Alþýðublaðið - 21.01.1994, Blaðsíða 19

Föstudagur 21. janúar 1994
ALÞÝÐUBLAÐIÐ 19
Sveinn Valfells
Látið verði reyna á hvort
hægt sé að ná viðunandi
samningum um EB-aðild
1. Einangrun
er ronn
Samningurinn um Evr-
ópskt efnahagssvæði er enn
einn áfangi í að rjúfa menn-
ingarlega, hugarfarslega og
viðskiptalega einangrun ís-
lands, sem staðið hefur í aldir.
Annars vegar munu frelsin
ijögur um fijálsan flutning
fólks, vöru, ljármagns og
þjónustu skapa aukna sam-
keppni fyrirtækja, neytendum
til góða. Hins vegar hafa fæst-
ir gert sér grein fyrir því, að
frelsin fjögur munu skapa
samkeppni um betri stjómun-
arhætti yfirvalda og mun það
jafnvel vera enn mikilvægari
þáttur, en aukin samkeppni
fyrirtækja, sem var að mestu
leyti til fyrir.
Vanhæf stjómvöld, eins og
í þessu landi hafa stjómað á
ámnum 1971-1991, og steypt
hafa þjóðinni í stórkostlegar
skuldir, ljárfestingaróreiðu,
eyðslu og sukk, hafa getað
það í skjóli lokaðs þjóðfélags
og mismununar þegnanna í
grundvallarmannréttindum,
eins og vægi atkvæðisréttar.
Yfirvöld sérhvers lands
munu verða í samkeppni um
að laða til sín störf, íyrirtæki
og fjármagn. Óstjómar mun
fyrr verða vart en áður, í flótta
starfa, atgervis, fólks og fjár-
magns. Stundum virðist sem
íslensk stjómvöld séu hags-
munagæsluaðilar erlendra
keppinauta okkar ffemur en
að þjóna íslenskum hagsmun-
um.
Erfiðasta aðlögunin verður
eflaust hugarfarsbreyting
þjóðar og stjómvalda, þai'
sem auka verður gæði opin-
berrar stjómunar eigi síður en
fyrirtækja.
Hin íslenska „nómenakla-
túra“ mun að sjálfsögðu verja
hag sinn, eigi síður en hin
sovjeska, en þjóðamauðsyn
er að aflétta oki ríkisafskipta
og markaðssvæða sem flest,
ef þjóðin á að vera samkeppn-
isfær.
Sem dæmi má taka, sam-
keppni íslenskrar verslunar
við verslunarfyrirtæki í Dubl-
in og Glasgow. Ekki er mér
kunnugt um, að verslun þar
þurfi að bera sérstakan skatt
af skrifstofu- og verslunar-
húsnæði, eins og hér tíðkast.
Með sérstökum álögum á
verslun á Islandi er verið að
rýra samkeppnisstöðu hennar
og færa störfin úr landi. Einn-
ig má benda á ný lög um iðn-
aðarmálagjald, þar sem fyrir-
tæki em skattlögð sérstökum
hagsmunasamtökum, án tillits
lil þess, hvort þau telja það
þjóna sínum hagsmunum að
vera í þeim. Það aðhald sem
slíkum hagsmunasamtökum
er veitt með frjálsri aðild og
frjálsri hlutdeild í greiðslu til-
kostnaðar er rýrt, og hags-
munir „nómenklatúrunar"
hafðir í öndvegi. Sagt er oft
um ýmis gjöld og álögur, að
ekki sé um verulegar fjárhæð-
ir að ræða, en margt smátt
gerir eitt stórt og lítið getur
skilið milli feigs og ófeigs.
2. Vandamál tilbúin
af stjórnvöldum
Steinefnaiðnaðurinn, sem
ég starfa við, hefur verið í
samkeppni við tollfrjálsan
innflutning í fjölda ára og
engin veruleg breyting verður
þará.
Helstu vandamál hans eru
tilbúin af íslenskum stjóm-
völdum, eins og til dæmis
flutningsjöfnunargjald á se-
menti, sem rýrir samkeppnis-
stöðu íslensks byggingarefnis
á stærsta markaðssvæði þess,
í samanburði við innflutt
byggingarefni, svo sem stál
og timbur, og framleiðslu-
vöru úr steinsteypu.
