Lesbók Morgunblaðsins - 21.12.1996, Blaðsíða 26

Undir eins og ég þakka þér fyrir bréfið
með Gísla, vil ég geta þess að ég skrifaði
Jóni Borgfjörð í Reykjavík tvö bréf, og kom
svarið frá honum rétt í því ferðin varð héð-
an, og gat ég þess vegna ekki annað en gert
þér boð um þess innihald sem var; að það
gekk ekki við Friðrik bókbindara, því hann
var búinn að taka annan.
Svo reyndi hann að leita við Egil bókbind-
ara um þetta mál, og var hann þá búinn að
ljá máls á að taka einhvern, en þó ekki full-
gert, og lofar Jón mér að láta mig vita hvað
afræðst.
Nú liggur bréf frá mér til Jóns og bíður
að suður gefi, og beiddi ég hann þar að leita
(alstaðar) þar sem hann hefði augastað á,
og láta mig síðan vita ekki síðar en fyrir
þorralok; þá læt ég þig þegar frá mér heyra.
Að lyktum kveð ég þig með ósk gleðilegs
nýárs, og fel ég þig í hendur drottni vorum
Jesú Kristi um tíma og eilífð.
Þinn elskandi móðurbróðir, Sigurður
'•Lynge."
Nú var tíminn að verða naumur. Næsta vor
yrði Jóhannes vegalaus með öllu, ef ekki hefði
fyrir þann tíma tekist að tryggja honum nýja
vist. Hjónin á Miðfossum, húsbændur hans,
öldruð og slitin, höfðu ákveðið að bregða þá búi.
Næsta bréf Sigurðar er dagsett 17. febr-
úar. Enn ríkir fullkominn óvissa um málalykt-
ir í Reykjavík, en þó er vonarglæta:
„Kæri frændi! Nú í dag fékk ég bréf frá
Jóni Borgfirðingi, og segir hann mér að ekki
hafi sér tekist að koma þér niður nema með
þeim afarkostum sem þú getur ekki gengið
að, en hann segist vita að Einar prentari hafi
að undanfömu tekið pilta upp á fimm ár, og
hafi þeir ekkert þurft með sér að gefa, og þó
haft húsnæði, föt og fæði, en sagðist ekki
hafa viljað leita þess, fyrr en hann vissi hvort
•tnér líkaði það, og þótti mér verst að hann
gerði það ekki; þetta dregst alltof lengi, því
ég veit víst að allir eru búnir að koma sér
niður til veru eftirleiðis. Þó ég reyni að skrifa
Jóni enn og biðja hann að koma þér fyrir hjá
Einari prentara, þá get ég ekki sagt hvort
það gengur eða ei, en þykir þó þetta ekki
óaðgengilegt fyrir þann sem félaus er og eng-
an á að. Ekki get ég fengið vissu um þetta,
og síst að ég geti komið þeirri vissu til þín
fyrr en ef lifi um páska eða máske seinna -
og þá verður þú kannski alveg vegalaus ef
þetta lukkast ekki, og þykir mér það verst.
Ég held ég reyni samt að skrifa Jóni og biðja
hann að leita til Einars prentara, en ekki þyk-
ir mér heldur ráð fyrir þig að_ sleppa ef þér
býðst góður staður nærri þér. Ég held annars
að örlögin ætli að verða okkur erfiðleg f þessu,
frændi! En kannske drottinn greiði eitthvað
úr þessu, ef við treystum honum og felum
honum á vald efni vor - og honum ertu af
mér á hendur falinn um tíma og eilífð." -
Sigurður Lynge. N
Næsta bréf dagsetur Sigurður 6. mars. Og
nú hefur hann heldur en ekki fréttir að færa:
„Elskulegi frændi! Eftir að ég skrifaði þér
síðast fór ég undir eins og skrifaði Jóni Borg-
firðingi að nýju og bað hann að semja við Ein-
ar prentara og sagði honum að ef það væri
satt að Einar tæki pilta upp á fot og fæði, þá
skyldi hann ganga að því, þar þetta væri sá
gini vegur sem þú gætir að komist, sem félaus
og aðstoðarlaus, til að nema það handverk sem
þú með tíðinni kynnir að hafa gagn af.
