Lesbók Morgunblaðsins - 21.12.1996, Blaðsíða 9

fram eftir götunum, en ekkert dugði. Stjórn-
in sat, að vísu með nauman meirihluta, og
það var eins og ráðherrarnir væru orðnir
þreyttir. Og í raun hvíldi viss pólitískur
óhugnaður yfir landinu. Árum saman virtist
ekkert geta hrundið meirihluta ríkisstjórnar-
innar, en mörgum var kunnugt um hin miklu
ítök sem erlent ríki átti í næststærsta stjórn-
arandstöðuflokknum. Þau komu enn betur í
ljós síðar.
Maður fannst látinn uppi á Holtavörðu-
heiði í bíl sínum. Til marks um hvað tímarn-
ir voru fullir af sögusögnum og fullir af
pólitískri heift var, að menn settu andlát
hans strax í samband við afskipti Sovétríkj-
anna af íslenskum málefnum. Andlát manns-
ins jók enn á óhugnaðinn í þjóðfélaginu.
Maðurinn sem andaðist var þekktur borgari
og hafði stundað nám í Sovétríkjunum. Hann
hafði snúist í trúnni og gerst mjög gagnrýn-
inn á stjórnarfarið eystra. Hann skildi eftir
sig bunka af skjölum, sem orðrómur var um
að sönnuðu beinar njósnir og hryðjuverk
Sovét á íslandi. Ég sá sumt af þessum skjöl-
um, en þar var ekkert bitastætt að finna.
Vinum sínum hafði hann gefið í skyn að
fyrri félögum í Sovét yrði auðvelt að hafa
uppi á sér. Við töluðum aldrei um undarleg
dauðsföll á íslandi meðan á ferðalaginu stóð.
Báðir vissum við um ein þtjú eða fjögur, sem
gáfu pólitísk afskipti Sovét og vina þeirra
til kynna. En sá orðrómur hljóðnaði með
tímanum, enda fengust smám saman skýr-
ingar á atvikum.
Við stönsuðum í Vestur-Berlín en hirtum
ekki um að fara yfir í austurhlutann heldur
sátum á spjalli lungann úr degi við fulltrúa
gestgjafa okkar á Kurfúrstendamm, sem
hafði tekið á móti okkur með miklum virkt-
um og haldið okkur nær samfellda veislu.
Vestur-Ejóðveijar vildu að Islendingar bæru
þeim vel söguna. í hinum helmingi Berlínar
var líka verið að taka vel á móti íslending-
um. Þeir héldu kannski að þessi tvö hundruð
og fimmtíu þúsund manna þjóð norður í
Atlantshafí væri svo einstakt mannval að
ekkert dygði nema það besta handa gestum.
En við vissum betur. Útlendingar norðan af
íslandi voru dýrmætir hvalrekar, sem nauð-
synlegt var að fá til starfa. Þó var mestur
vinningur að fá íslenska pólitíkusa úr öðrum
flokkum en kommúnistaflokknum í heim-
sókn, enda vissu móttökunefndirnar af
reynslu, að af flestum var eitthvert gagn,
ef hægt var að koma þeim í vodkateiti og
að kjötpottunum á annað borð. Slompaður
íslendingur finnur meira til sín en allsgáður
íslendingur. Unnið var eftir þeirri forskrift
við veisluborðin í Austur-Berlín. Þar fannst
Islendingum að þeir væru orðnir brýnir þátt-
takendur í togstreitu heimsveldanna og kalda
stríðið snerti þá meira en aðra sveitamenn
og sakleysingja í heiminum. Sumir lögðu á
sig Keflavíkurgöngur eftir að hafa skálað í
Austur-Berlín.
Við vorum að tala um Austur-Berlín. Fyr-
ir stríð hafði þetta verið falleg borg á sinn
germanska hátt. Eftir að henni hafði verið
sundrað drabbaðist austurhlutinn smámsam-
an niður. Einkennilegur þáttur stjórnarfars
þeirra austanveija var, að þeir hirtu ekki
um að mála húsin sín. Borgarhluti eins og
Austur-Berlín var því grár og drungalegur
úr hófi. Þá vissi maður það, að próletarið í
heiminum var á móti málningu. í þessum
þenkingum varð mér á að spyija stjórnarfull-
trúann hvort hann vissi hvar Álexanderplatz
væri. Það er kunnur staður hér í borginni,
sagði hann undirfurðulegur. Það er að segja
í austurhlutanum. Félagi minn hafði verið
að lesa í blaði. Það var Herald Tribune, sem
gefið er út í París. Nú leit hann upp frá
lestri sínum og horfði glottandi til mín og
sagði á íslensku: Þann stað þekkir kollega
minn, sem er staddur í Moskvu. Alexander-
platz, hváði ég. Já, sagði félagi minn. Það
stendur í austurborginni þar sem saman
koma Greifswalder Strasse, Lenin Allee og
Karl-Marx Allee. Það var því ekki í kot vís-
að að láta bjóða sér á Alexanderplatz.
