Alþýðublaðið - 21.01.1994, Blaðsíða 17

Föstudagur 21. janúar 1994
T
ALÞÝÐUBLAÐIÐ 17
Björn Björnsson
Breytt umhverfi á fjármagnsmarkaði
Á stuttum tíma hafa marg-
háttaðar breytingar orðið á
starfsumhveríi banka hér á
landi. Á því ári sem nú er ný-
hafið verða liðin tíu ár frá því
að vaxtafrelsi var innleitt í
landinu; svo skammt er um-
liðið frá því að Seðlabankinn
ákvarðaði alla vexti í banka-
kerfinu og skammtaði bönk-
unum í reynd viðunandi af-
komu, nánast án tillits til hag-
kvæmni í rekstri. Síðan hefur
þróunin verið samfelld í átt til
aukins sjálfstæðis fyrirtækj-
anna á markaðinum og um
leið til aukins frelsis.
Á árinu 1985 var löggjöf
um starfsemi viðskiptabank-
anna endurskoðuð og sam-
ræmd í einum lagabálki. Með
þessum lögum var erlendum
bönkum heimilað að opna
umboðsskrifstofur hér á landi.
Ári síðar tóku gildi ný lög um
Seðlabankann. Það er tím-
anna tákn og til marks um þær
miklu breytingar sem orðið
hafa, að einungis átta ámm
síðar, hafa lögin um við-
skiptabankana verið endur-
skoðuð á nýjan leik og ný lög
um Seðlabanka Islands munu
væntanlega hljóta afgreiðslu
Alþingis á þessum vetri.
Áfram mætti lengi telja þær
breytingar á starfsumhverfi
bankanna sem orðið hafa á
liðnum árum. Sumar em
þessar breytingar beinh'nis
tengdar aðild ísiands að EES,
en um aðrar hafa verið teknar
ákvarðanir á gmndvelli al-
mennra sjónarmiða um aukið
viðskiptafrelsi og samkeppni.
Þessar breytingar hafa sumar
gerst í áföngum, meðal annars
hafa reglur um lántökur, fjár-
festingar og yfirfærslu gjald-
eyris til útlanda smám saman
verið rýmkaðar. Vafalaust
mun langur tími líða þar til
áhrif þessara breytinga segja
að fullu til sín í starfsumhverfi
innlendra banka.
En hvað hefur breyst og
kannski ekki síður, hvað á eft-
ir að breytast? Lítum aðeins á
það frá sjónarhóli ólíkra aðila
á markaðinum.
Stofnanir og sjóðir
Á miðju ári 1993 er talið að
verðbréfaeign innlendra aðila
í erlendum langtímaverðbréf-
um hafi numið 807 milljónum
króna. Þremur mánuðum sfð-
ar eða í lok september var
þessi fjárhæð 1.350 milljónir
króna Fyrst og fremst er hér
um að ræða lífeyrissjóði og
innlenda verðbréfasjóði, sem
í auknum mæli hafa nýtt sér
heimildir til þess að ljárfesta í
langtímaverðbréfum. Slíkar
heimildir voru mjög takmark-
aðar til síðustu áramóta, en frá
þeim tíma eru takmarkanir á
þessum fjárfestingum ekki
aðrar en þær sem kveðið er á
um í reglugerðum eða fjár-
festingarstefnu þessara sjóða.
Ekki er lengur til að dreifa
beinum opinberum takmörk-
unum í þessu efni.
En þýðir þetta ekki óskap-
legt útstreymi fjámtagns úr
landinu? Hvaða fjárhæðir get-
ur hér verið um að tefla?
Lífeyrissjóðimir hafa fæst-
ir enn breytt reglugerðum sín-
um á þann hátt að þeim sé
heimilt að íjárfesta í erlendum
verðbréfum. Ljóst er þó að
mikill áhugi er á þvi meðal
stjómenda lífeyrissjóða að
kanna sem best þá möguleika
sem fjárfestingar í erlendum
verðbréfum fela í sér. Jafn-
framt verður að telja afar ólík-
legt að þessir aðilar hlaupi til
og beini ljárstreymi sínu í
miklum mæli úr landi. Þá
skiptir ekki litlu, að ávöxtun
innlendra langtímaverðbréfa
verður enn að teljast góð eða
jafnvel mjög góð, í saman-
burði við erlendar íjárfesting-
ar sem fela í sér hliðstæða
áhættu. Á móti vegur, að til
þess að treysta langtíma-
ávöxtun sjóðanna er heppilegt
að hluti af eignum þeirra sé
ávaxtaður í erlendum eignum.