Nú fór Jón til Einars og færði þetta í tal
við hann og tók Einar því vel, en sagðist þó
ekki fullgera það fyrr en hann fengi nákvæma
upplýsingu um það, hvort þú værir efnilegur
og ólatur og líklegur til vinnu, því oft fengju
piltar þungt að vinna, að bera upp á stflinn
og svo prenta með tímanum. Að öðru leyti
vildi hann vita nákvæmlega hvort þú værir
reglupiltur og ekki hneigður til ofdrykkju.
Óskaði Jón svars frá mér um þetta efni. Eg
lét það ekki lengi bíða, skrifaði aftur á þá
leið: að þótt þú værir eigi bráðþroska, þá
mundir þú vera nálægt því í meðallagi, þegar
miðað er við það sem unglingar eru almennt
á þínum aldri, og þótt þú værir ekki minna
bneigður til bókmennta en vinnu, þá hefði ég
þó ekki orðið þess var að húsbændur þínir
hafi brugðið þér um leti, né heldur um að þú
hefðir fyrir þá skuld forsómað að gera það
sem þér hefði verið sagt; en um óreglusemi
og ofdrykkju gæti því síður nokkur maður
brugðið þér, þvi ég vissi víst að þú værir uppal-
inn á reglu- og siðsemdarheimili, en ekki í
félagi óreglu- og ofdrykkjumanna, og væri
óhætt að trúa mér til þess, ef mér væri ann-
ars trúandi til nokkurs, - með fleiru sem ég
lét þar eftir fylgja, og óskaði nú síðustu úr-
slita hið allra fyrsta ef mögulegt væri.
Nú hefi ég nýfengið svar frá Jóni, og segir
hann þar að nú sé afgert við Einar prentara
að þú megir koma suður til hans á kross-
messu, það er á hjúaskildaga þann 14. maí í
vor - fyrst um sinn að hann reyni þig, - því
ef honum falli ekki við þig eða þér ekki við
hann eða vinnuna, þá nái vera þín þar eigi
Iöngum tíma; en hann segist vona og óska
STÚDENTAR 1886: 1. Ámi Beinteinn Gíslason tónskáld, 2. Páll Einarsson hæstaréttar-
dómari, 3. Gísli Ó. Pétursson læknir, 4. Jóhannes Jóhannesson bæjarfógeti og alþm.,5.
Árni Jóhannsson prestur,6. Jón Helgason biskup, 7. Jón Pálsson prestur, 8. Stefán
Stefánsson læknir, 9. Theódór Jónsson prestur, 10. Hallgrímur Thorlacius prestur, 11.
Eggert Pálsson prestur og alþm. 12.Jón Guðmundsson prestur, 13. Hannes Þorsteins-
son ritstj. og alþm.,14.Kjartan Helgason prestur, 15.Guðmundur Helgason prestur, 16.
Jóhannes L.L.Jóhannsson prestur, 17. Magnús Biöndal Jónsson prestur, 18. Ólafur
Finnsson prestur, 19. Andreas Jakobsen (varð ekki stúdent).
JLn. UÁA*. ie.f.m 0» a/eiut m/ «Í/lt /JlWvU
f/ * ' /.. / _____
(/ J: /,<■// /»/.« of £?/>+ /~/*~n*;*****rfi*&;y
1„</A .JJ/~
PXX.P, Jt/a/A.f*t /At* ff* y U 1 ^
>/^n< 0» *****
4r..
*><Aáí /»* nt* vttá t/%
.rél/J
UPPHAF sendibréfs frá Sigurði Lynge til Jóhannesar.
að það verði ekki. Að lyktum
segir hann, að ef þú verðir þægur
og eftirlátur, þá komi varla til
þess.