Það brá fyrir hæðnistóni hjá félaga mín-
um, sem stafaði kannski af meðfæddri and-
úð á þeim götunöfnum, sem hann hafði ver-
ið að upplýsa mig um. Hann hætti að þiggja
boð hingað fyrir tveimur árum, hvað sem
valdið hefur, sagði félagi minn. Ef til vill
hefur flokksforystan heima þá þegar gert
sér grein fyrir því að þeir voru búnir að ná
tökum á honum - að hann var þeirra mað-
ur. Þeir hveijir? Nú, Stasi eða hvað þú vilt
nefna þá. Það fylgdi nokkur þögn þessu
svari, eins og við þyrftum báðir að gera
okkur grein fyrir hvað það þýddi. Áður en
þeir heima byijuðu að ýta honum til hliðar,
sagði félagi minn svo, var honum boðið hing-
að austur á hveiju sumri. Þeir gerðu vel við
hann og fóru með hann að kyrrum vötnum
og létu hann gista á sumarhótelum í
Fúrstenwalde. En í lok hverrar ferðar, og
væri hann ekki með fjölskyldu sinni, hleyptu
þeir honum til kvenna á Alexanderplatz. Þar
var hann myndaður í bólinu hjá þriflegum
gleðikonum flokksins.
Við höfðum þagað nokkuð lengi og horft
á umferðina áður en við stóðum upp frá
tómum glösum, fyrst félagi minn og síðan
við, og veifuðum leigubíl. Við gerðum ríkis-
fulltrúanum skiljanlegt, að fyrst við ættum
frí vildum við fara heim á hótel og leggja
okkur um stund áður en við þægjum boð á
kabarett-sýningu um kvöldið. Þær voru sagð-
ar hvergi nærri eins hressar og þær sem
gengu í Berlín eftir fyrra stríð ef dæma má
eftir þjóðsögum af þeim. Þá sögðu þjóðir,
sem töldu sig bera af um siðprýði, að í Berl-
ín stæði yfir próf Vesturlanda í því hvað
hægt væri að ganga langt í ósóma á sviði
kynlífs. Þar spruttu upp líka tvær stjórn-
málahreyfingar, sem dreifðu miklum pólit-
ískum ósóma í kringum sig og kölluðu hug-
sjónir. Það eina sem eftir stendur af þessu
umróti er kabarettinn. Við urðum þess var-
ir, félagarnir, þegar við fórum út um kvöld-
ið að skemmta okkur.
Við snerum aftur til Hamborgar á heim-
leið tveimur dögum siðar. Ferð okkar um
Þýskaland var lokið og löngum göngum um
framleiðslusali og gallerí. Á okkur hafði ver-
ið hlaðið bæklingum með tölum um þróun
og vöxt fyrirtækja og við fundum á okkur
að þýska dirfskan í efnahagslífinu, þetta sem
kallað var þýska efnahagsundrið, byggðist
á því að voldugir aðilar stóðu á bak við.
Þjóðverjum hafði ekki verið refsað fyrir að
hefja stríð og heyja það af fullri hörku.
Húsnæðislaus Breti, sem barðist við Þjóð-
veija, var spurður hvar helst væri að leita
að húsi, sem lofað hafði verið að byggja
yfir hann. Ætli ég fyndi það ekki í Vestur-
Þýskalandi, sagði hann.
Okkur var komið fyrir á sjöttu hæð á stóru
nýlegu hóteli nærri miðbæ Hamborgar. Á
farmiðum okkar var merktur brottfarartími
klukkan fjögur daginn eftir. Ég var vanur
að koma með eitthvað heim handa konunni
og krökkunum þegar ég var sendur i svona
boðsferðir. Nú hafði mér láðst að gera nokk-
uð í þessu og komudagurinn til Hamborgar
lendti í margvíslegu vafstri. Morguninn eftir
leit ég inn til félaga míns um tíu leytið til
að vita hvort hann vildi koma með mér í
bæinn. Hann var klæddur, en á skyrtunni
og sagðist ekki nenna að koma. Hann ætl-
aði að kaupa einhveijar gjafir í fríhöfninni
heima. Við létum gott heita. Úti á ganginum
mætti ég tveimur frakkaklæddum mönnum
með hatta á höfði. Ég velti því fyrir mér
hvað þeir væru undarlega dúðaðir á hlýjum
sumardegi. Þegar ég minntist þessara manna
seinna um morguninn voru þeir horfnir.
