Morgunblaðið - 16.02.2001, Blaðsíða 38

UMRÆÐAN
38 FÖSTUDAGUR 16. FEBRÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
F
ramganga minnihluta
Sjálfstæðisflokksins í
Reykjavík í „flugvall-
armálinu“ svonefnda
vekur furðu og hefur
valdið mörgum stuðningsmönnum
listans sárum vonbrigðum. Þær
hræringar sálartetursins koma til
sökum þess að R-listinn hefur ekki
megnað að hafa pólitíska forustu í
máli þessu. Í stað þess að taka
frumkvæðið hefur það ágæta fólk,
sem D-listanum tilheyrir, sam-
mælst um að gera tortryggilega
sérhverja viðleitni til að koma
hreyfingu á stærsta hagsmunamál
borgarbúa nú um stundir. Með
þessu móti hafa sjálfstæðismenn í
höfuðstaðnum kastað frá sér ein-
stöku tækifæri til að láta til sín
taka sem ábyrgir og framsýnir
fulltrúar Reykvíkinga.
Líkt og alkunna er verður í
næsta mánuði
efnt til at-
kvæðagreiðslu
í Reykjavík
um framtíð
flugvallarins í
Vatnsmýri.
Undirbúningur þessa gjörnings er
svo meingallaður að kalla má klúð-
ur. En þeir, sem eru í einhverjum
tengslum við eigin samtíma, hljóta
engu að síður að fagna því að yfir-
völd skuli hafa ákveðið að leita eft-
ir sjónarmiðum Reykvíkinga í svo
mikilvægu máli. Líta ber á at-
kvæðagreiðsluna sem tilraun, sem
aukinheldur er í anda þeirrar
kröfu um virkara lýðræði er víða
hljómar nú um stundir. Sýnilega
eru fjölmargir íslenskir stjórn-
málamenn þeirrar hyggju að best
fari á því að lýðurinn í landinu
fylgist úr fjarlægð með þeirri þró-
un líkt og öðrum þeim hræringum
erlendis, sem til framfara eða
breytinga horfa.
Nú hafa sjálfstæðismenn í höf-
uðborginni lýst yfir því að at-
kvæðagreiðslan í mars sé bæði
„blekkingarleikur“ og „lýðskrum“.
Furðu vekur að stjórnmála-
samtök, sem aldrei hafa bilað í
stuðningi sínum við lýðræðið, skuli
telja það „lýðskrum“ að leita eftir
sjónarmiðum frjálsra borgara í
frjálsri atkvæðagreiðslu. Þau rök
að niðurstaðan bindi ekki hendur
þeirra, sem stjórna borginni eftir
árið 2016 þegar gildandi skipulag
rennur út, eru léttvæg og breyta
engu um réttmæti þess að leiða í
ljós vilja þeirra, sem nú búa í
Reykjavík. Með áþekkum rökum
má halda því fram að kosningar
séu í raun ástæðulausar; alkunna
er að íslenskir stjórnmálamenn
ganga jafnan „óbundnir til kosn-
inga“ til að auðvelda samninga um
skiptingu valdanna að þeim lokn-
um.
Framganga R-listans í „flug-
vallarmálinu“ hefur verið ósann-
færandi og þar, líkt og meðal sjálf-
stæðismanna, hefur skort
pólitíska forustu. Því vekur undr-
un að sjálfstæðismenn í höf-
uðstaðnum skuli ekki hafa nýtt
kjörið tækifæri til að stjórna um-
ræðunni. Verkefnið er ekki lengur
að losna við flugvöllinn úr Vatns-
mýrinni; flugvöllurinn er tíma-
skekkja og óhjákvæmilegt er að
þessar leifar frá hernámsárunum
víki. Verkefni fulltrúa Reykvík-
inga er að tryggja þverpólitíska
samstöðu um að flugvöllurinn
hverfi fyrr, löngu áður en árið
2016 gengur í garð.
Hver sá sem ber hag Reykja-
víkur fyrir brjósti gerir sér ljóst að
höfuðstaðnum er lífsnauðsynlegt
að þetta mannvirki hverfi sem
fyrst úr miðborginni. Hratt og
markvisst þarf að vinna að því að
bæta fyrir þann aragrúa skipu-
lagsmistaka, sem gerður hefur
verið í Reykjavík á undanliðnum
áratugum. Á tímum hnattvæð-
ingar og tækifæra hinna mennt-
uðu er engan veginn sjálfgefið að
ungum Íslendingum muni í nán-
ustu framtíð þykja Reykjavík eft-
irsóknarverður staður til búsetu.
