Vísir - 29.12.1978, Blaðsíða 16

Vísir - 29.12.1978, Blaðsíða 16
20 Föstudagur 29. desember 1978. VÍSIR LÍF OG LIST LÍF OG LIST LÍF OG LIST LÍF OG LIST LÍF OG LIST Veikir máttarstólpar Þjóöleikhúsiö: Má tta rstólpa r þjóö- félagsins eftir Henrik Ibsen. Leikstjóri: Baldvin Hail- dórsson Þýöendur: Arni Guöna- son og Jónas Kristjáns- son. Leikmynd og búningar: Snorri Sveinn Friöriks- son. Kátbroslegasta aukapersónan í „Máttar- stólpunum” vand- lætingarsamur vingull og huglaus loddari Hilmar Tönnesen, sem Gunnar Eyjólfsson geröi góö skil, opnar varla svo munninn að honum svelgist ekki á I vanþóknun sinni. Hans mottó er upphrópun: „Úff”! (Og bætir gjarnan viö: En beröu mig ekki fyrir þvl). Gagnrýnend- um sem lika eru vand- lætingarsamir og sjálf- sagt misjafnlega hug- lausir stoöar ekki aö fela sig á bak viö annarra orö. Og úr þvi aö maöur veröur i nafni ibsenskrar sannleiksástar aö segja þaö er best aö segja þaö strax: Meöferö Þjóöleik- hússins s.l. miövikudags- kvöld á meistaraverki Ib- sens „Máttarstólpum þjóöfélagsins” er höfundi og leikhúsi ósamboöin. Aö lokinni sýningu lá viö aö maöur gæti tekiö undir meö Hilmari Tönnesen: Maöur segir bara: úff. Veikar stoöir Máttarstólparnir i hinu aldargamla en sigilda verki Ibsens reyndust veikir og þróttlausir. Þessi sýning hins Islenska Þjóöleikhúss á jafn stór- brotnu verki gefur ástæöu til aö ætla aö eitthvaö meira en litiö sé oröiö at- hugavert viö máttar- stoöir Þjóöleikhússins. A maöur aö trúa þvi aö atvinnuleikmennt Is- lendinga sé ekki rismeiri en þarna gat aö lita og heyra? Mistök I leikstjórn Alvarlegustu mistökin viö þessa sýningu veröa aö skrifast á reikning leikstjórans, Baldvins Halldórssonar. Og þá á reikning þess sem fól honum leikstjórnina — leikhússtjóra? Leikstjór- inn hefur brugðist og hann dregur sýninguna meö sér I fallinu. Leik- stjóranum hefur missýnst hrapalega um hlutverka- skipan — val leikara til aö fara meö helstu hlut- verk. Hafi hann viljaö gera einhverjum greiöa meö vali slnu, þá hefur þaö mistekist og á kostnaö sýningarinnar I heild. Heimur leikhússins er miskunnarlaus. Þegar um er aö ræöa jafnstór- brotiö listaverk og þetta leikrit Ibsens sem þar aö auki gerir ýtrustu kröfur til kunnáttu. reynslu og menntunar leikaranna i helstu hlutverkum, þá ber aö velja þá bestu sem völ er á. önnur sjónarmið koma ekki til greina. Hvorki Guörúnu Þ. Stephensen né Hákoni Waage er greiöi geröur aö fela þeim hlutverk Lónu Hessel og Jóhanns Tönnesens. Ekki vegna þess aö þau séu ekki hæfir Íeikarar, heldur vegna þess aö persónuleiki þeirra hæfir þessum hlut- verkum I hvorugu tilvik- inu. Leikhúsiö veröur aö gera strangar kröfur til leikstjórnar. Leikstjórn, þegar sjálfur Ibsen á I hlut er ekki á færi neins meöalmanns. Hún krefst andlegra yfirburöa hvorki meira né minna. Voldugt listaverk Máttarstólparnir eru tvfmælalaust eitt af meiriháttar listaverkum leikbókmenntanna. Þaö er þjóöfélagslegt ádeilu- verk I raunsæisstll og sem sllkt, tlmamótaverk sem hefur haft mikil áhrif á leikritun slöari höfunda. Þaö var lengur I smföum en flest önnur verk Ibsens og stefnumarkandi fyrir þau þjóöfélagslegu og sálfraeöilegu meistara- verk sem á eftir komu eins og t.d. Brúöuheimil- iö, Þjóöniöinginn, Villi- öndina, Rosmersholm, Heddu Gabler o.fl. Bygging verksins er hnitmiðuð og tæknilega þaulunnin. Þau drama- tfsku átök sem fram fara á sviöinu gera