Ráðstöfúnarfé lífeyrissjóða
landsmanna nemur nú um
það bil 35 milljörðum króna á
ári. Þótt einungis sé miðað við
að 4—6% af ráðstöfunarfé
þeirra verði fjárfest erlendis
er um álitlega fjárhæð að
ræða eða sem næst, 1,5 til 2
milljarða króna á ári.
Einstaklinear
og fyrirtaeki
Töluvert hefúr verið rætt
og ritað um þau nýju tækifæri
sem breyttar leikreglur kunni
að fela í sér fyrir einstaklinga
og fyrirtæki. Þessi umræða
hefur ekki síst gengið út á það
að ómældir möguleikar séu til
erlendrar lántöku á hagstæð-
um kjörum. Hvað skyldi vera
hæfit í þessu?
Erlendir bankar hafa um
langt árabil biðlað til ís-
lenskra fyrirtækja í nokkrum
mæli. Áhugi erlendu bank-
anna hefur á hinn bóginn ein-
skorðast við útlán til stærstu
og öflugustu fyrirtækja lands-
manna. Sum þessara fyrir-
tækja, sem kannski má telja á
fingrum sér, hafa líka um ára-
bil sótt verulegan eða jafnvel
stærstan hluta lána sinna til
erlendra banka eða fjárfesta.
Áhugi erlendra banka á al-
mennri útlánastarfsemi hér á
landi er á hinn bóginn áreið-
anlega lítill sem enginn. Jafn-
framt verður að telja afar
ósennilegt að íslenskir meða-
ljónar hafi erindi sem erfiði af
því að sækja um lán í bönkum
erlendis. Líklegt er að í flest-
um tilvikum yrði tekið kurt-
eislega á móti viðkomandi,
erindinu síðan kurteislega
synjað eða þess krafist að við-
komandi leggi fram íslenska
bankaábyrgð vegna hugsan-
legrar fyrirgreiðslu. Ástæðan
er einföld; bankar hafa mjög
misjafna og margir mjög dýr-
keypta reynslu af starfsemi í
framandi umhverfi. Þar við
bætist að erlendir bankar sem
eiga einhver viðskipti hér-
lendis fylgjast mjög náið með
framvindu efnahagsmála.
Þeir erfiðleikar sem við göng-
um nú í gegnum og langvar-
andi óstöðugleiki í efnahags-
lífinu munu draga úr áhuga
þeirra á útlánum til hvort
heldur er fyrirtækja eða ein-
staklinga. Vafalaust segja
ýmsir að þetta sé nú bara
svartsýnisraus og þá er ekki
annað en að sjá hveiju fram
vindur, ekki leikur vafi á því
að menn munu þreifa fyrir sér
í þessum efnum á erlendri
grund.
En hvað þá með fjárfest-
ingar einstaklinga erlendis?
Enn eru verulegar takmarkan-
ir á að þessu leyti. Einstak-
lingum er frá áramótum
heimilt að leggja andvirði 200
þúsund króna á ári á erlenda
bankareikninga. Þá mega ein-
staklingar einnig fjárfesta í
verðbréfum til skemmri tíma
en eins árs að fjárhæð allt að 1
milljón króna. Jú, tækifærin
em til staðar og einhveijir
munu nýta þau. Tækifæri til
þess að ávaxta sparifé verða
þó sem áður segir að teljast
mjög góð hér á landi og þegar
tekið er tillit til kostnaðar við
yfirfærslur, áhættu og fleira er
harla ólíklegt að þetta muni
leiða til fjárflótta úr landi. Rík
ástæða er til þess að hvetja
einstaklinga til þess að fara
með mikilli gát í að festa
sparifé sitt í erlendum verð-
bréfum. Sérstaklega skal á
það bent að starfandi eru inn-
lendir verðbréfasjóðir sem
sérhæfa sig í fjárfestingum
hjá traustum aðilum erlendis.
