Lesbók Morgunblaðsins - 21.12.1996, Blaðsíða 18

W-
ár, 1864-77. Þann 9. september 1877 var
kirkjan vígð af séra Eiríki Briem í Steinnesi.
Höfðu þá allir kirkjugripir úr gömlu Þingeyra-
kirkjunni verið fluttir í nýju kirkjuna. Bygging-
in kostaði alls um 16.000 krónur og þar af
lagði Ásgeir til 10.000 krónur úr eigin sjóði.
Mun Ásgeir hvergi hafa til sparað að húsið
yrði sem veglegast enda kirkjan á Þingeyrum
: með merkustu guðshúsum landsins.
Kirkjuhúsið er með forkirkju, tumi og boga-
, dregnum kór sem hlaðinn er út í eitt með
kirkjuskipinu. Söngloft er yfir kirkjunni fram-
; anverðri og tekur hún alls nær 150 manns í
í sæti. Hvelfing er bogadregin og blámáluð og
á henni gylltar stjömur sem eiga að vera um
1.000, eða jafnmargar og rúðumar í boga-
dregnum gluggum kirkjunnar. Veggir vora í
i upphafi sléttaðir að innan með kalkblöndu en
árið 1937 vora þeir steinmúraðir og síðan
I málaðir hvítir. Helluþak var á kirkjunni í upp-
f hafí og lengi síðan en var orðið illa farið og
t því sett eirklæðning í stað þess skömmu eftir
| miðja þessa öld.
t Margir stórmerkir gripir era í Þingeyra-
kirkju eða hafa heyrt henni til. Ber þar fyrst
að nefna altarisbríkina sem er frá tímum Þing-
eyraklausturs og talin gerð í Nottingham á
Englandi á 15. öld en sumir álíta hana eldri.
Hún er með upphleyptum mjmdum úr ala-
t bastri og hefur verið með vængjum en þeir
[ era nú horfnir. Sagt er að bríkina hafi átt að
selja úr landi og var búið að flytja hana út í
Höfðakaupstað (Skagaströnd) en hún skemmd-
ist á leiðinni. Gengu kaupin til baka og var
bríkin flutt aftur til Þingeyra. Var hún síðar
lagfærð og Guðmundur „bíldur“ Pálsson gerði
yfir hana tréskurðarmynd af himnaför Krists
og skar einnig út umgerð með rósabekk utan
um hvort tveggja. Þá er í kirkjunni merkilegur
: pi-edikunarstóll, gefinn af Lauritz Gottrap árið
1696. Hann er líklega hollenskur að gerð, sex-
strendur með myndum af Kristi og postulunum
á hliðunum. Hann er í barokkstíl, með himni
yfir og áletruðu nafni gefandans og ártalinu.
Predikunarstóllinn er sunnan megin í kirkjunni
en að norðanverðu er skímarsár sem einnig
var gefínn af Lauritz Gottrap, árið 1697. Hann
er í svipuðum stíl, áttstrendur og á hliðum
hans myndir af atburðum úr biblíunni. Yfir
honum er einnig himinn með dúfumynd og
áletran um gefandann og ártalið. í honum er
stór, áttstrend skímarskál úr tini með ártalinu
1693. Ýmsir fleiri merkir gripir era í kirkj-
unni, svo sem oblátuöskjur, kaleikur með pat-
ípu og vínkanna sem Jóhann Gottrap, sonur
Lauritz Gottrup, gaf kirkjunni. í forkirkjunni
er legsteinn sá er var yfir gröf Lauritz Gottrap
og konu hans í gamla kirlqugarðinum á Þing-
eyram, steinhella mikil með skjaldarmerki
Gottrups og merkjum guðspjallamannanna og
langri áletran.