strangar kröfur til sálfræöilegs skilnings og samstillingar Ævar Kvaran, Siguröur Skúlason, Valur Gislason og Erlingur Gislason I hlutverkum sinum I Máttarstólp- um þjóðfélagsins. Myndin I leik þeirra sem fara meö helstu hlutverk. Persónu- sköpunin er skýr og lif- andi og nálgast listræna fullkomnun I höfuöper- sónu leiksins, Bernick konsúl. Þetta hlutverk er svo magnaö aö þaö sómir sér vel sem kóróna á leik- ferli hámenntaös og þroskaös leikara. Aðalhlutverk Erlingur Gislason fær stórkostlegt tækifæri með þvi aö takast á viö þetta stórbrotna hlutverk. Þeir, sem fylgst hafa meö leik- ferli Erlings, hafa áöur getaö fengiö þaö staöfest, aö hann er glæsilegur leikari, sem margt hefur mjög vel gert. Þaö var þvl fyllilega þorandi aö láta hann takast á viö þetta viöfangsefni. Aö mfnu mati vann Erlingur hálfan sigur í þessari raun. Margt er stórvel um leik hans. Gervi hans, útlit og myndugleiki á sviöi fyllti vel út f þann ramma sem hlutverkiö krefst. Þó voru hnökrar á framsögn hans og radd- beitingu sem mætti auövitaö laga. En þegar innri spenna og átök þessa klofna persónuleika ná hámarki I þriöja og fjóröa þætti þegar öll spjót standa á honum og öll sund viröast lokuö: þegar hann er jafnvel uppvfs aö þvf aö vera valdur aö yfirvofandi dauöa einkasonar slns sem strokiö hefur aö heiman i „lfkkistuskip”, sem konsúllinn ætlaöi öörum aö gista 1 hina votu gröf — i þessum átökum er tekin á æfingu. Visismynd: JA tekst Erlingi ekki aö koma til skila yfirþyrm- andi örvæntingu hins gæfusnauöa manns. En aö svo miku leyti sem Erlingi tekst ekki aö vinna fullnaöarsigur f þessu stórbrotna hlut- verki þá er þaö ekki aö öllu leyti hans sök. Þar veldur miklu skortur á samstillingu 1 mótleik sem leikstjóranum bar aö tryggja- Hin dramatísku átök leiksins fara aö mestu leyti fram sem ein- vfgi Bernicks konsúls og Lónu Hessel (Guörún Þ. Stephensen). Lóna á aö vera jafnoki konsúlsins ef ekki beinlfnis ofjarl. Hún er annaö og meira en uppreisnargjörn og há- vær brussa. Hún er æsku- unnusta Bernicks sem hann sveik eins og alla aöra til aö giftast til fjár. Þaö lifir lengi I svo göml- um glæöum. Þaö er ljóst undir lokin aö hún er sú kona sem skapar mönn- um örlög — femme fatale. Hún er glæsikvendi. Þrátt fyrir 15 ára aðskilnaö veröur þaö aö vera trú- veröugt, aö hún var eftir- sóknarverö kona. Ella er öll dramatlk leiksins út I hött. Eins og Lóna er leik- in I sýningu Þjóöleikhúss- ins getur enginn áhorf- andi trúaö þvi aö konsúln- um sé enn eftirsjá aö þessari konu eöa aö hún hafi sllkt vald yfir honum, aö hann endanlega horfist I augu viö lffslygina — fyrir hennar tilverknaö. Og þar meö eru endalok leiksins oröin aö enda- leysu. Sýningin veröur óskiljanlegur óskapnað- ur. - Guörún hefur hvaö eftir annaö sýnt aö hún er hæf listakona, sem hefur djúpa undirtóna. En þvf miður — þarna er hún ekki á réttum staö. Slagsíða Þriöji burðarás leiksins sem veröur aö standa fyrir sinu, ef verkiö á aö standa upprétt er Jóhann Tönnesen, bróöir konsúls- frúarinnar. Hann er alger andstæöa konsúlsins: Hreinn og beinn, hrein- skiptinn,djarfur og göfug- lyndur. Hann verður lfka aö hafa til aö bera drengi- legan „sjarma”, ein- beitni og skörungsskap. Ella veröa samskipti hans og Dinu Dorf (Guö- rún Þórðardóttir) ekki trúveröug. Þessu hlut- verki fékk Hákon Waage ekki valdiö aöallega sök- um æsku sfnnar og aug- ljóss aldursmunar. Lóna