Alþýðublaðið - 21.01.1994, Blaðsíða 11

Föstudagur 21. janúar 1994
ALÞÝÐUBLAÐIÐ 11
Sighvatur Björgvinsson
Ahrif EES-samningsins
á iðnað og viðskipti
Meginhugmyndin að baki
samningnum um Evrópsk
efnahagssvæði er í raun sára-
einföld: Að skapa sameigin-
legt markaðssvæði sem nær
til átján ríkja Evrópubanda-
lagsins (EB) og Fríverslunar-
samtaka Evrópu (EFTA).
Innan þess verða engar höml-
ur lagðar á viðskipti með vöm
og þjónustu að undanskildum
landbúnaðarvörum og lítils-
háttar hömlum á viðskiptum
með sjávarafurðir. Fjármagn
má streyma hindmnarlaust frá
einu aðildarríki til annars og
þegnum eins ríkis verður
heimilt að starfa og búa hvar
sem er innan svæðisins. Mun-
urinn á innanríkis- og utanrík-
isviðskiptum á að hverfa. Fyr-
ir utan mál sem tengjast beint
viðskiptum er í samningnum
fjallað um ýmis önnur atriði,
svo sem aðgerðir til að efla
smá og meðalstór fyrirtæki,
neytendamál og hugverka-
réttindi.
Breyttir
viðskiptahættir
Á ýmsum sviðum hefur
EES-samningurinn skuld-
bundið íslendinga til breyt-
inga sem þegar vom fyrirhug-
aðar og orðið til að flýta þeim.
Á öðmm sviðum hefur hann
hins vegar leitt til stefnubreyt-
ingar eðá orðið til þess að
mun ítarlegrí reglur hafa verið
settar en til stóð. Þannig má
t.d. nefna að frelsi í gjaldeyr-
ismálum hefur verið aukið í
áföngum á síðustu ámm.
EES-samningurinn skuld-
bindur fsland til að ganga þá
braut á enda og snúa ekki við
á miðri leið. Einnig má nefna
neytendamál sem dæmi um
málaflokk þar sem þróunin
hefur orðið mun örari vegna
EES-samningsins.
Það mikilvægasta sem
EES-samningurinn færir okk-
ur em aukin tækifæri og við-
skiptareglur sem jafna stöðu
smárrar þjóðar og þeirra
stærri. Með samningnum fá-
um við fullan aðgang að sam-
eiginlegum evrópskum mark-
aði. Við fáum vegabréfið og
landakortið í hendumar með
upplýsingum um umferðar-
reglumar en hvorki bensín á
bílinn né einkabílstjóra. Þar
reynir á dugnað og hæfni okk-
ar sjálfra. Jafnframt mun
vegalögreglan fylgjast grannt
með því að hvorki við né aðr-
ir brjóti umferðarreglumar.
Islenskur
iðnaður
íslenskur iðnaður hefur um
árabil búið við harða sam-
keppni erlendis frá. EES-
samningurinn breytir því
engu hvað það varðar. Nú
bætast hins vegar við strangar
samkeppnisreglur sem gera
honum auðveldara að leita
réttar síns sé talið að erlendir
keppinautar séu að misnota
aðstöðu sína. Þá má ætla að
aukið ffelsi í gjaldeyrismálum
og aukin samkeppni í ýmsum
þjónustugreinum muni koma
iðnaðinum til góða. Með
samræmingu staðla og af-
námi ýmiskonar tæknilegra
viðskiptahindrana verður ein-
faldara en áður að framleiða
og flytja út vömr héðan. Loks
skal nefnt að flest ef ekki öll
innlend fyrirtæki teljast til
smárra og meðalstórra íyrir-
tækja og þeim gefst því kostur
á að taka þátt í ýmsum verk-
efnum og áætlunum innan
EES sem ætluð em slíkum
fyrirtækjum. Án efa verður
það til að efla samkeppnis-
stöðu þeirra.