3. Látum
reyna á það
Ég tel að það eigi þegar að
láta reyna á, hvort við getum
náð viðunandi samningum
um inngöngu f Evrópubanda-
lagið og óráð að nýta sér ekki
samflot með Norðmönnum
og öðrum Norðurlandaþjóð-
um. En hér, sem oft áður,
ræður afturhaldið ferðinni.
Höfundur er forstjórí
Steypustöðvarinnar hf.
Haukur Halldórsson
EES-samningurinn og
landbúnaður á Islandi
Það er Ijóst að nokkuð erfitt
er að segja til um hvaða áhrif
þessi viðamikli samningur
komi til með að hafa á ís-
lenskan landbúnað og íslenskt
atvinnulíf í náinni framtíð,
svo flókinn og yfirgripsmikill
sem hann er. A hinn bóginn
eru í samningnum nokkrar
höfúðlínur og megindrættir,
sem liggja ljósir fyrir og hægt
er að vega og meta og taka af-
stöðu til.
1. Fjórfrelsin
og ánrif þeirra
Það er óeðlilegt annað en
að fjórfrelsin (frelsi fólks,
ljármagns, þjónustu og flutn-
inga til athafna innan EES-
svæðisins) sem samningurinn
byggist á, komi til með að
hafa veruleg áhrif hérlendis á
komandi ámm. Annars væri
tæpast verið að taka þátt í
þessari samningagjörð. Nú er
það óumdeilt að sjávarútveg-
urinn fær stærstan ávinning af
samningnum með niðurfell-
ingu tolla af útflutningi til EB.
Það er þó ljóst að þær tölur
sem nefndar voru sem árlegur
ávinningur hans eru háðar
mörgum óvissuþáttum, því
markaðsstaða sjávarútvegsins
í EB hlýtur meðal annars að
vera komin undir efnahags-
ástandi í viðskiptalöndunum,
gengisskráningu, þróun ann-
arra markaða og fleiri atriðum
sem eru breytingum undirorp-
in. Það sem gæti haft hvað
stærst og alvarlegust áhrif á
efnahagslíf landsmanna í
sambandi við fjórfrelsin er ef
staða krónunnar veikist og
fjármagn byijar að streyma úr
landi. Það sást fyrir ári síðan
til dæmis í Svíþjóð og Finn-
landi, hvað það gerist skyndi-
lega og með miklum hraða, ef
grunur kemur upp um yfir-
vofandi gengisfall krónunnar.
Það er einu sinni svo að þegar
búið er að fleygja stjómtækj-
unum, þá er erfiðara að ráða
hvert skal haldið.
2. Málefni
landbúnaðarins
I upphafi viðræðna um
Evrópskt efnahagssvæði var
því haldið fram að málefni
landbúnaðarins kæmu þar
ekkert til umræðu, þar sem
þeim væri haldið algerlega ut-
an við samningana. Síðar
kom á daginn að það reyndist
ekki rétt, enda þótt þeim hluta
viðræðnanna væri ekki mikið
sinnt af íslenskum samninga-
mönnum. Hér verður farið yf-
ir helstu atriðin er varða land-
búnaðinn í þessu sambandi.
2.1. Tollfrjáls
aðgangur
garðyrkjuafurða
Suðurríki EB gerðu kröfu
um að fá tollfijálsan aðgang
með framleiðsluvömr sínar
að mörkuðum EFTA-ríkj-
anna til að örva hagvöxt í
þessum löndum. Þar var fyrst
og fremst um að ræða Spán,
Portúgal og Grikkland, en
einnig Irland. A þessa kröfu
var fallist og gerði hvert
EFTA-ríki fyrir sig samning
við EB um tollfrjálsan aðgang
ákveðinna garðyrkjuafurða á
vissurn tímum ársins. Það er
ýmislegt sem vekur athygli í
þessu sambandi. Islenskir
samningamenn semja um
tollftjálsan aðgang á mikil-
vægustu afurðum íslenskra
matjurtaframleiðenda á viss-
um árstímum, eins og tómöt-
um, gúrkum og papriku.
Einnig eru nellikur fluttar
tollfijálsar til landsins á
ákveðnum tíma, auk annarra
blóma sem skipta minna máli.