Hótelið var mjög miðsvæðis og þess vegna
þurfti svo sem ekkert að fara til að komast
í verslunarhverfi. Ég var lengst af í sjón-
máli við hótelið á meðan ég leitaði að gjöfun-
um og ráfaði um búðirnar. Eftir nokkra stund
þyrptust lögreglubílar með vælandi sírenur
að hótelinu og nokkurn mannfjölda dreif
þangað. Ég barst með straumnum og bráð-
lega stóð ég þar, sem lögreglan hafði girt
af stéttina við hótelið. Félagi minn lá á stétt-
inni á skyrtunni, eins og ég hafði skilið við
hann fyrir stundu, nema nú blæddi úr eyrum
hans, nösum og munni. Hann var látinn.
Félagi minn hafli einmitt ord ápví íþessu feröa-
lagi hvepólitísktgengi mannagat veriö valt.
Helstþurftu kandídatamir aö vera meinlausir
aögcfum, meö takmarkaöa vitund um um-
hverfi sitt en því meiri vitund um eigiö ágæti.
Sumir voru hreinirgallagripiry drykkfelldir og
kvensamir úr hófi.
GEIRLAUGUR MAGNÚSSON
SAGA UM LJÓSMYND
þeir sögðu fyrír vestan að hlypi meir
en aðrir menn því höfðu þó gleymt
þegar datt inn í víðavangshlaupið
þar sem sagt var að hefði fylgt
kaldal eins og skugginn
kaldal sem hljóp meir en aðrir menn
og myndaði þá þar sem þeir störðu
þungbúnir niður á laugaveginn
og hurfu eins og hann inn í
skuggann
Höfundurinn er'skáld á Sauðárkróki.
EINAR EIRÍKSSON
MANSTU?
Slær mitt hjarta heitt og ört huldar vættir kalla. Þegar sumarsólin björt seiðir mig til fjalla. Þar um margan mætan stað minningarnar geymi. Vetraríangt sem vil ég að vakandi mig dreymi. Laugavalla lindin heit lágvært kveður bögu. Fátækt þar og fellir reit forna harmasögu. Svipir hljóðir sveima þar svartar þöglar nætur, eins og það sem áður var eigi þarna rætur.
Fjöll og heiðar fagna mér finn ég yndið þráða. Sérðu hvernig sólin er seint á leið til náða. Eftir langan liðinn dag leggst ég út í fríðinn. Hefur þú við Herjólfsdrag hlýtt á lækjarniðinn. Sauðafell í sælli ró sínum gestum fagnar. Niður ánna aldrei þó algerlega þagnar. Kyssa báruboðann sá bergið votum kossi þegar korguð Kringilsá kom að Töfrafossi.
Manstu þegar morgunsól merlar Snæfellstindinn. Þokan sem að fjallið fól fokin út í vindinn. Fram er líkt og falli þá fjöldi smærri tinda, lútandi og líti á lávarð íss og vinda. Dimmugljúfur drottins smíð dulinn beyg mér vekja. Jökulsáin straumastríð stokkinn þröngt má rekja. Kárahnjúksins klettastál komumönnum fagna eins og gatan æði hál upp til helli Magna.
Friðsælt er í Fagradal ferðalúnum sálum. Þar skal forðast þarflaust hjal þögnin er á nálum. Manstu hvernig mildur blær mjúkt um dalinn læddist, svo ei friðarferðir þær fjallakyrrðin hræddist. Upp til fjalla oft ég held ókunn lönd að kanna. Til að kynda undir eld endurminninganna. Manstu þegar mó og stein mildur blærinn svæfði, eða þegar þögnin ein þjóðlag kvöldsins æfði.
Höfundurinn býr á Urriðavatni í Fellum.
MARIE HAMSUN
NÝÁRSKVEÐJA
Arnheiður Sigurðardóttir þýddi
Vertu mér vænn og vertu mér nær að nýju,
nú meðan árið stundaglasinu aftur vendir,
lát hjarta mitt gegnum sorgina líða héðan um stund,
að loknu einu af lífsins árum, sem senn er að enda.
Enginn er framar svo ungur sem eitt sinn var,
eldast nú dagarnir sjálfir af örsmáum sekúndunum.
En gæt að: við lifum áfram þegar árið loks deyr,
og látum oss þakka Guði fyrir slíkt undur.
Vertu mér vænn og nærri, er klukkan tifandi slær
og telur burt síðustu tólf sekúndurnar.
Taktu í hönd mína, þegar við göngum glöð á móti
góðu, nýju ári með nýjar lífsstundir.
Höfundurinn er norskt skáld, eiginkona rithöfundarins Knut Hamsun.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 21. DESEMBER 1996 9