Alþýðublaðið - 21.01.1994, Blaðsíða 2

2 ALÞÝÐUBLAÐIÐ
Föstudagur 21. janúar 1994
HTWlíllBlllBH)
HVERFISGÖTU 8-10 - REYKJAVÍK - SÍMI 625566
Útgefandi: Alprent hf.
Framkvæmdastjóri: Ámundi Ámundason
Ritstjóri: Siguröur Tómas Björgvinsson
Auglýsingastjóri: Ámundi Ámundason
Setning og umbrot: Hermóöur Sigurðsson
Prentun: Oddi hf.
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing: 625566
Fax: 629244
Áskriftarverð kr. 1.400 á mánuði. Verð í lausasölu kr. 140
Evrópska
efnahagssvæðið
- ávinningur Islands
Um síðustu áramót varð ísland fullgildur aðili að Evrópska
efnahagssvæðinu. Miklar deilur spunnust á sínum tíma um að-
ildina, sem klauf flesta flokka að Alþýðuflokknum undanskild-
um. Nú hafa hin pólitísku átök um málið lægt; og þjóðin er
smám saman að skilja mikilvægi aðildarinnar fyrir Island, og ís-
lenskt atvinnulíf. f gegnum tímann hefur það orðið hlutskipti Al-
þýðuflokksins að ryðja íslandi braut inn í alþjóðlegt samstarf á
sviði viðskipta. Undir forystu Gylfa Þ. Gíslasonar varð ísland
þátttakandi í EFTA, og einnig það olli miklum deilum í þjóðlíf-
inu. En Gylfi reyndist framsýnn í því máli eins og í öðrum; í dag
eru allir þeir stjómmálaflokkar sem andæfðu aðildinni að EFTA
búnir að skipta um skoðun, og telja hana nú afar mikilvæga fyr-
ir atvinnulíf landsmanna.
Það var líka Alþýðuflokkurinn - Jafnaðarmannaflokkur ís-
lands, sem var frumkvöðull að þátttöku íslands í Evrópska efna-
hagssvæðinu. Að öðmm ólöstuðum var það formaður flokksins,
Jón Baldvin Hannibalsson, sem bar hitann og þungann af hinni
pólitísku forystu innanlands, og hann var sá, sem að lokum
sigldi málinu í höfn. Jón Baldvin var einnig í forystu EFTA-
þjóðanna á mikilvægum skeiðum samninganna við Evrópu-
bandalagið, og hlaut einróma lof á erlendum vettvangi fyrir leið-
sögn sína. I núverandi ríkisstjóm hefur Sjálfstæðisflokkurinn
sömuleiðis stutt utannldsráðherra dyggilega við að afla málinu
fylgis, ekki síst forsætisráðherra. Þegar frá líður munu þessi tíð-
indi í viðskiptasögu þjóðarinnar verða talin eitt af helstu afrek-
um núverandi ríkisstjómar, og eftirtektarverð kennileiti í sögu
beggja flokkanna.
s
I umræðunni um EES hefur áherslan jafnan verið þyngst á þeim
ávinningum, sem aðildinni fylgja fyrir atvinnulífið í landinu. En
aðildinni fylgja einnig gerbreyttir möguleikar fyrir einstaka
þegna landsins til að flytja sig um set; leita til landa hins nýja
viðskiptabandalags eftir atvinnu og menntun, og njóta samhliða
sömu réttinda og innfæddir. Þau félagslegu réttindi, sem lands-
menn búa við, munu fylgja eftir í útrás á vettvangi hinnar nýju
Evrópu. íslendingar sem vilja notfæra sér hin ómældu tækifæri
sem nú bjóðast, geta því óhikað lagt í þá för, og staðið jafnfætis
íbúum viðkomandi landa hvað öll réttindi áhrærir. Þetta felur í
sér svo alger umskipti á möguleikum íbúa smárrar eyþjóðar til
að lifa og hrærast með stórþjóðum Evrópu, að það mun taka
langan tíma fyrir þjóðina að skilja tækifærin sem nú hafa opnast.
Til langs tíma litið mun þetta færa nýja, ferska strauma inn á öll
svið hins íslenska samfélags.
s
A sviði viðskiptalífsins er landslagið sömuleiðis gerbreytt. Hin-
ir evrópsku markaðir hafa orðið æ mikilvægari fyrir undirstöðu-
grein okkar, sjávarútveg. Tollar á mikilvægum sjávarafurðum
féllu niður við gildistökuna; og á næstu sex árum munu þeir
hraðminnka á öðrum. Ef landsmenn halda rétt á spöðunum, og
notfæra sér tækifærin sem nú opnast, þá er í senn kleift að hækka
skilaverð til innlendra framleiðenda og um leið að stækka mark-
aðinn verulega og þannig selja meira af dýrri, unninni vöru.
