslendingur finnur meira til sín en alls-
-------7-------:--------------------------------------
gáður Islendingur. Unnió var eftir þeirri forskrift vió
-----------------------------------------7------------
veisluboróin í Austur-Berlín. Þar fannst Islendingum
aó þeir væru orónir brýnir þátttakendur í togstreitu
heimsveldanna og kalda stríóió snerti þá meira en
aðra sveitamenn og sakleysingja í heiminum.
í kringum sig hópi sveitamanna, sem nýflutt-
ir voru í bæinn og einstöku flóttamanni úr
herbúðum Alþýðubandalagsins. Þótt þetta
þýddi aukningu á flokksfélögum fannst þeim
í miðstjórninni sem blaðið hefði hneigst of
mikið til vinstri við bjástur ritstjórans við
að koma upp sæmilegri vinstri sveit í flokkn-
um. Þess vegna taldi miðstjórnin best fara
á því að ýta starfandi ritstjóra til hliðar og
fá nýjan í staðinn, sem skildi að flokkurinn
þarfnaðist víðsýnis í stefnumörkun. Félagi
minn hafði verið tvo mánuði á blaðinu þegar
við lögðum í ferðalagið. Eftir þann tíma
fannst miðstjórn auðséð að hún hefði ráðið
réttan mann í ritstjórastarfið. Fyrri ritstjóri
hafði nú enn meiri tíma til að sinna sínu fólki
í flokknum. í þýðingum sínum var hann
staddur í svörtustu Afríku sem áður enda
var það vinsælt lesefni meðal vinstra fólks
um þessar mundir. Auk þess var honum
boðið að heimsækja Sovétríkin, sem hann
þáði á stundinni. Hann var hvort sem er
ekkert vant við látinn heima fyrir.
Þetta barst svona í gegnum hugann á
meðan við biðum eftir farangrinum í Ham-
borg, en þangað var flugfélagið farið að
fljúga beint um þessar mundir. Sjálfur vann
ég á stærra blaði en félagi minn og undi
vel mínum hag. Við vorum báðir giftir og
áttum börn. Afengi í útlöndum var ekki
keppikefli í augum okkar eins og svo margra
sem ferðuðust á þessum árum og við vorum
ekki staddir þar í Evrópu sem boðið var
upp á kvenfólk og leynilegar myndatökur
sem var hámark gestrisninnar austan járn-
tjalds. Annars voru þetta undarlegir tímar
og síður en svo að gestrisnin almennt ljóm-
aði af þeim. Hins vegar var okkur blaða-
mönnum boðið víða vega. Eitt haustið var
kannski hópur okkar staddur á gestapöllum
við Hlið hins himneska friðar í Peking að
reyna að koma auga á Mao á hliðsvölunum
hægra megin við okkur. Hann stóð þar í
hópi pótentáta, sem báru sig til eins og
þeir væru á Kremlarmúrum. Við vissum
ekki þá, en við lásum um það seinna, að
leiðtoginn, hinn mikli og alvitri Mao þurfti
minnst tuttugu ungar stúlkur í sæng til sín
að kvöldi. Það fór svo sem ekki öll orkan
í Kínverska alþýðulýðveldið.
Okkur var stefnt til Bonn í fyrstu til fund-
ar við suma af þeim mönnum sem þökkuð
var framför og efling þýska lýðveldisins.
Þaðan áttum við að fara vítt um Vestur-
Þýskaland til að skoða verksmiðjur og land-
búnaðarstöðvar áður en við kæmum aftur
til Hamborgar. Þetta gátu orðið strangar
gönguferðir um stóra framleiðslusali en við
kviðum engu. Við vorum vanir stórum fram-
leiðslusölum frá austantjaldsríkjunum. Um
þessar mundir var eins og þjóðir kepptust
við að byggja og sýna þessa stóru sali. Ég
vissi ekki vel hvaða þýðingu þeir höfðu aðra
en þá að þreyta mátti þar stórar göngur.
Stolt eigendanna var ótvírætt. Einn salur
þeirra var kannski hinn mikli salur á stóru
svæði. Hann var þjóðsöngur og fabrikka í
senn handa væntanlegum kreppum til að
mola niður. Þær urðu að hafa fóður annars
urðu engar kreppur. Kommúnistaríkin lögðu
mikið upp úr verksmiðjum í löngum sölum.
Loksins urðu þær of langar og þar sem
kreppur höfðu verið afnumdar hjá þeim eins
og fleiri ósiðir kapítalista, sprakk efnahag-
skerfið í loft upp.