Áreiðanlega er þessi leið
áhættuminnst fyrir flesta þá
sem hugsa sér til hreyfings í
þessum efnum.
Og hver er þá niðurstaðan
úr þessum punktum? Breytist
þá ekki neitt? Jú, vissulega.
Hér hefur eðlilega fyrst og
fremst verið litið til liklegra
skammtímaáhrifa opnara fjár-
málaumhverfis. Þegar til
lengri tíma er litið munu
áhrifin verða vaxandi og setja
með varanlegum hætti mark
sitt á þjónustu innlendra aðila
á fjármagnsmarkaði. Þúsund-
ir Islendinga leita utan ár
hvert til náms og þúsundir
landa starfa erlendis. Fáar
þjóðir eru að þessu leyti jafn
opnar fyrir erlendum áhrifum
og Islendingar. Strax af þess-
ari ástæðu hlýtur opnun
markaðarins að hafa áhrif á
ffamgöngu innlendra aðila,
ekki sfst bankanna. Þessa
munu sjást merki í þjónustu-
vali bankanna og verðlags-
stefnu. Vaxtarófið mun í
auknum mæli draga dám af
því sem gerist erlendis, álög á
grunnvexti munu hækka og í
auknum mæli verða útlán
verðlögð með tilliti til áhættu
og þess hvort um er að ræða
íjárfestingu eða neyslu. Þróun
í þessa átt er reyndar þegar
hafin og kann að ganga yfir á
tiltölulega skömmum tíma. Á
sama hátt er óhætt að slá því
föstu að bankamir hljóti á
næstunni að endurskoða af-
stöðu sína til töku þóknana
fyrir margvíslega þjónustu.
Staðreyndin er einfaldlega sú
að efdr því sem harðar er
kreppt að bönkunum við
vaxtaákvarðanir minnka
möguleikar þeirra til þess að
niðurgreiða dýra þjónustu
sem þeir hafa af samkeppnis-
ástæðum um langan tfma veitt
viðskiptavinum sínum án
endurgjalds.
Reyndar má setja að
bankakerfið hafi fyrir löngu
hafið aðlögun si'na að breytt-
um markaðsaðstæðum.
Stærsta skrefið var stigið með
sameiningu bankanna, þeir
voru sjö fyrir fimm árum en
eru nú einungis þrír. Langt
mál yrði upp að telja hvaða
árangri þessi sameining hefur
skilað í rekstri, en kannski
segja tvær tölur allt sem segja
þarf, á árinu 1988 þurftu
bankamir sem síðar mynduðu
íslandsbanka hf. 4,5% vaxta-
mun eftir afskriftir útlána til
þess að ná jafnvægi í rekstri
fyrir skatta. I fyrra er þetta
hlutfall um 2,2%. Staðreynd-
in er sú að bankamir í landinu
hafa unnið að því hörðum
höndum að bæta rekstur sinn
til þess að vera í stakk búnir til
þess að mæta þefrri ffamú'ð
sem nú er mnnin upp.
Höfundur er framkvæmdastjórí
islandsbanka.
Sólon Sigurðsson
Vel haldið á málum
/
fyrir Islendinga
*
1. Utlendingar
og fiskurinn
Samningurinn um Evr-
ópska efnahagssvæðið er
viðameiri en svo að ég vilji
þykjast vera einhver sérfræð-
ingur í þeim málum öllum. En
auðvitað hef ég reynt svo sem
unnt hefur verið að kynna mér
þann hluta samningsins sem
snýr að starfsemi á sviði
banka og annarrar fjánnála-
þjónustu. Það litla sem ég
þekki til samningsins þykir
mér allgott. Mér virðist vel
hafa verið haldið á málum
fyrir okkur Islendinga við
samningsgerðina, sérstaklega
að því er varðar bann við
eignarhaldi útlendinga á fisk-
veiðum og fiskiðnaði lands-
manna svo og takmarkaðar
heimildir útlendinga til fisk-
veiða í fiskveiðilandhelginni.
