Morgunblaðið - 24.04.2001, Blaðsíða 34

34 ÞRIÐJUDAGUR 24. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
S
amvinnuverkefnið, sem
hefur hlotið nafnið Öldr-
unarrannsókn Hjarta-
verndar, er að mati
Gunnars Sigurðssonar,
formanns stjórnar Hjartaverndar,
tvímælalaust það viðamesta sem
Hjartavernd hefur staðið að en í því
felast rannsóknir á öllum helstu líf-
færakerfum sem tengjast færni og
lífsgæðum á efri árum.
„Það er mikill hugur í okkur,
þetta er stór og yfirgripsmikill
samningur um framhaldsverkefni á
fyrri verkefnum Hjartaverndar í
rannsókn sem er margfalt stærri að
umfangi en fyrri rannsóknir. Hér
ætlum við að athuga heilbrigði öldr-
unar með hliðsjón af þeim upplýs-
ingum sem við höfum um hóp tíu-
þúsund einstaklinga úr fyrri
rannsóknum Hjartaverndar. Við
stefnum að því að kalla í þennan hóp
að nýju og gera mun víðtækari
rannsóknir en við höfum getað gert
áður vegna þess stuðnings sem við
höfum fengið frá bandaríska heil-
brigðismálaráðuneytinu sem m.a.
leyfir okkur að kaupa tæki og fram-
kvæma rannsóknir sem við ella
hefðum ekki getað lagt í. Við erum
hér að fara út í nýjan áfanga sem við
getum fullyrt að við hefðum ekki
getað gert án stuðnings með þeim
glæsileik sem þessi rannsókn verð-
ur gerð,“ sagði Gunnar er hann var
spurður um hvað honum væri efst í
huga nú þegar samningurinn væri í
höfn en hann var formlega undirrit-
aður í Þjóðmenningarhúsinu í gær
að viðstöddum fjölda gesta, þ.m.t.
sendiherra Bandaríkjanna á Ís-
landi, Barböru Griffiths.
Aukinn fjöldi starfsmanna og nýr
tækjabúnaður í kjölfar rannsóknar-
innar krefst meira húsrýmis en
Hjartavernd býr nú yfir og því eru
flutningar fyrirhugaðir með haust-
inu. Til að gefa hug-
mynd um umfang
tækjabúnaðar má nefna
að tækjakaup munu að
sögn Gunnars kosta um
hálfan milljarð íslenskra
króna sem Bandaríkjastjórn greiðir
að fullu. Auk fjárhagsstuðnings nýt-
ur Hjartavernd einnig faglegs
stuðnings sem formaður stjórnar-
innar kvað ekki síður mikilvægan.
Rannsóknin nýtur einnig stuðnings
íslenska ríkisins og ritaði Jón Krist-
jánsson heilbrigðisráðherra við
þetta tækifæri undir viljayfirlýs-
ingu til frekari stuðnings við störf
Hjartaverndar. Ráðherra sagði
viljayfirlýsinguna, sem felur í sér
breytingar á þjónustusamningi
Hjartaverndar og heilbrigðisráðu-
neytisins, vera unna í samvinnu við
fjármálaráðuneytið og væri fjár-
málaráðherra, Geir Haarde, breyt-
ingunum samþykkur. „Það er mjög
gleðilegt að geta greitt fyrir því að
þessi samstarfssamningur yrði að
veruleika þar sem þetta er mjög
mikilvægur áfangi fyrir rannsókn-
á hjarta- og æðasjúkdóm
sérstaka áherslu á æðaþel,
V. Jónsson, læknir og dó
Háskóla Íslands. Pálmi er
maður öldrunarsviðs Land
háskólasjúkrahúss, Landa
hefur stundað margvísleg
sóknir á sviði öldrunarlækn
Í rannsókninni verða ra
öll helstu líffærakerfi sem
færni og lífsgæðum á ef
Hver einstaklingur er tvis
um boðaður til rannsóknar
an endar með læknisskoðu
tali við lækni og sér
öldrunarhjúkrunarfræðing
verða helstu niðurstöður
sókninni á einstaklingnum
honum. Leiði læknisrann
ljós að eitthvað ami að eins
um verður þegar gripið inn
um beint inn á þær bra
þarf.
