Lesbók Morgunblaðsins - 21.12.1996, Blaðsíða 10

GREGERS er sannfærður um að hjónaband Hjátmars sé reist á lygi sem sverti sál þessa listhneigða vinar síns. Pálmi og Sigurður í hlutverkum sfnum.
VILLIÖNDIN
í DJÚPUNUM
Leikrit Henriks Ibsen (1828-1906), Villiöndin,
veróur frumsýnt annan í jólum í Þjóóleikhúsinu.
Verkió hefur verió talió meó því besta sem liggur
eftir hinn mikla norska skáldjöfur og marka viss
-----------------------------n--------------------
tímamót í leikritun hans. ÞRQSTUR HELGASON
fór á æfingu á verkinu og ræddi vió Pálma Gests-
son og Siguró Sigurjónsson, sem fara meó
aðalhlutverkin í leikritinu, og Stefán Baldursson,
Þjóðleikhússtjóra, sem leikstýrir verkinu.
TIL ER norsk þjóðsaga um villi-
öndina. Þar segir að þegar hún
særist kafí hún niður í djúp
tærs fjallavatnsins, bíti sig
fasta í botngróðurinn og bíði
dauða síns. Henrik Ibsen sýnd-
ist margar villiendur á meðal
manna, sært fólk sem bælir
tilfinningar sínar ofan í sálardjúpin, flýr sár-
an raunveruleikann inn í myrkur hugskots
síns. Þetta eru hinir veiklunduðu sem megna
ekki að horfast í augu við sannleikann og lifa
í sjálfsblekkingu. Svo eru til þeir sem standa
af sér öll áhlaup, bregða sér ekki við smá-
skeinur; þetta eru hinir sterku, hinir harðsvír-
uðu, sigurvegaramir.
í leikritinu Villiöndin (1884) skoðar Ibsen
þessar tvær manngerðir. Aðalpersónur verks-
ins eru fjórar; Hjálmar Ekdal ijósmyndari,
kona hans Gina, dóttir hans Heiðveig og
æskuvinur hans, Gregers Werle. Allar eiga
þær það sameiginlegt að vera eins konar
villiendur; engin þeirra þorir að horfast í
augu við veruleikann.
Ekdalsfjölskyldan býr sátt við hlutskipti
sitt í lítilli risfbúð þegar Gregers birtist óvænt.
Fljótlega kemur í ljós að Gregers hefur vitn-
eskju um atburði úr fortíð konu Hjálmars sem
hann telur að verði að draga fram í dagsljós-
ið. Gregers er sannfærður um að hjónaband
Hjálmars sé reist á lygi sem sverti sál þessa
listhneigða vinar síns. Hann trúir þvi að sann-
leikurinn og heiðarleikinn séu grundvöllur
hamingjusamlegs hjónabands og einsetur sér
því að uppræta meinið í sambandi Ekdals-
hjónanna. Hann vill leysa sundur þennan
blekkingarvef og hefja líf þeirra upp í æðra
veldi; hann vill sjá hugsjónir sínar holdgerv-
ast. En þessi tilraun til að göfga mannskepn-
una fer öðruvísi en ætlað er; í ljós kemur
að maðurinn þarfnast sjálfsblekkingarinnar
til að lifa af í þessum heimi.
Illmenni, eóa hvað?
Pálmi Gestsson fer með hlutverk Hjálmars
og lýsir honum sem brothættu eggi sem
hafi verið vafíð inn í bómull. „Þetta er mein-
laust grey og þess vegna fýrirgefur maður
honum galla hans og hvað hann er blindur
á sjálfan sig.“
Blekkingarvefurinn er þykkastur í kring-
um Hjálmar. Sjálfsblekkingin er algjör. Hann
er sjálfsvorkunnsamur, latur og kjarklaus en
samt telur hann sér trú um að hann sé höfuð
fjölskyldunnar, að hann sé sá sem stjómi
heimiiinu og skaffí til þess. Það er hins vegar
í raun og veru Gina kona hans sem sér þar
um alla hluti. Þar að auki er hann falskur
og lyginn; hann skrökvar að konu sinni og
dóttur til að gera sig stærri og meiri í augum
þeirra. Eigi að síður hlýtur maður að hafa
samúð með honum þegar hann verður fyrir
barðinu á hugsjónamanninum Gregers.
„Jú, maður fær óhjákvæmilega samúð með
honum, einkum þegar maður sér að hann er
í raun eins og viljalaust verkfæri í höndunum
á þessum vini sínum, sannleiksgruflaranum
Gregers. Hjálmar er í raun og veru ekki ill-
mennið í verkinu heldur Gregers. Hvað eiga
menn með að vaða inn í annarra manna hús
á skítugum skónum og krefjast sannleika.
Slíkt fólk er stórhættulegt og það er til nóg
af því, blessaður vertu, það er til nóg af
þessum sjálfskipuðu sannleikspostulum.
Þetta fólk er svo yfirgengilega heiðarlegt og
blátt áfram að það getur hreinlega ekki set-
ið á sér og heggur allt í kringum sig.“
Sigurður Siguijónsson, sem leikur Greg-
ers, segist ekki alveg sammála því að hann
sé alvondur. „Ég held með mínum manni.
Hann vill vel, af einlægri sannfæringu er
hann að reyna að gera gott. En honum skrik-
ar fótur á leið að settu markmiði og auðvitað
hlýtur maður að hugsa honum þegjandi þörf-
ina í lokin þegar maður sér hveiju hann hef-
ur komið til leiðar. En ég er sannfærður um
að hann vill vel þótt vissulega megi líka lesa
úr verkinu að hann sé útspekúleraður and-
skoti."
Táknseei
í byijun níunda áratugar síðustu aldar var
raunsæið á undanhaldi í evrópskum bók-
menntum. Við tók stefna sem kölluð er natúr-
alismi og lagði áherslu á að kanna félagsleg
lögmál og mannleg samskipti með aðferðum
náttúruvísindanna. Þessu fylgdu iðulega ná-
kvæmar persónu- og sálarlífslýsingar eins
og sjá má í Villiönd Ibsen. í því verki má
einnig sjá merki um að skáldið er farið að
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 21. DESEMBER 1996