2. Góð áhrif á
íslenskan
fjármálamarkað
Eg tel tvímælalaust að
samningurinn um Evrópskt
efnahagssvæði hafi þegar haft
og eigi eftir að hafa mjög góð
áhrif á ljármálamarkaðinn hér
á íslandi. Breytingar á fjár-
málamarkaðinum hér á landi í
anda samningsins hófúst þeg-
ar fyrir nokkrum árum í sam-
ræmi við þróun sem þá þegar
var hafin á þessu sviði erlend-
is. Sett hefur verið ný löggjöf,
lög um verðbréfafyrirtæki,
verðbréfasjóði, fjármögnun-
arstarfsemi, gjaldeyrismál, ný
samkeppnislöggjöf og fleira.
Þessi nýju lög og reglur hafa
svo haft í för með sér ný
vinnubrögð og breytta starfs-
hætti. Allar hafa þessar breyt-
ingar auðvitað verið í fijáls-
ræðisátt og stefna að því að
gera reglur fjármálakerfísins
hér á landi sambærilegar við
það sem ú'ðkast erlendis. Ég
hef ekki mikla trú á að erlend-
ir bankar komi til með að
opna hér útibú þótt slíkt sé
heimilað. Til þess er markað-
urinn hér einfaldlega allt of
smár. Erlendir bankar hafa nú
um nokkurt skeið haft heim-
ildir til að opna umboðsskrif-
stofur en enginn slíkur hefur
sýnt því nokkum áhuga svo
ég viti til. Aukin samkeppni á
ljármagnsmarkaði mun því
ekki koma erlendis frá að
mínu mati, enda tel ég sam-
keppni á markaðinum vera
mikla þótt hún mætti stundum
vera opnari.
3. Hagsmunum
best borgið utan
Evrópubandalagsins
Samstarf íslands og Evr-
ópubandalagsins hlýtur að
verða á grundvelli EES-
samningsins á næstu árum.
Þótt nokkrar EFTA- þjóðir
hafi þegar ákveðið að sækja
um aðild að Evrópubandalag-
inu beint munu samningavið-
ræður þar um væntanlega
taka nokkur ár. En á meðan
tel ég að hagsmunum Islend-
inga sé best borgið utan EB.
Mikilvægi markaðarins í Evr-
ópu fyrir okkur íslendinga
hefur þó stöðugt verið að auk-
ast á undanfömum ámm og
við verðum að gæta þess að
lokast ekki úti. Á sama tíma
verðum við að gæta þess að
verða ekki um of háðir þeim
eina markaði. Við verðum að
sinna hinum stóra markaði í
Ameríku og einnig að vinna
nýja markaði í Asíu. Sá tími
mun hins vegar vafalaust
koma að við f slendingar verð-
um að taka ákvörðun um
hvort við eigum að æskja inn-
göngu í EB. Þegar sá ú'mi
rennur upp er nauðsynlegt að
fram hafi farið umræða um
málið á vitrænum grunni og
æsingalaust.
Höfundur er bankastjóri
Búnaðarbanka íslands.
Launagreiðendur - Launþegar
Staðgreiðsla
af hlimnindum
Kostnaður ^
vegna ferða til og
frá vinnustað
Kostnað launþega við ferðir til og frá vinnustað
ber að telja til persónulegra útgjalda. Greiði vinnuveitandi
þennan kostnað að öllu leyti eða að hluta skal telja þau persónulegu útgjöld
sem þannig sparast launþega til staðgreiðsluskyldra tekna hans.
Greiði vinnuveitandi kostnað vegna ferða launamanns til og frá vinnustað ber
að standa skil á staðgreiðslu af þeim greiðslum.
Ókeypis flutning til og frá vinnustað ber að meta til staðgreiðsluskyldra
hlunninda. Á svæðum þar sem almenningsvagnar ganga skal miða hina
skattskyldu fjárhæð við vagn-
fargjöldin á hverjum tíma
(á Stór-Reykjavíkursvæði
skal miða við kostnaðarverð
mánaðarkorta).
RSK
RÍKISSKATTSTJÓRI