Dæmin eru mörg: Markaður fyrir unninnn ferskan fxsk, svo sem
flök, vex hraðfara í Evrópu samfara breyttum neyslustíl. Fyrir
þessa vöm fæst hæsta verðið, en áður en EES tók gildi, þá komu
illkleifír tollmúrar í veg fyrir að vaxandi fjöldi smárra fiskverk-
enda á íslandi gæti notfært sér þessa möguleika. Þessum múrum
var svipt burt í einu vetfangi um áramótin. Sama máli gegnir um
saltfiskflök, sem áður sættu 20 prósent tollum. Svona mætti
lengi telja. EES gerbreytir umhverfmu sem íslensk fískvinnsla
starfarí.
Hið Evrópska efnahagssvæði mun hafa í för með sér gerbreytta
stöðu íslendinga, eins og framvindan mun smám saman Ieiða í
ljós. Frumkvöðull breytinganna var formaður Alþýðuflokksins,
Jón Baldvin Hannibalsson. Þegar sagan verður skrifuð, þá mun
inngangan í EES án efa verða kórónan á litríkum ferli hans.
MINNING
Alþýðublaðið birtir hér minningarorð Arne Olavs Brundtlands, sérfrœðings um alþjóða-
mál og eiginmanns Gro Harlem forsœtisráðherra, um Johan Jörgen Holst, utanríkis-
ráðherra Noregs, en átför hans verður gerð í Osló í dag. - Jón Baldvin Hannibalsson
utanríkisráðherra er fulltrái íslensku ríkisstjórnarinnar, við jarðarförina
Johan Jörgen
utanríkisráðherra
var frumherji
Uíanríkisráðherrar hittast. Johan Jörgen og Jón Baldvin Jyrr á þessu ári.
Hann var fyrsti Norð-
maðurinn sem aflaði sér
staðgóðrar háskóla-
menntunar á sviði utan-
ríkis- og öryggismála í
Bandaríkjunum. Hann
var fremstur í flokki í
fræðilegri greiningu
vandamála á sviði her-
stjómarlistar og var
þekktur fyrir skýra hugs-
un, nákvæmni fræði-
mannsins, rökhyggju og
hæfileika til að takast á
við mikið magn upplýs-
inga. Hann stóð fyrst að
yfirgripsmiklu verki um
herfræðileg sjónarmið í
norskum öryggismálum
í miklu ritverki 1967,
sem er mikilvæg heimild
fyrir fræðimenn og starf-
andi stjómmálamenn.
Hann var fyrsti „almenni
herstjórnarfræðingur“
Noregs sem starfaði ým-
ist við rannsóknastofn-
arúr og að stjómmálum,
svo sem venjan er í
Bandaríkjunum.
Stríð og friður
Holst var jafnkunnur
hugmyndafræði stríðs
og fríðar. Hann var
kunnugur öllum hliðum
hinna ýmsu vandamála
sem stöfuðu af tilkomu
kjamavopna og annarra
gereyðingarvopna. Hann
þekkti til herfræði hem-
aðaruppbyggingar og
vígbúnaðarkapphlaups,
en einnig - og það skipt-
ir miklu máli - til hug-
myndafræði afvopnunar,
vígbúnaðareftirlits og
stöðugleika þar sem
spennan er minni. Það
var hann sem lagði síð-
ustu hönd á hugmynda-
fræðilega fælingu - end-
urvakningu trúnaðar-
trausts - sem greiningar-
tæki í norskri öryggis-
málastefnu. Hann kunni
að beita hvom tveggja.
Hann gat sér snemma
orð fyrir stöðuga grein-
ingu á möguleikum og
samkeppni í alþjóðlegu
samstarfi. Hann var einn
helsti sérfræðingur í
málefnum Atlantshafs-
bandalagsins.
Johan Jörgen Holst
hafði mikinn áhuga á
þeim málefnum sem
hann stundaði rannsókn-
ir á. Hann taldi málefni
stríðs og friðar afar brýn
og mikilvæg. Hann taldi
að ekki væri unnt að láta
þau sitja á hakanum,
heldur yrði að takast á
við þau á breiðum
gmndvelli. Holst varð
aldrei þröngsýnn stjóm-
málamaður sem hafði
aðeins áhuga á hermál-
um, heldur stjómmála-
maður með friðarhug-
sjónir. Hann tók meðal
annars þátt í störfum
Palme- nefndarinnar
sem vísindalegur ráð-
gjafi. Sú nefnd mótaði
hugtakið gagnkvæmt ör-
yggi, sem skyldi leysa af
hólmi ógnaijafnvægi.
Sambönd um
allan heim
Vinnumáti Holsts var
að nota alþjóðlegar um-
ræður sem gmndvöll
rannsókna. Tjáningar-
máti hans var því ekki
fólginn í stómm ritverk-
um að hefðbundnum
hætti fræðimanna, held-
ur skýrslur, fyrirlestrar,
blaðagreinar, samantekt-
ir frá ráðstefnum og öfl-
un upplýsinga úr ýmsum
áttum. Hann hafði sam-
bönd um allan heim.
Menn hlustuðu á hann.
Það stafaði meðal annars
af miklum þekkingar-
forða hans og hæfileik-
um til að beita honum.