Nokkrir merkir munir úr Þingeyrakirkju era
varðveittir í Þjóðminjasafni fslands en Her-
mann Jónasson skólastjóri á Hólum sem bjó á
Þingeyram á áranum 1896-1905 seldi ýmsa
gripi kirkjunnar. Má þar nefna líkneski af
Kristi og postulunum sem vora á bitanum
milli kórs og framkirkju en Sveinn Ólafsson
myndskeri hefur gert eftirmyndir þeirra og var
þeim komið fyrir í kirkjunni árið 1983. Hafa
Húnvetningar kunnað Hermanni litlar þakkir
fyrir söluna og væri líklega tilhlýðilegast að
Þjóðminjasafn skilaði mununum heim. Fleiri
hlutir er tilheyra kirkjunni era nú þaðan á
braut. Dr. Guðbrandur Vigfússon gaf kirkj-
unni allmikið bókasafn við vígslu hennar en
þær bækur eru nú á brott gengnar og lítt vit-
að um afdrif þeirra. Þeim þyrfti einnig að
skila nema þær hafi brannið því að staðar-
bruni varð á Þingeyrum vorið 1924 og brunnu
þar öll bæjarhús til kaldra kola. Þar hefur það
komið kirkjunni til góða að vera úr eldtraust-
ara efni en timbri og nokkuð frá bæ.
Þrjár klukkur héngu í klukknaporti gömlu
kirlqunnar. Tvær þær meiri vora fluttar í nýju
kirkjuna. Var önnur þeirra mikil og hljómfögur
en hún rifnaði á jóladag árið 1896. Þáverandi
landeigandi, Sturla Jónsson, lét nokkra síðar
gera nýja klukku og era á henni nöfn Ásgeirs
Einarssonar og Guðbrands Vigfússonar auk
ártalsins 1911. Grafreitur var gerður umhverf-
is kirkjuna í upphafi aldarinnar og var fyrst
grafið í honum árið 1915. Þar sem gamla kirkj-
an stóð, austur af bæjarhúsunum, hefur leg-
steinum úr gamia grafreitnum verið safnað
saman á steypta hellu innan lítillar girðingar.
Era þar legsteinar margra þjóðkunnra Hún-
vetninga. Mitt á milli kirkjunnar og gamla
kirkjustæðisins er sporöskjumyndað garðlag í
túninu og kallast Lögrétta. Er hún um tuttugu
og fimm metrar í þvermál frá austri til vest-
urs en tuttugu metrar frá norðri til suðurs,
friðlýst.
Ferðalangar eru hér hvattir til að koma
heim að Þingeyrum hvort heldur þeir era í
skoðunarferð um Húnavatnssýsiur eða á hrað-
ferð eftir hringvegi. Fátt veitir meiri lífsfyll-
ingu en ganga þar um garð og stokka og hér
fullyrt að ferðalagið verður farsælla eftir heim-
sókn að Þingeyram.
Höfundur er jarðfræðingur.
FALLEG LÖG

75*
II
r r if

eééeé
1
Lcm- t<u. /s 4he. fuce iu ihe - y /SjktrS-

n í i^-jj-Lujjí
jilL
%
tt>u£SL**M
i i j. i ' ..1:1 æ
Gcmaíi 9 <jO*t/i M>-c fð'ÍHeJbluriý
ð'ÍHeÁCur "fiý
\7 7

~T f=~
TÓNDÆMI.
EFTIR
ATLA HEIMI SVEINSSON
AÆSKUHEIMILI mínu var
sungið. Mamma spilaði
prýðilega á píanó. Pabbi
söng stundum með Karla-
kómum, hafði fallega ba-
ritónrödd; á yngri árum
var hann í söngtímum hjá
Birkis. Amma var jafnvíg
á stofuorgel, og píanó; dætur hennar spiluðu
og fjölskyldan öll hafði mikla ánægju af
söng og tónlist. Það var því mikið sungið í
minni flölskyldu, og við krakkamir kunnum
lög og ljóð.
Tónlistarbakgrunnur minn er Fjárlögin,
Organtónamir, Kaldalóns allur og Páll
ísólfsson, Danmarks melodier og skandinav-
ísk lög; auk Staff-heftanna þýsku sem höfðu
að geyma helstu stef meistaraverkanna í
léttum útsetningum. Söngurinn kætti, bætti
og hressti. Þegar sungið er saman þá verða
allir góðir: þannig hugsaði þetta fólk.
I.
Sum lög eru fallegri en önnur. Þau vekja
hjá okkur ánægju og áhuga í hvert sinn er
þau heyrast. Þau koma.til okkur eins og
góðir vinir. Önnur lög láta mann nokkuð
afskiftalausan, og enn önnur fara í taugarn-
ar á manni. Hvað skyldi það vera.sem gerir
sum lög fallegri en önnur? Þessu er vand-
svarað. Ótal ástæður má finna. Fegurðar-
smekkur manna er mismunandi og einstakl-
ingsbundinn.