Fullkomnasta tækni ein
ulómun, tölvusneiðmyndir
skoðun verður notuð við r
irnar. Helstu líffærakerfi
rannsókna verða tekin e
hjarta- og æðakerfi, bein, v
fitudreifing líkamans og a
jafnvægi og hreyfigeta.
Heilabilun verður könnu
arlegum vitrænum prófum
bilun er sá þáttur í heilsu
sem hefur hvað mest ham
örkumlandi áhrif á lífsgæð
lingsins og færni hans til
athafna. Þetta eru einnig þ
ir sem ákvarða helst þör
tímaumönnun heima fyrir
un á stofnunum. Ef vísbe
um að einstaklingurinn sé
heilabilun er hann sendur t
rannsókna og meðferðar á
móttöku Landspítala –
sjúkrahúss á Landakoti,
en sérgreindur samn-
ingur verður gerður við
þá deild um rannsókn-
ina. Auk ofangreindra
prófa verður gerð segul-
ómun á heila allra einstakl
því markmiði að reyna að
hvort einhver merki sjá
þessari rannsóknaraðfer
tengja má minnisprófun
þeim mældu þáttum og
rannsóknum sem gerðar
einstaklingum. Þessar vísb
má svo hugsanlega not
greina fyrr einstaklinga eð
koma upp með nýja m
möguleika.
Ástæða rannsókna á hj
æðakerfi er sú að hjarta
vaxandi vandamál meðal
alls staðar í heiminum og
aðstandendur rannsók
brýnt að finna hvaða þætti
sem ákvarða heilbrigði hj
elliárum. Kransæðasjúkd
afleiðingar hans hafa sem
er veruleg áhrif á lífsgæði
arsamfélagið hér á Íslandi,“ sagði
ráðherra. Hlutur íslenska ríkisins
mun að sögn formanns stjórnar
Hjartaverndar verða á bilinu 20 til
25% heildarrekstrarkostnaðar og
er stuðningurinn álitinn afar mik-
ilvægur til að halda forræði Hjarta-
verndar og vísindamanna í rann-
sókninni. Styrkur Öldrunardeildar
bandarísku heilbrigðisstofnunar-
innar nemur 20 milljónum banda-
ríkjadala, eða tæpum 1,9 milljörð-
um króna, en hann mætir eins og
fyrr segir kostnaði við tækjakaup
og annan rekstrarkostnað.
Áætlað er að um 40 ný störf muni
skapast þegar rannsóknin verður
komin á fullan skrið, þar af mörg
fyrir vel menntaða vísindamenn og
lækna, þ.m.t. hjúkrunarfræðinga,
röntgentækna og fleiri sérmennt-
aða tæknimenn sem sjá munu um
framkvæmd þeirra miklu rann-
sókna sem þarna verða gerðar.
Færni einstaklingsins og lífs-
gæði á efri árum aukin
Aðalmarkmið Öldrunarrann-
sóknar Hjartaverndar eru að upp-
lýsingar fáist um samband á milli
mælanlegra þátta snemma á ævi
einstaklingsins og þróun sjúkdóma í
ellinni en ekki síst samband við heil-
brigði öldrunar. Þótt aðalávinning-
ur rannsóknanna sé líklega fyrir
komandi kynslóðir er mögulegur
ávinningur fyrir þá sem taka þátt í
rannsókninni að fá greiningu sjúk-
dóma, jafnvel á forstigi, og meðferð
við hæfi í kjölfarið. Sé litið til fram-
tíðar er helsti ávinningurinn sá að
þær upplýsingar fáist sem nýta má í
fyrirbyggjandi læknisfræði til að
auka færni einstaklingsins og þar
með lífsgæði hans á efri árum.
Þannig er vonast til að
upplýsingarnar nýtist til
að fækka sjúkrahúsleg-
um og seinka verulega
þeim sjúkdómum sem
herja á ellina. Einnig er
talið líklegt að mikilvægar upplýs-
ingar fáist um framlag gena til þró-
unar öldrunarsjúkdóma.