Hann var miklu meira en
fulltrúi norskra eða nor-
rænna fræða og stjóm-
mála. Hann tók þátt í al-
þjóðlegri umræðu á jafn-
réttisgmndvelli við fúll-
trúa stórveldanna. Eng-
inn gat sakað Holst um
að hafa ekki kynnt sér
þau mál sem vom til um-
ræðu, ekki aðeins hvað
snerti hans eigin sjónar-
mið, heldur einnig ann-
arra. Hann átti jafnauð-
velt með að taka þátt í
umræðum frá sjónarhóli
Bandaríkjamanna, Þjóð-
verja og Sovétmanna, og
jafnvel Frakka og ann-
arra þjóða ef því var að
skipta. í því skyni hafði
hann ótrúlega gott vald á
enskri tungu.
Margir litu á fræði-
manninn Holst sem einn
af riddumm Atlantshafs-
bandalagsins og Kalda
stríðsins. Ástæðan var sú
að hann tók vandamál
Kalda stríðsins alvar-
lega. En þetta var aðeins
einn hluti af fjölþættum
hæfileikum hans. Frá
upphafi ferils síns sem
fræðimanns var Holst
hugfanginn af nýjum
hugmyndum um víg-
búnaðareftirlit. Hann
taldi að í stjómmálum
jafnt og læknisfræði yrði
að gefast ráðrúm til að
hafa hemil á sjúkdóms-
einkennum til þess að
unnt væri að takast á við
sjúkdóminn sjálfan; að
stuðla að vígbúnaðareft-
irliti, sem minnkaði
spennu, í því skyni að
draga úr milliríkjadeil-
um.
Sem aðstoðarráðherra
hafði Holst það hlutverk
að móta hina svonefndu
tvíhliða ákvörðun Atl-
antshafsbandalagsins
1979 um hugsanlega
staðsetningu meðal-
drægra flugskeyta vest-
urveldarma, jafnframt
tilboði Sovétmanna um
samninga um gagn-
kvæma afvopnun sem
mundi gera hana nauð-
synlega.
Afvopnun
á höfunum
Holst hikaði ekki við
að ganga fram fyrir
skjöldu í þeim málum
sem hann hafði trú á.
Hvað snertir fram-
kvæmd tvíhliða ákvörð-
unarinnar kom hann
fram sem ákafur tals-
maður afvopnunar og
varaði við einhliða
áhuga á dreifíngu flug-
skeyta. Það olli því að
um hann spunnust
stjómmáladeilur. Þeir,
sem töldu sig hafa fulla
ástæðu til að skipa hon-
um í flokk hægrimanna
urðu að endurskoða af-
stöðu sína.
Holst var uppfullur af
hugmyndum. Til dæmis
var hann ákveðinn í því
að vígbúnaðareftirlit ætti
einnig að ná til heims-
hafanna. Að því leyti var
hann langt á undan hin-
um bandarísku banda-
mönnum okkar. Vest-
rænir flotaforingjar
kunnu ekki að meta það
sem hann hafði fram að
færa. Þeir vildu gjaman
fá að viðhalda yfirburð-
um sínum. Af pólitísk-
um ástæðum varð Holst
að láta lítið bera á slíkri
afstöðu sinni. En þróun
mála síðar leiddi í ljós að
hugmyndin var ekki svo
fráleit. Samdráttur víg-
búnaðar á sjó hefur verið
fólginn í því að öll
kjamavopn hafa verið
tjarlægð úr bandarískum
og sovéskum yfirborðs-
skipum. Þeir Bush og
Gorbatsjof stóðu fyrir
því. Síðar stakk Holst
upp á marghliða heræf-
ingum á sjó á Norður-
höfum með þátttöku
Rússa og bandamanna.
Sú hugmynd olli deilum
í fyrstu, en var síðan
samþykkt.
Ég ber mikla virðingu
fyrir miklum áhuga Jo-
hans Jörgens Holsts og
frábærri þekkingu hans
hvað snertir vígbúnaðar-
eftirlit og lausn deilu-
mála, slökunarstefnu,
frið og alþjóðasam-
vinnu. Það örvaði hann
til átaka og veitti honum
möguleika til að stuðla
að friði í Austurlöndum
nær. Hann gat starfað
sólarhringum saman
með skýrri hugsun. í
slíkum tilvikum var
hann ómetanlegur. Laun
erfiðisins vom fólgin í
árangri sem líkja má við
fall Berlínarmúrsins.
Ég tel að hann hafi
haft margar fyrirmyndir.
Ef til vill er það lýs-
andi fyrir manninn að
hann hafði um árabil
stóra mynd af þeim John
Kennedy Bandaríkjafor-
seta og Robert bróður
hans uppi á vegg á skrif-
stofu sinni, ungum
menntamönnum sem
voru merkisberar nýrra
tíma í stjómmálum
heimsins á umbrotatím-
um. Johan Jörgen Holst
má lfkja við Kennedy-
bræður, einnig hvað það
varðar að hann var hrif-
inn burt í miðjum stjóm-
málaferli í eigin landi og
á alþjóðavettvangi.
- Arne Olav Brundtland.