En samt virðist vera ríkjandi eitthvert
sameiginlegt fegurðarmat í tónlistinni, sem
helgast af hefðinni. Fiir Elise eftir Beethov-
en er smálag, sem langflestir telja að sé
fallegt. Ýmsir myndu vilja heyra það eitt
aftur, ef velja mættu milli margra laga, síknt
og heilagt glymur það í eyrum manns - í
orðsins fyllstu merkingu, - þegar beðið er
í símanum; það ómar líka lágvært úr bak-
grunni tilverunnar í stórmörkuðum og lyft-
um; á útvarpsrásum heyrist það í alls konar
útsetningum, poppað og ópoppað. Svo vin-
sælt er það. Ungir pianónemendur spreyta
sig á laginu enn í dag, og það er mikill
áfangi fyrir ungan píanóleikara þegar hann
getur spilað þessa fallegu bagatellu, eða
albúmblatt Beethovens villulaust.
Þetta sýnir að falleg lög eru margnota.
Gullfallegt lag eins og Greensleaves er allt-
af jafnfallegt hvort sem það er sungið eða
leikið; það sómir sér jafnvel sem danslag
og vögguvísa, leikið af sinfóníuhljómsveit,
bigbandi, djassgrúppu eða rafmagnsgítör-
um. Menn njóta þess jafnt í sorg sem gleði,
á hátíðastundum jafnt sem í daglegu amstri,
á morgni sem kveldi, á sumri sem vetri.
Og verða seint leiðir á því.
Setja má mismunandi texta við eitt og
sama lagið. Siíkar paródíur hafa löngum
verið tíðkaðar. Lag má syngja við sálma-
vers, blautlegan danstexta, þjóðrembuljóð
eða vögguvísu. God save the Queen, eða
Eldgamla ísafold eða Rúgbrauð með tjóma
oná, er sungið við gamlan sígræningja, sem
eiginlega er menúett. Mér kæmi ekki á óvart
ef hann reyndist franskur að uppruna, úr
smiðju Lullys. Og O, solo mio nýtur sín jafn-
vel í flutningi Pavarottis sem Presleys; það
blómstrar jafnt við Napólíflóann og i Mið-
vestrinu.
Nasistar höfðu ekki fýrir að banna and-
ófssöngva Hanns Eislers, þeir létu bara
yrkja við þá nýja nasistatexta. Þá sagði
Eisler að tónlistin væri hin mikla hóra.
Núverandi þjóðsöngur Þýskalands, Deutsc-
hland, Deutschland iiber alles, var þjóðsöng-
ur nasistanna, áður þjóðsöngur Austurríska
keisaradæmisins, sómdi sér prýðilega sem
íslenskt ættjarðarlag - Yfir voru ættarlandi
en var upprunalega stef í undirfögrum
tilbrigðaþætti í strengjakvartett eftir Ha-
ydn. Og kannski hnuplaði Haydn gamli því
einhvers staðar.
H.
Það virðist sem mannshugurinn hafi ein-
hvetja þörf fyrir tónhendingar. Dægurlög,
slagara eða smelli - hits á ensku - köllum
við þau lög sem hljóma innra með okkur í
stuttan tíma. Á þýsku er talað um Ohrenw-
urm eða eymaorm. í íslensku er talað um
húsgang, sama og Gassenhauer í Vínarborg.
Við syngjum þessi lög í baðinu, raulum við
vinnuna, dönsum eftir þeim á böllum. Svo
hætta þau að vera áhugaverð, gleymast, og
önnur koma í staðinn. Þau lög sem alltaf eru
falleg, ánægjuleg og áhugaverð kallast
evergreens eða sígræningjar.
