Lesbók Morgunblaðsins - 21.12.1996, Blaðsíða 22

SÓREY- einstaklega fallegur
lítill bær á Norður-Sjálandi um
70 km VSV frá Kaupmanna-
höfn. Bærinn stendur við Só-
reyjarvatn þar sem beyki-
skógurinn teygir sig fram á
vatnsbakkann og fuglar
eiga sér griðland í háu
sefi. Bærinn á sér
sögu. Þegar á 12. öld var stofnað þí
diktínaklaustur, sem stóð þó aðeins skamma
hríð, en árið 1161 stofnaði Absalon erkibisk-
up þar Cisterciensklaustur, sem nokkrum
árum seinna var orðið eitt ríkasta klaustur
í Danmörku með 30 munkum og hið mesta
stórveldi, auðugt bæði af löndum og lausum
aurum. Það var því eftir nokkru að slægjast
fyrir Kristján konung þriðja, þegar hann lagði
klaustrið undir sig á 16. öld, eða í þann
mund, að lútersk kirkja var borin til sigurs
í Danmörku og að fullu höggvið á tengslin
við Róm.
Fyrst eftir siðbreytinguna gerði Kristján
konungur þriðji Sóreyjarklaustur að gæslu-
stað ýmissa þeirra, sem ekki var talið rétt
að hafa á faralds fæti.
Talið er víst, að þegar Kristófer Hvítfeld
sjóliðsforingi lét handtaka Ögmund Pálsson
Skálholtsbiskup árið 1541 og flytja hann til
Danmerkur hafi verið farið með hann til
Sóreyjar - sumir segja þá enn á lífi, en hafi
síðan látist skömmu síðar. Þannig greinir
danski sagnfræðingurinn og biskupinn Erich
Pontoppidan frá ævilokum Ögmundar bisk-
ups í kirkjusögu sinni, sem kom út í Kaup-
mannahöfn árið 1747. Hann getur þess jafn-
framt, að Ögmundur hafi verið grafinn í kirkj-
unni í Sórey og á legsteini hans hafi staðið
þessi grafskrift: „Hic fepultus est Augmund-
us Episcopus."
í afskrift af bréfabók Gissurar Einarsson-
ar, fyrsta lúterska biskupsins á íslandi, segir
hins vegar, að Ögmundur biskup hafi látist
í hafí hinn 13. júlí - og því aðeins fengið
kirkjuleg í Sórey.
En hvort nú heldur, að Ögmundur biskup
kom til Sóreyjar lifandi eða látinn, þá hefur
hann svo sannarlega greitt Kristjáni konungi
þriðja útför sína og stein, því að konungur
lagði undir sig allar jarðir hans fjörutíu að
tölu.
Svo er það víst ekki fyrr en á 19. öld, að
Sórey kemur aftur við sögu íslands, en þá
átti „listaskáldið góða“ Jónas Hallgrímsson
(1807-1845) mörg spor til Sóreyjar eftir að
hann kynntist Jóhannesi Steenstrup (1813-
1897) náttúrufræðingi, sem var mikill ísland-
svinur, sér í lagi eftir að hann hafði ferðast
til íslands í rannsóknarskyni og kynnst landi
og þjóð. Jónas dvaldi stundum langdvölum
hjá Steenstrup, sem á sínum tíma var einn
fremsti náttúrufræðingur Dana. Á árunum
1841-1846 var hann lektor við akademíuna
í Sórey og var Jónas alltaf velkominn á heim-
ili hans þar.
Auk þess að vera gistivinur Steenstrups
virðist Jónas á Sóreyjarárum sínum hafa átt
sakir meðan Steenstrup er að ferðast með
konungssyni um Skotl. og Færeyjar - þú
spyrð mig um þá Ingemann og Hauch. H.