Stjórn rannsóknarverkefnisins
er í höndum íslenskra og banda-
rískra vísindamanna og er dr. Vil-
mundur Guðnason, læknir og erfða-
fræðingur, forstöðulæknir
Rannsóknarstöðvar Hjartaverndar,
aðalforsvarsmaður verkefnisins á
Íslandi. Rannsóknir Vilmundar
hafa lotið að rannsókn á flóknum
margþátta sjúkdómum eins og
hjarta- og æðasjúkdómum, þar sem
hann hefur einkum rannsakað sam-
spil erfða og umhverfis í tilurð og
þróun sjúkdóma. Aðrir stjórnendur
rannsóknarverkefnisins hér á landi
eru, auk Gunnars Sigurðssonar,
Guðmundur Þorgeirsson, læknir og
prófessor við Háskóla Íslands, sem
hefur um árabil stundað rannsóknir
Tæplega tveggja milljarða samningur Hjartave
Viðamesta rann
Hjartaverndar ti
Undir samninginn skrifuðu Gunnar Sigurðsson, Vilmundur G
Öldrunarstofnunar Bandaríkjanna. Jón Kristjánsson
Forsvarsmenn Hjarta-
verndar og Öldr-
unarstofnunar banda-
rísku heilbrigðis-
stofnunarinnar
undirrituðu í gær sam-
starfssamning sem
veitir Hjartavernd 20
milljónir bandaríkja-
dala, eða tæpa 1,9
milljarða króna, til sjö
ára rannsóknarstarfs.
Áætlað að
skapa 40 ný
störf
DAGUR BÓKARINNAR
Alþjóðadagur bókarinnar varhaldinn í gær að frumkvæðiUNESCO, Menningarstofn-
unar Sameinuðu þjóðanna, og helg-
aður bókinni og þeim, sem vinna við
bækur með einum eða öðrum hætti.
Máltækið segir: „Blindur er bók-
laus maður“ og vissulega er það
sannnefni, því að þjóðir þar sem
ólæsi er t.d. landlægt eiga erfitt
uppdráttar og búa yfirleitt við ör-
birgð og skort. Bókin er undirstaða
alls sem er menningarlegt og í
henni birtist sú geymd, sem berst
frá kynslóð til kynslóðar. Það er
t.d. ekki lítils virði að Íslendingar
skuli eiga sögu sína á bókum allt frá
landnámstíð.
Í tilefni Dags bókarinnar var efnt
til hátíðahalda, sem Bókasamband
Íslands og aðildarfélög þess stóðu
að. Hátíðahöldin hafa staðið yfir
síðastliðna viku.
Matthías Johannessen, skáld og
fyrrum ritstjóri Morgunblaðsins,
samdi að beiðni Bókasambandsins
ávarp Dags bókarinnar og segir þar
m.a.: „Siðmenningin er ekki sízt
fólgin í því að muna. Og við munum
í arfleifðinni. Hún er ræktun, sem
skerpir bæði mennsku og mannúð.
Hún er í senn viðbót við eðlishvöt
okkar og aðhald. Neanderdalsmað-
urinn átti hvorki ræktað tungumál
né bækur. Hann átti því einungis
skammtímaminni. Reynslan erfist
illa og hann laut í gras, ósjálfbjarga
í kröfuhörðu umhverfi. Og hvarf inn
í myrkur sögunnar. Úr þessu
myrkri komu svo þeir sem leiddu
manninn til öndvegis í tilraunastöð
náttúrunnar: Í upphafi var Orðið.
Mundi það ekki hafa átt einhvern
þátt í þessari þróun? Margt bendir
til þess að á næstu árum verði skor-
ið úr um það hvort íslenzkan lifir
eða deyr sem skiljanlegt framhald
arfleifðarinnar. Enginn mun vernda
arf okkar og tungu, nema við sjálf.
Hvorki fjarlægð né einangrun, úr
því sem komið er. Hver tegundin af
annarri deyr út í náttúrunni. Og í
mannlífinu hafa tungurnar dáið út,
hver af annarri. Ekki íslenzkan.