Hér sérð þú nú aðalinntak af
starfi mínu og Jóns Borgfirðings
fyrir þína hönd, að loksins er nú
fengin von í veru fyrir þig eftirleið-
is, en hvemig það heppnast verður
ekki sagt óðar en tíminn leiðir það
í ljós. En þú mátt ekki láta þér
bylt við verða þó Einar kunni að
verða svarharður nokkuð, því
hann er svoleiðis lyntur. Ég verð
að vona að þetta sé þó skárra en
að vera öldungis vegalaus. Hér
var ekki um neitt að gera annað
en ganga að því sem vegur var
að fá, fyrst þú á annað borð ekki
vildir vera neinstaðar til sveita.
Ég get vel ímyndað mér að þér
kunni að bregða nokkuð við þessi umskipti,
því þetta verður ólíkt því sem þú hefur hingað
til vanist; en þú mátt ekki láta á þér festa
þótt ekki gangi allt eftir óskum á lífsleiðinni,
því við því er jafnan búið í þessum heimi.
Þú verður að fá leiðarbréf (sýslupassa) frá
sýslumanni, og svo prestsattesti, áður en þú
ferð ofanað; en af blaðinu hér að ofan sérð
þú nær þú átt að vera kominn suður.
Ég ætla nú ekki að teygja þetta lengur,
en að lyktum fel ég þig drottni og frelsara
vorum í hendur um tíma og eilífð. Treystu
honum og fel honum öll þín efni og mun þá
vel fara.“
Sigurður Lynge.
Skemmst er frá því að segja, að um vorið
hélt Jóhannes suður til Reykjavíkur og hóf
nám í prentsmiðju Einars Þórðarssonar, og
líkaði þar allvel. Sjálfur segir hann þannig frá:
„Þar vann ég á hveijum degi í prentsmiðj-
unni, en nú hafði ég fyrst tækifæri til að ná
í ýmsar bækur og las ég þær á kvöldin. Við
þetta vaknaði ég og heimurinn opnaðist alger-
lega fyrir mér, enda er annað að vera í Reykja-
vík, því það er sannast að segja, að þar hvetja
allir fremur en letja til framfara, og er það
ólíkt því sem víða annarsstaðar."
Næsta varðveitt bréf frá Sigurði Lynge, er
dagsett 18. maí 1878, réttu ári eftir að Jóhann-
es fór suður og hóf prentnámið. Utanáskriftin
er: „Ungur maður J. Lárus Lynge, Reykjavík,
í Prentsmiðju E. Þórðarsonar." Þar segir:
„Elsku frændi!
Eg þakka þér fyrir bréfið, sem mér nýlega
barst í hendur, og gleður það mig að sjá af
því, að þér líður og fellur vel.
Sömuleiðis þykir mér hyggi-
lega gert af þér að gera tilraun
til að leita þér menntunar á þeim
tímum og á þann hátt sem þér
er fært að gera það, þvi oft er
lítil stund til góðs, sé hún vel
notuð. Allra alda reynsla, heilla
þjóða og einstakra manna, hefur
sannað það að hygginn starfs-
maður ávinnur á einni stundu i
andlegu og líkamlegu tilliti það
sem almenningur getur ekki náð
á fleiri árum.
En þar drottinn lét fátæktina
verða þitt hlutfall nú í byijun
ævarinnar, þá hefur hann gefið
þér það sem er miklu meira og
betra en nokkur ríkidómur, en
það eru vit og gáfur og hyggindi
að veija þeim honum til lofs, en
sjálfum þér og öðrum til gagns. Vel getur svo
farið að þetta geri þig miklu sælli mörgum
sem ríkir eru. Það var mikil heppni í því innif-
alin, að þú komst í þann stað, þér kostnaðar-
laust, sem þér fellur og líður vel í. Það getur
þó með tímanum orðið góður atvinnuvegur,
ef þú hefur þolinmæði að dvelja þar uns þú
hefur numið prentíþróttina til fulls, og ræð
ég þér að breyta því ekki, því það er þó hið
fljótasta og greiðasta fyrir þig fátækan, að
ná þeim atvinnuveg sem þú hefur gagn af.
Þú getur eins fyrir því náð nokkurri menntun."