er allra elskulegasti maður, hann er hár og
grannur og ólánlega vaxinn, allra manna
svartastur, blakkur og suðrænn í andliti og
sérstaklega fallega ljótur, eins og þú þekkir,
með fjarska stórt nef og efra tanngarð
og allra manna stóreygðastur og úteygð-
astur, og samt sem áður þarf ekki nema
að líta á hann til að sjá að hann er fluggáfað-
ur, hann er svq mikill ákafamaður í tali að
hann varla kemur öllum orðunum út og blæs
þá eins og móður hestur. Honum mættu tveir
harmar í vetur, hann missti dóttur sína og
konan hans skrifaði novelle. Ingem. er allra
mesti spilagosi, stuttur og stubbaralegur,
með mikið hár og úfið sem hefur verið bjart,
en er nú farið að grána: hann hefur breitt
andlit flatt og lágt nef og mikið enni, lítil
grá, lífleg og skýrleg augu, hann er afar fljót-
mæltur og verður svo hvað úr öðru að það
er oft illt að fylgja honum: hann er fyndinn
og smáertinn og ófús að tala um skáldskap."
En nú skal ekki í bili meira sagt frá Sórey
og skáldunum þar - heldur minnt á, að til-
efni þessarar greinar er gamla altaristaflan
í Prestsbakkakirkju á Síðu, sem komin var
á sinn stað í kirkjunni þegar hún var vígð
hinn 21. aprí! 1859, sem þá var skírdagur
og jafnframt sumardagurinn fyrsti.
Áltaristaflan virðist ekki hafa notið mikill-
ar hylli hjá forráðamönnum safnaðarins og
í úttekt kirkjunnar úr hendi byggingarmeist-
arans, þar sem kirkju og búnaði er annars
ágætlega lýst, er ekki fninnst á hana. í næstu
visitasíum prófasta og biskupa geymir þögn-
in hana ein, þar til loks séra Bjarni Einars-
son prófastur á Mýrum í Álftaveri rýfur þögn-
ina hinn 17. ágúst 1895 þegar hann visiterar
Prestsbakkakirkju og kemst svo að orði í
visitasíu sinni, að „altaristöflu vanti í kirkj-
una því að sú töflumynd, sem í henni er, er
bæði lítil og þar að auki hreinasta skrýpa-
mynd“.
Þessi skoðun prófastsins hefur sennilega
orðið hvati þess, að á fimmtíu ára afmæli
kirkjunnar, árið 1909, er henni keypt ný alt-
aristafla. Svo er þó fyrir að þakka, að eldri
töflunni er ekki kastað, og mun sóknarprest-
urinn séra Magnús Bjarnarson hafa látið
hengja hana upp á kórgafl kirkjunnar hægra
megin við nýju töfluna, þar sem hún hefur
átt sinn sess síðan.
Enginn virðist velta því fyrir sér hver hafi
málað töfluna - og gildir þar hið sama um
lærða sem leika.
Eftir að höfundur þessara orða gerðist
sóknarpestur austur á Síðu og tók að þjóna
Prestsbakkakirkju stóð ég oft fyrir framan
þessa altaristöflu og virti fyrir mér stíl henn-
ar, staðráðinn í því að kanna hver hún væri
þessi Lucie Marie, sem hana hafði málað.
Rannsókn dróst samt úr hömlu.
Svo er það vorið 1992, að Kjartan Ólafs-
son sagnfræðingur og fyrrverandi ritstjóri
hringir og segist eiga sérstakt erindi að flytja.
Ljósm. Þjóðminjasafn íslands.
GAMLA altaristaflan í Prestsbakkakirkju, gjöf Lucie Marie Ingemann.
FRA SOREY TIL SIÐU
EFTIR SIGURJÓN EINARSSON
Lucie Marie var máiari en í Sórey á Sjálandi var
bara íitió á hana sem eiginkonu skáldsins
Ingemanns. A heimili þeirra komu bæói Bertel
Thorvaldsen og Jónas Hallgrímsson. Hún gaf af
ókunnri ástæóu eina af altaristöflum sínum kirkjunni
_____á Prestsbakka á Síóu. Myndin var flutt til_
Vestmannaeyja, þaóan á land vió Dyrhólaey
og síóasta áfangann á hesti.
ákaflega góð skipti við „elítuna" í Sórey og
var hann í miklu vinfengi við skáldin B.S.