Í stað þess að fagna tilkomu
samtaka þeirra, sem vilja borg
sinni vel, og í stað þess að taka
„flugvallarmálið“ þeim föstu tök-
um, sem það krefst, hafa fulltrúar
D-listans í Reykjavík eftirlátið
samgönguráðherra Sjálfstæðis-
flokksins að halda uppi málflutn-
ingi, sem fallinn er til þess eins að
fæla kjósendur í höfuðborginni frá
því að styðja þann flokk. Þessi
fulltrúi flokksins og ríkisstjórnar-
innar náði á dögunum að móðga
umtalsverðan fjölda borgarbúa
þegar hann lýsti yfir því að ný
þverpólitísk samtök gegn flugvell-
inum lytu „fjarstýringu“ tiltekins
stjórnmálamanns á vinstri vængn-
um. Með því að andmæla ekki
framgöngu samgönguráðherra í
málefnum Reykjavíkur hafa sjálf-
stæðismenn í höfuðstaðnum sýnt
gagnrýnivert geðleysi og fælt
kjósendur frá frekari stuðningi við
D-listann. Enda fylgjast margir
þeirra, sem stutt hafa Sjálfstæðis-
flokkinn í höfuðborginni á undan-
förnum áratugum, öldungis gap-
andi bit með framvindu mála og
trúa því vart að þetta gamla for-
ustuafl í málefnum Reykvíkinga
skuli koma fram með þeim hætti,
sem raun ber vitni.
Þyki einhverjum hér fast að orði
kveðið skal vísað til þess að fyrir
ekki svo mörgum árum greiddu
60% kjósenda í Reykjavík Sjálf-
stæðisflokknum atkvæði sitt. Þá
einkenndi enda frumkvæði og
dirfska framgöngu flokksins.
Flokkurinn hefur tapað tvennum
síðustu kosningum og skoðana-
kannanir gefa til kynna að fylgi D-
listans sé um 45%. Það undarlega
er að enginn virðist hafa spurt
hverju það sæti að umtalsverður
fjöldi kjósenda hafi yfirgefið þenn-
an rótgróna forustuflokk og fært
sig yfir til bandalags vinstri-
manna, sem seint verður sagt að
sé vel skipað þótt fyrir því fari
hæfur leiðtogi.
Í viðtali við Davíð Oddsson, for-
mann Sjálfstæðisflokksins, sem
birtist í einni jólabókinni, kom
fram að hann hefði á sínum tíma
iðkað þá stjórnarandstöðu að vera
á móti öllu, sem meirihlutinn hafði
fram að færa, jafnvel þótt hann
væri í hjarta sínu sammála and-
stæðingum sínum. Þetta viðtal
hefur nú öðlast sess trúarrita inn-
an Sjálfstæðisflokksins.
Allt á sér sinn stað og sinn tíma
og aðferðir, sem kunna að hafa
skilað árangri fyrir 20 árum, eiga
ekki nauðsynlega við í nútímanum.
Telji sjálfstæðismenn í Reykjavík
að neikvæð barátta geti komið í
stað framtíðarsýnar og pólitískrar
forystu í stærsta hagsmunamáli
höfuðborgarinnar er illa fyrir
þessum flokki komið.
Og með leyfi: Hvar eru þing-
menn Reykjavíkur í þessari um-
ræðu allri?
Minnihluti
á villigötum
Fulltrúar D-listans í Reykjavík
hafa kastað frá sér einstöku tækifæri
til að taka pólitískt frumkvæði í
„flugvallarmálinu“.
VIÐHORF
Eftir Ásgeir
Sverrisson
asv@mbl.is
UNDANFARIÐ hafa okkur bor-
ist fregnir þess efnis að Evrópusam-
bandið muni hugsanlega banna notk-
un á fiskimjöli í
dýrafóður vegna díox-
ínmengunar í mjölinu.
Ljóst er að ef til þess
kemur mun það hafa
veruleg áhrif á þjóð-
arbúið þar sem fiski-
mjöl og lýsi vega þungt
í útflutningi okkar. Á
meðal helstu stofnana
sem annast faglega
umfjöllun um díoxín
eru Alþjóðaheilbrigðis-
málastofnunin (WHO),
Umhverfisstofnun
Bandaríkjanna (US-
EPA) og faghópur á
vegum Evrópusam-
bandsins (SCAN). Hér
á eftir ætla ég að reyna að varpa ljósi
á stöðu mála með því að stikla á stóru
í niðurstöðum og ályktunum áður
nefndra aðila.