Frelsi í
gjaldeyrismálum
Með auknu frelsi í gjald-
eyrismálum, auknum mögu-
leikum einstaklinga og fyrir-
tækja hér á landi tíl að leita
eftir þjónustu fjármálafyrir-
tækja erlendis og auknum
möguleikum erlendra fjár-
málafyrirtækja til að veita
þjónustu hér á landi opnast
ýmis ný tækifæri sem bæði
munu auka valmöguleika inn-
lendra aðila og skapa aukna
samkeppni á innlendum fjár-
magnsmarkaði. Þessa mun
gæta í bankaþjónustu, þjón-
ustu verðbréfafyrirtækja,
þjónustu eignarleigufyrir-
tækja og þjónustu trygginga-
félaga. Þá er ekki síður um
vert að með auknu frelsi í
gjaldeyrismálum skapast nýj-
ar aðstæður fyrir hagstjóm
hér á landi. Hún verður á
ýmsan hátt vandasamari en
áður og taka verður tillit til
þess að fé getur streymt úr
landi ef hagstjóm er talin óá-
byrg. Af þessari ástæðu er
brýnt að varðveita þann stöð-
ugleika sem náðst hefur í
efnahagsmálum á síðustu
missemm.
Aukinn réttur
neytenda
Löggjöf um neytendamál
hér á landi hefúr lengst af ver-
ið fremur rýr. Með þátttöku
íslands í Evrópsku efnahags-
svæði verður gerbreyting þar
á. Nú þegar hafa verið lög-
festar reglur sem tiyggja rétt
neytenda í viðskiptum við far-
andsölumenn og líklegt er að
settar verði reglur sem tryggja
rétt þeirra þegar sala fer fram
um síma. Þá hafa verið sett
lög um neytendalán sem
skylda lánveitendur, til dæmis
verslanir og banka, til að veita
neytendum upplýsingar um
raunvemlegan heildarkostnað
af lánum þannig að þeir geti
betur borið saman mismun-
andi lántökukosti og hvað
sparast við að staðgreiða vöm
eða þjónustu. Einnig má
nefna að lögleiddar hafa verið
reglur um skaðsemisábyrgð
framleiðenda eða dreifmgar-
aðila vöm og væntanlegar em
reglur urn öryggi vöm, þar á
meðal leikfanga, og um verð-
merkingu vöm. Allar þessar
reglur sem hér hafa verið
nefndar rniða að því að
tryggja hag neytenda sam-
hliða þannig að stærra og öfl-
ugra markaðssvæði verði ekki
einungis til að styrkja stöðu
framleiðenda gagnvart neyt-
endum.
Samkeppnisreglur
Með ströngum samkeppn-
isreglum Evrópska efnahags-
svæðisins á að koma í veg
fyrir hindranir á samkeppni á
markaðssvæðinu. Samningar,
samþykktir og samstílltar að-
gerðir um verð, framleiðslu-
takmarkanir, fjárfestingatak-
markanir og markaðsskipt-
ingu em bannaðar, svo ffarn-
arlega sem þær geta haft áhrif
á milliríkjaviðskipti. Þá er
fyrirtækjum sem em ráðandi
á markaði bannað að misnota
aðstöðu sína með því til dæm-
is að ákveða ósanngjamt
verð, takmarka framleiðslu,
markaðs- eða tækniþróun til
skaða fyrir neytendur eða
mismuna viðskiptavinum.
Þrátt fyrir smæð íslenskra fyr-
irtækja þurfa þau engu að síð-
ur að virða þessar reglur því
hugtakið markaður þarf ekki
að ná yfir allan sameiginlega
markaðinn heldur getur það
tekið til markaðs fýrir
ákveðna vömtegund eða
þjónustu á afmörkuðu lands-
svæði.
Sem fyrr greinir felur aðild
íslands að Evrópsku efna-
hagssvæði fyrst og fremst í
sér nýjar og ftjálslegri leik-
reglur en áður giltu hér á landi
og aukin tækifæri fyrir ein-
staklinga og fyrirtæki. Það er
hins vegar þessara aðila en
ekki stjómvalda að nýta þessi
tækifæri til hagsbóta fyrir
land og þjóð.
Höfundurer
iðnaöar- og
viðskiptaráðherra.