Norskir samningamenn
sömdu aftur á móti við EB um
að það eru ekki fluttar neinar
afurðir án tolla til Noregs sem
eru framleiddar í landinu. Þar
til viðbótar fengu þeir toll-
fijálsan aðgang að ÉB-mark-
aðnum fyrir ákveðnar vörur á
vissum tímabilum. Sænsk og
finnsk stjómvöld sömdu ekki
um tollftjálsan aðgang á tóm-
ötum, gúrkum né papriku,
sem eru mikilvægustu teg-
undir garðyrkjunnar. Þannig
virðist að það sé verulegur
mismunur á hvemig samn-
ingamenn einstakra landa hafi
haldið á spilunum í þessu
sambandi gagnvart EB. Inn-
flutningur samkvæmt „Co-
hisionslistanum" kemur án
efa til með að hafa veruleg
áhrif á stöðu garðyrkjunnar í
náinni framtíð.
Það hefur síðan komið á
daginn að sá ótti bænda að
upprunavottorð á innfluttri
vöm samkvæmt þessum
samningum væm málum
blandin, hefur reynst við rök
að styðjast. Gúrkur vom flutt-
ar inn frá Hollandi, enda þótt
rökin fyrir þessum samningi
væri slæm staða Spánar og
Portúgals. Nýlega vom fluttar
til landsins tollfijálsar nellik-
ur ffá Kólumbíu og tómatar
frá Marokkó í skjóli þessa
samnings. Það er því stað-
reynd að eftirlit með uppmna
tegundanna er ekkert og neyt-
endur hafa því ekki hugmynd
um með hvaða aðferðum þær
vömr em ffamleiddar sem
þeir em að kaupa né hvaðan
þær koma. Hér er stóralvar-
legt mál á ferðinni og alger-
lega óviðunandi frá sjónarhóli
landbúnaðarins.
2.2. Kaup á landi
og hlunnindum
Bændasamtökin vömðu
við samningunum f upphafi,
að þeir leiddu til þess að er-
lendir aðilar gætu keypt hér
upp land, hlunnindi og jarðir
með tilkomu samningsins,
þar sem mismunun væri
bönnuð innan svæðisins. Það
kom í ljós í fyrra að þetta
reyndist á rökum reist. Þegar
gerð var tilraun til að hefta
möguleika útlendinga til að
kaupa land og jarðir hérlendis
kom í ljós að það var ekki
hægt, án þess að brjóta
ákvæði EES- samningsins,
nema því aðeins að gera ís-
lendingum einnig ókleift að
kaupa land og jarðir. Þannig
em þessi mál algerlega óffá-
gengin enn sem komið er. Það
hefur komið í ljós erlendis að
þau em þess eðlis að það er
ástæða til að hafa fyrirvara
gagnvart þeim. Enda þótt
margir haldi því fram að það
sé fjarstæðukennt að erlendir
aðilar hafi áhuga á að kaupa
land og jarðir hérlendis, þá
hefur þróunin verið á þann
veg að sú sérstaða íslands, að
geta boðið upp á hreint land,
næði og mikla möguleika til
útivistar í opnu landi, verður
æ verðmætari.
2.3. Opnun á
viðskiptum með búvörur
í samningnum skuldbinda
aðilar hans sig til að opna
frekar fyrir milliríkjaviðskipti
með búvömr og var ákveðið
að fyrstu samningalotunni um
það yrði lokið fýrir síðustu
áramót. Af því varð þó ekki,
vegna þess hve gildistaka
samningsins dróst. Það liggur
þó fyrir, til lengri tíma litið, að
verði EES við lýði um eitt-
hvert árabil, þá mun opnast æ
meir fyrir innflutning búvara
frá EB. íslensk stjómvöld
hafa enn ekki gefið upp hvaða
stefnu þau koma til með að
hafa í þessum efnum.
2.4. Beiting
jöfnunargjalda
Samkvæmt samningnum
verður heimilt að flytja til
landsins nokkrar tegundir
jógúrts og sýrðra mjólkur-
vara, ýmsar tegundir unninna
rétta með kjöti í, svo sem píts-
ur, vorrúllur og fleira. Ekki er
þó enn komið á daginn hvem-
ig heimild til álagningar jöfn-
unargjalda verður háttað í
þessu sambandi, og í raun
óvíst um endanlega útfærslu.
Það sem er jákvætt við samn-
inginn að þessu leyti er að við
útfiutning unninna búvara
yrðu greiddar með honum
ígildi jöfnunargjalda sem
nemur mismun á hráefnis-
kostnaði hverrar vömtegund-
ar hérlendis og lægsta EB-
verði. Þetta getur aukið
möguleika á útflutningi mat-
væla og þá sérstaklega tilbú-
inna rétta.
Höfundur er formaður
Stéttarsambands bænda.