Frá WHO
Árið 1998 lækkaði alþjóða heil-
brigðismálastofnunin (WHO) við-
miðunarmörk um hámark daglegrar
inntöku á díoxíni úr 10 píkógrömm-
um á kílógramm líkamsþyngdar í
1–4 pg/kg líkamsþyngdar (1pg=10–
12g). Þetta var gert í ljósi nýrra upp-
lýsinga um heilsuskaðleg áhrif díox-
íns. Í gögnum WHO kemur fram að í
stórum hluta Evrópu er meðalinn-
taka íbúa á bilinu 1–3 pg/kg líkams-
þunga. Með öðrum orðum er inntaka
almennings í Evrópu óþægilega ná-
lægt þeim mörkum sem WHO hefur
skilgreint sem varhugaverð m.t.t.
heilsufars. Það er í raun lítið sem
hinn almenni borgari getur gert til
þess að draga úr díoxíninntöku og
telur WHO að yfirvöldum og alþjóð-
legum stofnunum beri að tryggja
neytendum díoxínsnautt fæði.
Díoxínskýrsla frá EPA
Umhverfisstofnun Bandaríkjanna
(EPA) vinnur nú að yfirgripsmikilli
skýrslu um díoxín. Á heimasíðu
stofnunarinnar er að finna drög að
skýrslunni en vísindamenn á vegum
EPA eru að leggja síð-
ustu hönd á verkið. Út
frá rannsóknum á dýr-
um og á þjóðfélagshóp-
um með óvenjumikið
díoxín í líkamanum, t.d.
á starfsmönnum í efna-
verksmiðjum, hefur
EPA skilgreint hættu-
mörk fyrir styrk díox-
íns í mönnum. Í
skýrsludrögunum
kemur fram að styrkur
díoxíns í almenningi sé
farinn að nálgast þessi
hættumörk.
Það sem er mest slá-
andi við upplýsingarn-
ar frá WHO og EPA er að báðar
stofnanirnar álíta að hér sé um
heilsufar almennings að ræða en
ekki bara einstakra hópa sem hafa
orðið fyrir mikilli mengun.
Frá Evrópusambandinu
Eins og önnur þrávirk lífræn efni
safnast díoxín fyrir í fituvef og
ferðast upp fæðukeðjuna. Í ljósi
þessa blasir sú staðreynd við að ef
við borðum dýr sem nærast á díoxín-
menguðu fóðri safnast díoxínið fyrir
í okkur. Til þess að fyrirbyggja þetta
er Evrópusambandið að vinna að
reglugerð um hámarksstyrk díoxíns
í dýrafóðri. Á þeirra vegum starfar
faghópur, Scientific Committee on
Animal Nutrition (SCAN), sem
ályktaði um málið í skýrslu hinn 6.
nóvember sl. Það verður að segjast
eins og er að álit SCAN-hópsins er
okkur Íslendingum afar óhagstætt.
Þar segir m.a. að fiskimjöl og lýsi frá
Evrópu sé díoxínmengaðasta fóðrið
á markaðinum og er beinlínis mælt
gegn áframhaldandi notkun þess í
dýrafóður. Í áliti sínu leggur SCAN-
hópurinn megináherslu á fiskimjöl
og lýsi en nefnir þó aðrar afurðir, t.d.
dýrafitu sem getur innihaldið nokk-
urt magn af díoxíni. Ofan á mikinn
díoxínstyrk bætist að afurðirnar
innihalda einnig PCB, en sum PCB-
efni eru talin hafa samskonar eitur-
áhrif og díoxín.
Í Noregi hafa samtök fóðurfram-
leiðenda (Fiskefor Produsentenes
Forening, FPF) komið sér saman
um viðmiðunarmörk fyrir díoxín-
styrk í fiskimjöli og lýsi til fóður-
gerðar. Viðmiðunarmörkin eru 1,5
ng/kg í mjöli og 6,0 ng/kg fitu í lýsi.
Við setningu markanna var tekið mið
af tillögum Evrópubandalagsins frá
því í desember 1999.
Með greininni fylgja tvær myndir
sem unnar eru úr gögnum SCAN-
hópsins. Á myndinni díoxín í þurr-
fóðri má sjá að evrópskt fiskimjöl er
mun mengaðra en annað þurrfóður.
Meðalstyrkur díoxíns í evrópsku
fiskimjöli er meiri en mesti mældi
Díoxín í fiskimjöli
og írafár í Evrópu
Bergur
Sigurðsson
Mengun
Hreinsað lýsi, segir
Bergur Sigurðsson,
mun væntanlega eiga
greiðan aðgang að
mörkuðum Evrópu
um ókomin ár.