Jón Sigurðsson
/
Uttekt efasemdarkonunnar
- afar hjálpleg viðbót
1. Þjóðaratkvæði
hefði verið glapræði
Eg tel, að rétt haft verið
að ganga til samninganna
um Evrópska efnahags-
svæðið og niðurstaða þeitya
haft eftir atvikum verið Is-
lendingum hagstæð. Úttekt
efasemdarkonunnar, Ingi-
bjargar Sólrúnar Gfsladótt-
ur, var afar hjálpleg viðbót
við annað efni tíl að komast
að vitiborinni niðurstöðu
um þetta flókna mál, fyrir
þá, sem ekki gáfu sér tíma
til að kafa ofan í það. Vegna
hinna hatrömmu deilna um
meðferð málsins hér innan-
lands tek ég fram, að það
hefði verið glapræði að
mínu mati og öldungis
ábyrgðarlaust af stjóm-
málaforystumönnum að
leggja mál af þessu tagi
undir þjóðaratkvæði.
2. Jákvæð áhrif
- alla vega um sinn
Kísiljámframleiðsla á Is-
landi hefur orðið fyrir barð-
inu á þeirri vemdarstefnu,
sem Evrópubandalagið rek-
ur í mörgum greinum, nú
síðast með álagningu undir-
boðstolls. Aðildin að efna-
hagssvæðinu hefur nú fellt
þennan toll niður gagnvart
Islandi, meðan hann helst
gagnvart mörgum sam-
keppnisaðilum. Þetta hefur
um sinn mjög jákvæð áhrif
á afkomu þessa iðnaðar hér-
lendis. Hversu lengi það
verður er óvíst. Að öðm
leyti skiptír þessi samnings-
gerð ekki máli því að kísil-
járn eins og aðrar iðnaðar-
vömr höfðu fyrir tollfijáls-
an aðgang að öllunt Evr-
ópumörkuðum samkvæmt
fyrri samningum.
3. EB harðdrægur
klúbbur
Evrópubandalagið hefur
verið afar harðdrægur
klúbbur gömlu nýlendu-
veldanna í Evrópu til vemd-
ar hagsmunum sínum, - í
ýmsu tilliti þeim hagsmun-
um, sem þau misstu með
nýlendunum. Það er orðið
afar þunglamalegt skrifræð-
isveldi, sem hefur sýnt sig í
að vera vanmegnugt til að
taka tímanlegar ákvarðanir
um mikilsverð mál. ísland
skiptir miklu að eiga að-
gang að mörkuðum þessa
svæðis, menntastofnunum,
rannsóknum og þróun, en
bandalagið, gerð þess og
starfshættir þyrfti að breyt-
ast mikið til að það gæti tal-
ist vera ráð að gerast áhrifa-
laus útkjálki af þeirri sam-
steypu.
Höfundur er förstjóri íslenska
járnblendifélagsins hf.
á Grundartanga.
Atli Heimir Sveinsson
EES og sjálfstæðið
Samningurinn um Evr-
ópska efnahagssvæðið er um-
fangsmesti milliríkjasamn-
ingur okkar á lýðveldistíman-
um, og kannski sá mikilvæg-
astí. Jón Baldvin sýndi festu,
lipurð, og stýrði málum af
mikilli fagmennsku. Með for-
ystu í þessu máli hefur hann
tryggt sér sess meðal merk-
ustu stjómmálamanna okkar á
þessari öld.
Auðvitað vom framsóknar-
menn allra flokka og austan-
tjaldskommar á móti samn-
ingnum. Málflutningur þeirra
var landráðabrigsl og lands-
söludylgjur. Engin málefna-
leg rök, - því miður.
Sjálfstæði fámennrar ey-
þjóðar er alltaf í hættu. Við
munum glata því, ef við
stöndum okkur ekki, hvort
sem við emm aðilar að EES,
Evrópubandalaginu, eða ein-
hverju öðm. Sjálfstæðið varð-
veitum við ekki með einangr-
un, eða útúrbomhætti.