Við höfðum ekki spurnir af kreppuleysinu
og vandamálum af því sprottnum á dögum
þessa ferðalags. Það kom ekki til sögu fyrr
en einum þrjátíu árum síðar. Þá var félagi
minn búinn að hvíla sofinn ti! jafnlengdar
af því við komumst ekki báðir heim úr þess-
ari ferð. Einhverjir kunna að segja að það
haft verið sorglegt. Hvað? Á ég kannski að
yppta öxlum? Hverju á að svara þegar svona
asnalega er spurt? Hvern varðar í raun um
það hvað mér fannst á þessum dögum? Og
ég fer ekki að upplýsa neinn um það núna,
þegar félagi minn er orðinn dauf minning í
huga barna sinna. Hans var auk þess varla
minnst í flokknum lengur, sem setti hann
til metorða til bjargar frá vinstri villu. Þau
metorð stóðu einungis skamman tíma, því
þegar félagi minn átti ekki afturkvæmt úr
ferðalagi sínu nenntu menn annað hvort
ekki þessari baráttu, eða þeim buðust grænni
lendur í pólitikinni, sem var heldur sjald-
gæft á þeim tímum, en varð hentugt seinna,
þegar mikið var um bandalög. Nema gamli
ritstjórinn fékk aftur sín fyrri störf og flokk-
urinn gerði samkomulag við flesta vinstri
hópa sem voru á lausu næstu þrjátíu árin
og sat í nokkrum ríkisstjórnum.
Félagi minn hafði einmitt orð á því við
mig í þessu ferðalagi hve pólitískt gengi
manna gat verið valt. Helst þurftu kandídat-
arnir að vera meinlausir að gáfum, með tak-
markaða vitund um umhverfi sitt en því
meiri vitund um eigið ágæti. Sumir voru
hreinir gallagripir, drykkfelldir og kvensam-
ir úr hófi, aðgangsharðir og frekir, svo stuðn-
ingsmenn þeirra vissu ekki hvort sjálfsálit
þeirra eða stuðningurinn yrði fyrr til að
koma þeim á pall. Yfirleitt dagaði þá uppi
í einhveiju fulltrúastarfí ef þeir gátu ekki
stolið hlutafélagi sér til framdráttar. Sumir
þessara kandídata flokkanna lentu seinni
hluta ævinnar á hælum, þar sem þeir börðu
höfði við stein.
En, sagði félagi minn og varð svolítið
undirfurðulegur, séu þetta dugandi menn,
sem ekki sjá sjálfir fyrir ófarnaði sínum,
kemur ef til vill þriðji aðili með sérstakar
aðgerðir og öllum að óvörum og ryður braut-
ina fyrir æskilegan kandídat, þótt sá náungi
hafí ekki hugmynd um að verið sé að hjálpa
honum á framabrautinni. Þetta gerist iðulega
og í vaxandi mæli með eflingu leyniþjónustu
voldugra ríkja fyrir austan og vestan. Búlg- ^
arar drápu nýlega mann á götu í London ,
með því að stinga hann í fót með regnhlífar-
broddi. Eiturefnið var svo óþekkt að læknar I
áttuðu sig ekki á hvað var að manninum
fyrr en hann var látinn. Þessi maður hafði
annast útvarp til heimalandsins, Búlgaríu,
og ekki annað vitað en hann væri mesti
meinleysingi. En ríkið vildi ekki láta hann
tala í útlöndum.
Ég benti félaga mínum á, að samkvæmt
kenningunni um launverkin væri hann sjálf-
ur hættulega staddur. Hann rak upp skelli- j;
hlátur. Á Islandi, nei, sagði hann þegar
hláturhryðjunum linnti. Ég benti honum á
að merkilegt væri hvað íslensk pólitík bög- r
glaðist fyrir brjóstinu á helstu andstæðing-
unum í kalda stríðinu. Landið væri statt
þar í Norður-Atlantshafi, sem teldist æski-
legt aðsetur hvers konar varðstöðu. Sjálfur
þekkti hann til þess pólitíska ofsa, sem ríkti
gegn veru varnarliðs Natóríkja. Við værum
hluti af bijóstvörn Vesturlanda í kalda stríð-
inu og mættum vera stolt af sem þjóð.
Samt hefði tekist að gera varnir landsins [■
að pólitísku bitbeini og baráttan gegn vörn- J
inni nyti fjárstuðnings frá Sovétríkjunum k
og yrði fyrir hrópum og hundgá þaðan, eins
og í smalamennsku í gamla daga. Sam-
kvæmt þessum smalahljóðum frá Sovét, sem
heyrðust misjafnlega um alla Vestur-Evr-
ópu, studdu nokkrir íslendingar bandalag
kommúnista og nasista í byrjun seinna
stríðs. Nú hefur það verið gert að barnalær-
dómi að sá stuðningur hafi verið veittur af
föðurlandsást. Barnalærdómurinn um varn- ,
ir landsins hefur þegar verið undirbúinn j
með bókmenntalegum hrópum og hundgá, v
þeirri hæstu kenndri við atóm. Mönnum var \
hreinlega ekki sjálfrátt.
Þannig eyddum við dögunum í Vestur-
Þýskalandi hvenær sem færi gafst fyrir hin-
um löngu sölum. Við höfðum fáar fréttir að
heiman þessa sumardaga. Það ríkti sam-
steypustjórn og hafði ríkt lengi. Þegar engin
pólitísk rök dugðu til að fella hana töluðu
menn um hvað hún væri leiðinleg og þar
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 21. DESEMBER 1996