8
8
8
8
0
0
8
8
8
8
0
)' '$'(%11
9- :1%5%
9;9
)' '$'(%11
9- :1. FYRIR nokkrum ár-
um hugsaði fólk al-
mennt ekkert sérstak-
lega um bein sín. Það
kom vissulega fyrir að
bein brotnuðu í ungu
fólki en brotin greru í
flestum tilfellum. Gam-
alt fólk varð oft bogið,
sigið og stirt, en það var
bara svona. Margir
muna eftir gömlum
konum sem voru næst-
um vaxnar í hálfhring.
Nú er vitað að óeðlileg
beinþynning getur ver-
ið orsök þessarar aflög-
unar líkamans.
Beinmyndun –
beinþynning
Beinin eru helsta kalkforðabúr lík-
amans en þau byrja að myndast á
fósturstigi. Alla ævi eru beinin að
endurnýjast en við 20–25 ára aldur er
hámarksbeinmassa náð og byggist
það fyrst og fremst á erfðum hve
massinn verður mikill. Hreyfing og
næring er líka mjög mikilvæg.
Það eru minna en 10 ár frá því að
beinþynning var skilgreind sem sjúk-
dómur og farið var að huga alvarlega
að forvörnum, en það kallast bein-
þynning þegar kalkið í beinunum
minnkar svo mikið að þau standast
ekki lengur eðlilegt álag. Sjúkdómur-
inn hefur stundum verið kallaður
„faraldur 21. aldarinnar“ og ekki að
undra þar sem fórnarlömbum hans
hefur fjölgað ört með hækkandi aldri
fólks og fjölgun aldraðra er fyrirsjá-
anleg á 21. öldinni.
Við eðlilegar aðstæð-
ur helst beinmassinn í
jafnvægi fram að tíða-
hvörfum hjá konum og
heldur lengur hjá körl-
um eða fram undir sjö-
tugt. Við tíðahvörf
verða miklar hormóna-
breytingar hjá konum,
sem geta leitt til óeðli-
legrar beinþynningar,
sé ekki að gætt. Nú taka
margar konur inn
estrógen-hormón til að
draga úr áhrifum breyt-
ingaskeiðsins, en fyrir
nokkrum árum var ekk-
ert hugsað um bein-
þynningu í því sam-
bandi. Nú er skortur á þessu hormóni
talinn ein helsta orsök beinþynningar,
sérstaklega meðal þeirra kvenna sem
hafa ættarsögu um beinþynningu.
Mælingar
Reglubundnar beinþéttnimælingar
hófust hér á landi á Landspítalanum í
Fossvogi fyrir u.þ.b. sex árum, en slík
mæling er eina leiðin til að kanna náið
ástand beina.
Nú er svo komið að biðlisti er eftir
mælingu þar, en við því hefur verið
brugðist með kaupum á einföldu tæki
sem nýtist til þess að greina þá úr
sem þurfa nákvæmari mælingu eins
og gerð er á Landspítalanum í Foss-
vogi.
Beinvernd og Lyfja
Landssamtökin Beinvernd voru
stofnuð í mars 1997 og í nóvember
sama ár var félagið Beinvernd á Suð-
urlandi stofnað í Heilsustofnun Nátt-
úrulækningafélags Íslands í Hvera-
gerði. Suðurlandsfélagið hefur haldið
almenna fræðslufundi um beinþynn-
ingu og varnir gegn henni og stjórn
félagsins er ekki í vafa um að fræðslu-
starf félagsins á sinn þátt í þeirri
miklu aðsókn sem var í beinþéttn-
imælingarnar í Árnesapóteki dagana
22.–25. janúar. Auk þess að vinna að
fræðslu á Suðurlandi hefur Bein-
vernd á Suðurlandi unnið mikið með
móðurfélaginu að útgáfu fræðslurita
og fleiru, svo sem undirbúningi samn-
ings sem gerður var við Lyfju, sem
reið á vaðið og festi kaup á hælmæli-
tæki því, sem notað er við mæling-
arnar í Árnesapóteki og víðar.
Beinþéttnimælingar verða aftur í
boði í Árnesapóteki innan skamms
þar sem ekki var unnt að sinna öllum
þeim fjölda sem áhuga hafði á mæl-
ingu að þessu sinni.
Kalkforðabúr líkamans
Anna
Pálsdóttir
Bein
Minna en tíu ár eru
frá því að beinþynning
var skilgreind sem
sjúkdómur, segir
Anna Pálsdóttir, og
farið var að huga alvar-
lega að forvörnum.
Höfundur er formaður
Beinverndar á Suðurlandi.