Mesta ógnunin við sjálf-
stæði okkar em hinar sívax-
andi erlendu skuldir, sem enn-
þá ríkir þjóðarsátt um. Málum
er reddað, til æ skemmri tíma,
með þvt' að slá lán erlendis.
Við verðum að gæta okkar
í samskiptum við aðrar þjóðir,
því þær eru allar stærri og
voldugri en við. En við þurf-
um ekki að láta smáþjóða-
komplexinn draga úr okkur
kjark. Sagt er að eyþjóðir séu
íhaldssamar, og andsnúnar
öllum breytingum, kannski
hræddar við þær. Og í ljósi
sögunnar er skiljanlegur ótti,
og tortryggni við erlent vald
og áhrif. Við vomm nýlenda
öldum saman, og þrátt fyrir
50 ára lýðveldi er nýlendu-
hugsunarhátturinn ríkjandi
hjá okkur á fjölmörgum svið-
um, meir en við viljum viður-
kenna.
Við emm líka óskaplega
fámenn þjóð, og eigum þess
vegna alltaf heimsmet, þegar
miðað er við höfðatölu. Og
þegar við sömdum við svo-
nefnda útlendinga fómm við
oft halloka, því þeir vom klár-
ari en við, og slóttugri með
sjálfa sig meðan við vomm
heimóttarleg.
Við höfum ekki skert sjálf-
stæði okkar enn sem komið
er, og gemm það vonandi
aldrei. Miklu fremur höfum
við deilt vissum þáttum þess
með öðmm. Við eigum ekki
að stefna að forréttindum í
samspili þjóðanna, heldur
jafnrétti.
Það þarf ekki mikið til, að
menning okkar Islendinga líði
undir lok, tungan týnist og
fom menningarverðmæti
okkar glatist, og hæftleikinn
til að nýskapa sjálfstæða
menningu glatist meðal þjóð-
arinnar. Menning smárra
þjóða er alltaf að líða undir
lok. Og þó íslensk menning
legðist af, myndu fáir gráta.
Enginn heimssögulegur at-
burður teldist það. Eitt lítið
tilbrigði í menningu mann-
kynsins hyrfi. En gráminn
myndi aukast sem þvt' næmi.
Og þá yrði heimsmenningin
fátækari.
Eg er ekki svartsýnn á
framtíð íslenskrar menningar
á tímum vaxandi samskipta
þjóða á öllutn vettvangi. Hins
vegar dylst engum að and-
stæðingar menningar hafa
aldrei sterkari vopn en nú.
Við munum lifa af og
blómstra, ef við erum stolt af
menningu okkar, án þess að
vera hrokafull, einlægir föð-
urlandsvinir, án þess að falla í
þjóðrembu. En vegna fá-
mennis er þjóðremba okkar
engurn skaðleg, nema okkur
sjálfum.
f nánu samstarfi Evrópu-
þjóða nú á tímum hefur engin
smáþjóð tapað menningu
sinni né sérkennum. Þvert á
móti -þjóðemisvitundin hef-
ur styrkst. Og hana þurfum
við að styrkja í brjóstum okk-
ar sjálfra. Við höfum mjög
góða reynslu af samstarfi við
Norðurlönd. Samstarf við
önnur Evrópulönd er að mínu
mati framhald á því samstarfi.
íslenskri menningu verður
ekki bjargað með einangrun
né útnesjamennsku. Okkar
menning hefur alltaf risið
hæst, þegar tengslin voru
hvað mest við Evrópu. Verk
Snorra, Hallgríms, Jónasar,
Einars Ben., Halldórs og
Thors eru lifandi dæmi um
það.
Sumir segja að EES-aðild-
in sé biðsalur að Evrópu-
bandalaginu. Ég held að svo
sé ekki. En vissulega verðum
við að gera upp hug okkar á
næstu ámm varðandi Evrópu-
bandalagið. Við verðum að
ræða málin ítarlega og of-
sUekislaust.
Eg held að farsælast sé að
sigla í kjölfar hinna Norður-
landanna í átt að bandalaginu:
Við erum fámennasta þjóðin
og sú sem býr lengst í burtu.
Þessa stefnu á eftir að móta.
Höfundur er tónskáld.