í æviágripi sínu, sem Jóhannes skráði þeg-
ar hann varð stúdent, 26 ára gamall, segir
hann þannig frá:
„Prentiðnin leiddist mér yfir höfuð og ávallt
langaði mig til að læra, enda er ég eigi viljug-
ur til líkamlegrar vinnu, en vil helst alltaf
fást við bækur; úr þessu sá ég ekkert ráð að
bæta. Var ég oft hugsandi út af þessu."
En nú kom fyrir merkilegur atburður, sem
breytti öllum framtíðarhag Jóhannesar:
„Þegar ég hafði verið 3‘/2 ár hjá Einari kom
það atvik fyrir er gerði út um lífsstefnu mína.
Um hausið 1880 fann valmennið og gáfumenn-
ið Matthías Jochumsson mig eitt sinn út á
stræti, er ég var mjög hugsandi, og spurði
mig hvort ég hefði eigi löngun til að læra. Ég
kvað það vera, en með því ég væri félaus og
ætti enga að, sæi ég mér það eigi fært. Hann
kveðst hafa tekið eftir einhveijum gáfum hjá
mér og sé það illt, að geta eigi sýnt þeim sóma.
Eftir þetta slitum við talinu, en í hjarta mínu
hafði hann kveykt þann loga, er eigi slokkn-
aði; ég einsetti mér með öllu móti að reyna
að komast í skóla, þótt ég stæði alveg einn.
Matthías Jochumson.
Myndin ertekin á
prestsárum hans á
Móum.
Ég fór því aftur til séra Matthíasar og sagði
honum eins og var um huga minn, en hann
sagðist vita hvflíkur hreinsunareldur það væri,
að vilja komast áfram en geta eigi, og lofaði
um leið, að hann skyldi sjálfur kenna mér eða
útvega kennara í öllu öðru en latínu, en ég
yrði fyrst að fá mig lausan frá húsbónda mín-
um. Eg fór nú heim og nefndi þetta við hús-
bónda minn, en hann tók því fyrst þunglega
og sagðist samkvæmt samningi okkrum, eins
og satt var, eigi skyldur að sleppa mér, eða
þá ég yrði að gjalda sér skaðabætur. En þeg-
ar hann vissi fyrir víst hvað ég hafði í hyggju,
sagðist hann eigi vilja standa mér í ljósi með
það og gaf mig lausan bótalaust. Mun það
hafa verið að þakka hinni ágætu og elsku-
verðu konu hans, Margréti Jörundsdóttur,
enda var hún mér jafnan velviljuð uns hún
dó. Fyrir orð séra Matthíasar gaf kaupmaður
Jón Steffensen mér fæði þennan vetur, meðan
ég var að læra undir skóla. Ég fór þvf alfar-
inn út prentsmiðjunni haustið 1880. Stein-
grímur kennari Thorsteinsson kenndi mér
fyrst latneska málfræði og gaf mér að lokum
fagurt meðmælingarbréf, er svo hljóðar:
„Unglingspilturinn Jóhannes Jóhannsson,
sem í sumar hefur notið hjá mér tilsagnar í
latínu, er að minu áliti sérlega vel gáfaður
og efnilegur til bóknáms, þar til mjög iðinn
og að því ég þekki siðprúður unglingur; mér
er því sönn ánægja að gefa honum mín bestu
meðmæli til þess, að hann af góðum mönnum
yrði styrktur til þess að halda áfram á vegi
skólanámsins, sem hann hefir svo mikla löng-
un til; ég álít það vera góðverk og er sannfærð-
ur um að það muni bera góðan ávöxt. Reykja-
vfk 20. september 1880. Steingr. Thorsteins-
son.“
En er hann varð að hætta að kenna mér
latínu sökum anna, fékk ég prestaskólamann
Sigurð Stefánsson frá Heiði til þess, og hann
kenndi mér allan veturinn. Ég bað séra Matthí-
as að kenna mér ensku, þar eð ég hefði í
hyggju að komast í annan bekk, en hann
hélt að ég væri nú of stórhuga að ætla að
lesa undir annan bekk á einum vetri og hafa
ekkert lesið áður í þá átt, en kvaðst þó skyldi
gera sem ég beiddi; enn hinn ágæti sagnfræð-
ingur Páll Melsteð kenndi mér sögu. Allir
þessir menn kenndu mér fyrir ekki neitt, enda
eru menn óbágir á það í Reykjavík að hjálpa
þeim, sem vilja menntast, og svo eru Reykvík-
ingar svo drenglyndir að þeir gefa kennsluna
ef hlutaðeigandi er snauður eins og ég var.