Meðallíftími slagarans nú á tímum er ná-
lægt því að vera tvær vikur ef hann kemst
á vinsældalistann - tíutoppinn. Hann getur
jafnvel hangið meðal 40 vinsælustu laganna
í nær þijá mánuði. Síðan fellur hann í djúp
gleymskunnar, búinn að gegna hlutverki
sínu. Stundum er hann endurvakinn síðar,
dustað af honum rykið og kannski endurút-
settur, og þá er talað um oldies, sem er nokk-
um veginn sama og sígræningi. En aðeins
lítið af slagaraframleiðslunni kemst á vin-
sældalistann. Og í dag eru slagarar ekki
aðeins samdir, þeir eru framleiddir. Á þeim
markaði er fjöldaframleiðsla með skjótgróða
markmiðið.
Það er unnt að græða mikið fé á stómm
markaði erlendis og dægurlagaiðnaðurinn er
harður bisness, þar sem margir hákarlar
heimta sinn bita af kökunni. Hér á landi hef
ég ekki náð lægsta iðnaðarmannataxta fyrir
Snert hörpu mína ... en þó er það sennilega
mest sungna lag á íslandi. Ætli afraksturinn
sé ekki eitthvað um 30.000 krónur á ári að
meðaltali. Þetta er ekki iðnaðarpopp, en
meira er upp úr því að hafa. Betur mundi
borga sig að „framleiða" lélegan slagara með
harðsnúnu auglýsingarapparati, dúndra hon-
um á rásimar, með velvildarstuðningi dag-
skrárstjómenda, og hafa aðra slagara tilbúna
til að taka við þegar einn hefur gengið sér
til húðar. Þannig mætti haia inn mikinn pen-
ing. En þetta á ekkert skyit við falleg lög.
Dægurlögin era auðlærð, enda langoftast
mjög einföld; háttbundin svo hægt sé að
vagga sér í takt við þau og dansa. Oft stutt-
ar síendurteknar hendingar, á aðaltónum
með einföldustu og algengustu hljómunum.
Þó finnast undantekningar eins og sígræn-
inginn Laura eftir David Raksin, sem er flók-
ið í lag- og hljómagerð, næstum atónal. Einn
albesti sígræningi kvikmyndatónlistarinnar
(tóndæmi I).
Dægurlögin lifa oft í nánu samlífi við text-
ann, sem oft minnir á auglýsingaslagorð.
Innihaldið er oftast ást, eða einhver þægileg
minning sem vekur vellíðan. Kannski skop-
legt atvik - fimmaurabrandarar - oft er
skammt í meinlausa og siðsamlega erótík.
Ég spurði einu sinni leigubílstjóra, sem ók
mér, hvaða áhrif tónlist hefði á hann. „Hún
vekur upp minningar,“ sagði hann. Og svipað
segir Einar Ben. í Kvæðinu í Dísarhöll:
... Ómur af lögum og brot úr brögum,
bergmál frá ævinnar liðnu dögum,
af hljómgranni hugans vaknar...
Og stundum er erfitt að draga mörkin
milli slagarans og þeirra laga sem við mynd-
um flokka sem fagurtónlist eða klassík. Er
valsinn úr Kátu ekkjunni slagari eða klassík?
Hvað um annað stefið úr fyrra þætti ófull-
gerðu sinfóníunnar? Er Á Sprengisandi eftir
Kaldalóns sönglag eða slagari? The man I
love eftir Gershwin? Ekki er að undra þótt
gömul og góð óperalög eftir Wagner og
Verdi þykja betri en bakgrannsjukkið, fyrir
sjónvarpsauglýsingar um dömubindi. Þessir
gömlu óperujöfrar kunnu að semja falleg lög.
Það er erfítt að semja falleg lög. Eg
mæli af eigin reynslu. A því sviði andans
eru margir kallaðir og fáir útvaldir. Þetta
er líkt því að gera góða ferskeytlu. Flestir
geta barið saman vísu, en góðar vísur era
ekki margar. Snilldarvísur raunar mjög
sjaldgæfar. Margir geta barið saman marg-
staðlað hljómagutl með laglínumoði. En það
er langt í listaverkið.
Ég held það sé meðfædd náðargáfa að
geta búið til fallegt lag. Það þarf að leggja
rækt við þá gáfu, viðhalda henni og þjálfa.
Mér finnst að Kaldalóns hafi haft stórkost-
lega laglínugáfu. Hann er meistari hinnar
syngjandi laglínu, sem svífur fyrirhafnar-
18 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 21. DESEMBER 1996