og Jóhann eru sameigin- lega hinir andstæöu pólar sem takast á viö konsúl- inn. I þessari sýningu hallaöi verulega á þau, þannig aö sýningin f heild er meö eins konar slag- sföu, fyrir utan að hún verður beinlinis mark- laus I meginatriöum. Aldursmunur Af öörum hlutverkum berhelstaö geta Gunnars Eyjólfssonar i hlutverki Hilmars Tönnesen. sem áöur er getið en leikur hans i þessu ismeygilega hlutverki bar af flestum f þessari sýningu. Ýmsir aörir skiluöu sfnum hlut- verkum meö sóma svo sem „öldungarnir” Valur Glslason og Ævar R. Kvaran I hlutverkum kaupsýsluprangara og GIsli Alfreösson í hlut- verki Kraps fulltrúa. Hin unga leikkona Guörún Þóröardóttir var til mik- illar prýöi og slapp vel frá sinu fyrsta meiriháttar- hlutverki. Bjarni Stein- grfmsson var ömurlegur í hlutverki hinnar mæröar- legu kennarablókar, svo mjög aö heitorö Dinu viö hann er þvl sem næst óskiljanlegt. Þaö var ekk- ert út á leik Brletar Héöinsdóttur aö setja I hlutverki systur konsúls- ins annað en aö hún gat fremur veriö mamma en jafnaldra Jóhanns Tönne- sen. Sá sýnilegi aldurs- munur var meiri en góöu hófi gegndi, jafnvel þótt brostnar vonir hafi gert ungfrú Bernick lifiö leitt. Leiklist Bryndís Schrain skrifar um sjón- varps. leikrit Yfirleitt var sýnilegur aldursmunur á höfuöper- sónum svo f jarri öllu lagi, miöaö viö ætlun höfund- ar, aö þaö eitt bendir til þess, aö leikstjórinn hafi veriö gersamlega viöut- an, þegar valiö var i hlut- verkin. gá er þess aö geta aö þýðing leiksins var hvergi nærri nógu góð. Málfariö var yfirleitt áberandi of „bóklegt” og mállýti af ýmsu tagi látin lföast. Hins vegar skapaöi leikmynd Snorra Sveins Friörikssonar hæfilega glæsilega en þó milda umgjörö um hina skörpu drætti mannlegra ástriöna og ryskingar sálarlifsins og voru höf- undi sínum til sóma. Hvers á Ibsen að gjalda? Það er vissulega sár- grætilegt aö þurfa aö viöurkenna aö Þjóðleik- hús tslendinga skuli kasta höndum til sýningar á einni af perlum leikbók- menntanna eins og hér hefur veriö lýst. Ég er sannfærö um, aö leikhús- iö getur miklu betur gert, ef ekki er slakaö á ströng- ustu kröfum. Leikritaval og stefna Þjóöleikhússins hefur sætt vaxandi gagn- rýni aö undanförnu. Meö þvi aö taka „Máttarstólp- ana” til sýningar mátti ætla aö leikhúsiö vildi reka af sér slyöruoröið. Hér er um aö ræöa stór- brotiö listaverk,sfgilt aö efni,sem á ótvírætt erindi til okkar lslendinga I dag eins og ástatt er I okkar þjóöfélagi. Hversu marg- ir úr hópi broddborgara á frumsýningarkvöldi skyldu ekki hafa séö sitt eigiö brenglaöa siögæöis- mat og lifslygi einkallfs eins og I spegli þetta kvöld? En þegar sú spegilmynd er öll f brot- um eins og á þessari sýn- ingu þá veröur boö- skapur, jafnvel þessa máttuga verks hins móralska meistara Ib- sens vitlaus. Hvers á Ib- sen að gjalda? —BS Austurbœjarbíó: í kúlnaregni ★ ★ Einn gegn öllum i kúlnaregni — The Gauntlet Austurbæjarbló. Banda- risk. Argerö 1977. Aöal- hlutverk: Clint East- wood, Sondra Locke, Pat Hingle, Handrit: Michael Butler og Dennis Shy- rack. Leikstjóri: Clint Eastwood. Ferill Clint Eastwoods er Kvikmyndir Arni Þdr- færöuhonum auö og áhrif arinsson og geröu honum kleyft aö skrifar. ráöast f aö leikstýra eigin myndum. aö mörgu leyti með óllk- indum. Hann hefur unniö sig upp úr amerlskum sjónvarpsiönaöi (Raw- hide) gegnum ftalska spaghettivestra og yfirí marktæka sjálfstæöa