Ekki enn! Baráttan um tunguna
fjallar ekki einungis um framtíð
hennar, heldur alla arfleifðina. For-
sendur þess að við erum þjóð, en
ekki óþjóð. Í þessari baráttu er
hollt að hafa í huga svofellda lýs-
ingu í Prests sögu Guðmundar
góða: „ … þá þótti honum hart um
höggva, því að þar var yndi hans
sem bækurnar voru … “ Í sjávar-
háskanum miðjum saknaði Ingi-
mundur, fóstri Guðmundar bysk-
ups, bókakistu sinnar og var hún
fyrir borð drepin, eins og segir í
sögunni. Ingimundur endurheimti
hana óbrotna, þegar hana rak á
land nokkru síðar. En það er alls
óvíst að við heimtum okkar bóka-
kistu aftur, ef við glutrum henni
fyrir borð. Og hvað þá?“
Í þessum orðum felst áminning,
sem ástæða er til að taka eftir.
ÞRÆLAR EITURSINS
Fíkniefni halda áfram að flæðainn í landið. Það sem af er
þessu ári hafa yfirvöld gert upptæk-
ar 22 þúsund e-töflur, sem er þrefalt
það magn, sem komið var höndum
yfir í fyrra. Ekki eru enn fjórir mán-
uðir liðnir af árinu, en þó hefur yfir-
völdum tekist að ná 12,2 kílóum af
hassi, sem er næstum því helmingur
þess magns, sem gert var upptækt í
fyrra. Þetta kann að virðast mikið,
en þó er ekki talið að lögregla og
tollgæsla nái nema um fimm til tíu af
hundraði þeirra fíkniefna, sem eru í
umferð.
Í Morgunblaðinu á laugardag
sagði Ásgeir Karlsson, aðstoðaryfir-
lögregluþjónn og yfirmaður fíkni-
efnadeildar lögreglunnar í Reykja-
vík, að sölumennirnir væru margir
og áberandi og álíka auðvelt væri
fyrir ungt fólk að verða sér úti um
eiturlyf og áfengi. Dæmi væru um
að 15 til 16 ára unglingar seldu fíkni-
efni, oftast nær til að fjármagna eig-
in neyslu. Sölumennirnir væru
sendir gagngert á skólaböll til að
selja e-töflur og önnur fíkniefni.
Þeir væru meira að segja í mark-
aðssetningu: „Fíkniefnasalar mark-
aðssetja e-töflur sem hættulaust
fíkniefni og að þetta sé allt annað
efni en var í umferð fyrir nokkrum
árum,“ sagði Ásgeir í samtalinu og
bætti við að þetta væri alrangt; ná-
kvæmlega sömu efni væru í töflun-
um nú og fyrir nokkrum árum.
Um þessar mundir er verið að
sýna á fjölum Þjóðleikhússins leik-
ritið Blái hnötturinn eftir Andra
Snæ Magnason í leikstjórn Þórhalls
Sigurðssonar. Í leikritinu er fjallað
um villibörnin, sem búa frjáls og
hamingjusöm á Bláa hnettinum og
telja að lífið geti ekki orðið betra. Þá
birtist gestur utan úr geimnum, sem
ber nafnið Gleði-Glaumur, og fer að
spyrja börnin hvað þau hafi fyrir
stafni. Þau lýsa leikjum sínum og
yndi af því að búa í samneyti við nátt-
úruna. En það er sama hvað þau
nefna, Gleði-Glaumur sýnir þeim
alltaf fram á hvað það sé hundfúlt og
leiðinlegt. Hann geti hins vegar
komið þeim í tæri við alvöru
skemmtan – kennt þeim að fljúga.
Um leið og börnin hins vegar hafa
kynnst fluginu verður ekki aftur
snúið. Þau vilja alltaf geta flogið og
það getur Gleði-Glaumur boðið þeim
gegn vægu gjaldi. Kostar aðeins ör-
litla æsku. Áður en varir hafa börnin
látið æskuna af hendi fyrir skemmt-
unina, fíknina.
Það þarf ekki sterkt ímyndunarafl
til að sjá í leikritinu sterkar tilvís-
anir í heim eiturlyfjanna og þeirra
freistinga, sem þeim getur fylgt í
huga ungs fólks. Fluggleði barnanna
er engu minni en fíknin, sem getur
fylgt eitrinu. Sá er hins vegar mun-
urinn að í leikritinu endurheimta
börnin æsku sína, en það gerist ekki
í hinum raunverulega heimi. Þar get-
ur það ekki aðeins kostað æskuna að
verða þræll eitursins, heldur lífið.