Ingemann og Carsten Hauch, sem báðir
kenndu við Sóreyjarakademíuna auk þess
sem þeir voru einhver þekktustu skáld Dana
á þessum árum. Jónas kemst svo að orði í
einu bréfa sinna til Páls Melsteds yngra, að
það sé „mikið þægilegt að vera boðinn og
velkominn hjá þeim báðum hvenær á degi
sem vera skal“.
Sögu akademíunnar í Sórey, sem á Jónas-
arárunum var starfsvettvangur þessara
þriggja Dana, sem nefndir hafa verið, má
rekja allt til þess, að Friðrik konungur II
stofnaði þar skóla á „rústum" klaustursins
árið 1586, en síðan hefur þar verið „lærður"
skóli allt til þessa dags, raunar með nokkrum
hléum. Hléin í skólastarfinu má oftast rekja
til eldsvoða, sem afar oft hafa hijáð þessa
merku stofnun, síðast árið 1813, þegar eldt-
ungumar eyddu ekki aðeins byggingum held-
ur líka merku bókasafni og fágætum skjölum.
Eftir eldsvoðann var Sóreyjarskólinn end-
urbyggður og þegar hann tók aftur til starfa
árið 1822 var Bernhard Severin Ingemann
(1789-1862) ráðinn þar lektor. Hann var
þá orðinn eitt af höfuðskáldum rómantísku
stefnunnar í Danmörku. Ingemann orti bæði
ljóð og sálma, en var einnig kunnur fýrir
ritun sögulegra leikrita og skáldsagna.
Nokkrir sálma hans hafa verið þýddir á ís-
lensku, en þeirra þekktastur er sálmurinn
Fögur er foldin í þýðingu Matthíasar Joch-
umssonar. Sá sálmur er enn þann dag í dag
vinsæll jólasálmur og sunginn á jólunum í
mörgum íslenskum kirkjum.
En tilefni þessarar samantektar er þó ekki
að rekja sögu Sóreyjar eða segja frá skáldun-
um, sem þar settu svip á lítinn bæ og Jónas
Hallgrímsson lýsir svo eftirminnilega í bréfi
sínu til Páls Melsteds skrifuðu í Kaupmanna-
höfn hinn 5. júlí 1844. Ekki er hægt að stilla
sig um að birta ofurlítinn kafla úr þessu
bréfí, svo einstakri mynd sem það bregður
upp bæði af mönnum og tíðaranda.
„Ég er kominn frá Saurum eins og þú
sérð, en ekki er það samt nema um stundar-
í Þjóðskjalasafni íslands hafði hann sem oft-
ar hitt Sigríði Guðmundsdóttur frá Vík í
Mýrdal, sem undanfarin ár hefur verið ötul
við að kanna skaftfellsk skjöl. Bað hún nú
Kjartan að flytja mér þá frétt, að hún hefði
á safninu rekist á skjöl varðandi Prestsbakka-
kirkju, þar sem þess væri getið hver hefði
málað gömlu altaristöfluna.
Brá ég nú skjótt við og tók að kanna
málin og naut enn aðstoðar Sigríðar Guð-
mundsdóttur, sem sendi mér ljósrit af skjölum
og bréfum varðandi byggingu Prestsbakka-
kirkju.
Bréfið, sem Sigríður vakti fyrst athygli á
er frá Trampe greifa, stiftamtmanni yfir ís-
landi, til sýslumannsins í Skaftafellssýslu,
dagsett hinn 26. júlí 1856. í bréfinu talar
stiftamtmaður um kirkjuvið og annað efni
til hinnar væntanlegu kirkju á Prestsbakka.
Efni þetta var sent frá Kaupmannahöfn til
Vestmannaeyja og í flutningum er m.a. altar-
istafla máluð af etatsráðsfrú Ingemann í
Sórey, gjöf hennar til kirkjunnar.
Er nú auðvelt að rekja leið töflunnar, sem
Lucie Marie málaði í Sórey 1854, en þaðan
lá svo leið hennar til Vestmannaeyja um
Kaupmannahöfn með póstskipinu Sölöven.
Frá Vestmannaeyjum er hún svo flutt að
Dyrhólaey í júnímánuði 1857 og skipað upp
22 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 21. DESEMBER 1996