Um vorið 1881 tók ég því næst inngöngu-
próf, og komst með góðum vitnisburði (höf-
uðkaraktér 4,86) í annan bekk. Þetta vor fór
séra Matthías austur að Odda á Rangárvöll-
um, og er ég að skilnaði minntist á hvað ég
ætti honum að þakka, sagðist hann hafa fund-
ið hjá mér einbeittan vilja, og þess vegna vilj-
að gera allt sitt til að koma mér áfram. Um
sumarið fékk ég vinnu í prentsmiðjunni hjá
Einari, en skrapp um haustið upp í Borgar-
§örð og sýndi ýmsum meðmælingarbréfið.
Flestir virtu það lítils, en sumir glöddust þó
yfir því að ég kæmist áfram, einkum hinn
valinkunni prófastur Þórður í Reykholti. Hann
gaf mér út í sinn reikning allar bækur er ég
þurfti að brúka þau þijú árin, sem hann lifði
af skólaveru minni, og skoraði fastlega á
frændur mína E. Th. Jónassen bæjarfógeta
og J. Jónassen lækni að styrkja mig, því að
hann kvað þeir gæti það, og þótt skyldleikinn
væri aðeins i móðurættina ættu þeir að gera
það. En mér hefur samt fundist furðulítið
verða úr hjálp skyldmenna minna. Bæjarfóget-
inn, sem hefir verið fjárhaldsmaður minn,
hefir gefið mér að éta einn eða tvo mánuði á
hveijum vetri og læknirinn einn mánuð, en
bæjarfógetinn hefir lánað mér mikið, og er
ég nú sem von er til orðinn stórskuldugur."
Af Jóhannesi er það ennfremur að segja
að hann lauk stúdentsprófi 1886, gekk síðan
í prestaskólann og tók þaðan guðfræðipróf
með góðri einkunn 1888. Sama ár gerðist
hann aðstoðarprestur séra Jakobs Guðmunds-
sonar á Sauðafelli, og var að honum látnum,
tveimur árum síðar, kosinn prestur í Suðurd-
alaþingum. Þar þjónaði hann síðan prestsemb-
ætti til 1918, er hann lét af prestskap, bjó á
Kvennabrekku mest allan þann tíma eða 27
ár. Eftir að séra Jóhannes L.L. Jóhannsson
fluttist til Reykjavíkur, starfaði hann að samn-
ingu íslenskrar orðabókar, en það verk hafði
dr. Bjöm Bjamason frá Viðfirði hafið nokkrum
árum áður. Allt frá skólaárum hafði íslensk
og norræn málfræði verið sú fræðigrein, sem
séra Jóhannes hafði haft af mest yndi og lagt
sérstaka rækt við. Varð hann og mjög vel að
sér í þeirri grein, samdi einnig rit og ritgerð-
ir um efnið. Séra Jóhannes L.L. Jóhannsson
andaðist í Reykjavík 6. mars 1929, 69 ára
að aldri. Elstur 17 barna hans var málfræðing-
urinn og skáldið Jakob Jóh. Smári.
Heimildir. Bréf Sigurðar Lynge til Jóhannesar L.L.
Jóhannssonar (í einkaeign). Æviágrip Jóhannesar
L.L. Jóhannssonar, skráð af honum sjálfum, er
hann varð stúdent 1886 (Lbs. 2701, 4ts).
Höfundur er fræóimaóur og rithöfundur.
26 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 21. DESEMBER 1996