kvikmyndagerö á einum saman rólegheitum og yfirvegaöri fagmennsku. Frægö sina á hann ekki sist aö þakka leik sfnum i myndum bandariska þrillersnillingsins Don Siegels (t.d. Dirty Harry, The Beguiled) og spag- hettivestrum Sergio Leone (The Good, the Bad, and the Ugly o.s.frv.) Þessar myndir Þessir tveir leikstjórar settu óneitanlega mark á fyrstu myndir hans, þrill- erinn Play Misty for Me (1971) þar sem andi Sieg- els sveif yfir vötnum, og High Plains Drifter (1973), alveg furöulegan vestra I anda Leones. Einnig geröi Eastwood rómantiskt millispil, Breezy (1973) sem ég hef ekki haft tækifæri til að sjá. Þaö er hins vegar ekki fyrr en meöThe Out- law Josey Wales (1977), sem Austurbæjarbfó sýndi fyrr á árinu, aö Eastwood sýndi virkilega sjálfstæö leikstjórnartök. Þar fór fyrsta flokks vestri I nánast klassisk- um stfl. Ekki fer hjá þvi aö þessi nýjasta mynd East- woods, The Gauntlet valdi nokkrum vonbrigö- um. Maöur hlýtur aö lfta á hana sem smá afslöpp- un eftir Josey Wales, stund milli striða, Ekki svo aö skilja aö verk- kunnátta og vandvirkni Eastwoods sé ekki enn fyrir hendi. Vandinn er fyrst og fremst sá aö viö- fangsefniö er i þreyttara lagi. Sagan segir frá Ben Shockley (Eastwood), rannsóknarlögregluþjóni I Phoenix sem er aö fara I hundana, — er aö tapa metnaöinum og sjálfs- viröingunni. Hann fær þaö verkefni aö flytja vændiskonu eina (Sondra Locke) frá Las Vegas til Phoenix þar sem hún á aö bera vitni viö réttarhöld. I ljós kemur aö verkefniö er mikilvægara og hættu- legra en hann heldur. Lockley situr i nánast lát- lausri kúlnahrfö (sbr. is- lenskan titil myndarinn- ar), frá bæöi glæponum og lögreglumönnum, sem i mörgum ameriskum þrillerum eru eitt og hiö sama. Sagan breytist f viðureign hans vib spillingu á æöstu stööum lög regl us t jór na rinn a r. Þar er Eastwood sem oftast áöur í hlutverki hins einmanna manns I baráttu viö ofurefli, — mannsins sem heldur reisn utan viö allt hiö rotna kerfi, fylgir sinni sannfæringuogbýöur öllu öðru byrginn. Lokaátökin þegar Eastwood og Locke aka inn í vlggirta borgfna I brynvöröum áætlunarbíl er aö mörgu leyti dæmi- gerö, en lfka absúrdisk útfærsla á þessu stefi. Þaöer vel unnið atriöi frá hendi leikstjórans I þessari mynd kemur fátt á óvart. Lygilegt og margtuggiö efnib er aö nokkrubætt uppaf húmor handritsins. Leikstjórn Eastwoods er örugg en bætir engu viö fyrri verk hans eða aörar myndir af svipuöum toga. Ég heföi haldiö aö Eastwood væri búinn aö fá nóg af þvl aö leika i þvilikum myndum, en þaö er einmitt hlutverk hans sem orkar hvaö mest tvfmælis. Maður trúir einfaldlega ekki á Clint Eastwood sem drykkfelldan, lffsleiöan lögreglumann sem allt I einu raknar úr rotinu og fer að berjast. Persóna Shockleys er alls ekki fullnægjandi mótuö. Eastwood á f höggi viö þann vanda sem fylgir þvi aö vera fræg kvik- myndastjarna með ákveðna hetjuimynd. Aftur á móti er Sondra Locke skemmtileg sem vændiskonan og sam- leikur þeirra Eastwoods oft með ágætum. Annað f þessari mynd er bara rútfna og væri óskandi aö Eastwood fengi sér verðugra verk- e&ii næst. Til leikstjóra sem gerir mynd á borö við The Outlaw Josey Wales eru geröar kröfur. — AÞ UF OG LIST LÍFOG LIST LÍF OG LIST LÍF OG LIST LÍF OG LIST

x

Vísir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Vísir
https://timarit.is/publication/54

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.