Morgunblaðið - 24.04.2001, Blaðsíða 42

UMRÆÐAN
42 ÞRIÐJUDAGUR 24. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Í MÖRGU mæðist
samkeppnisráð, sbr.
nýtt álitamál á græn-
metismarkaðnum. Í
fyrra felldi það þann
úrskurð, sem staðfest-
ur var af áfrýjunar-
nefnd (áfrn), að í
heilsugæslunni ríkti
tvenns konar markað-
ur, og væri annar al-
gerlega frábrugðinn
hinum. Þannig hlyti
lungnabólga, sem sér-
fræðingur í lungna-
lækningum meðhöndl-
aði, að vera allt
annars konar lungna-
bólga en sú, sem sérfræðingur í
heimilislækningum glímdi við, enda
mun dýrari í meðferð og því vænt-
anlega miklu fínni. Því væri ekkert
að því að meina þeim síðarnefnda
að eiga kost á samskonar verktaka-
samningi við Tryggingastofnun rík-
isins til jafns við hinn. Hann sé „á
öðrum markaði“. Vitnað er í al-
mannatrygginga- og heilbrigðis-
þjónustulög, sem gera ráð fyrir
grunnheilsugæsluþjónustu, er
heimilislæknar veiti, og sérfræði-
þjónustu, sem sérhæfðir læknar á
þrengri lækningasviðum sæju um.
Sérgreinalæknar beinlínis skuld-
bindi sig í samningum til að keppa
ekki við heimilislækna (!). Hvernig
skyldi vera hægt að ákveða, að
eyrnabólga, sem eyrnalæknir fæst
við, sé ekki á „markaði“ grunn-
heilsugæslunnar? Um slík höfuð-
atriði málsins um jafnræði í starfi
allra sérfræðinga læknisfræðinnar
kýs samkeppnisráð að álykta, að
„ekki (sé) efni til að fjalla um hér“.
Vitaskuld eru aðrir sérfræðingar
en heimilislæknar í bullandi grunn-
heilsugæslustarfi. Það vita allir,
líka áfrn. Hún vill
bara „ekki fjalla um
það hér“. Þeir geta
hver sem vill og nán-
ast hvenær sem er
opnað sínar gáttir og
farið að praktísera, en
fjölda heimilislækna
er haldið niðri og þeim
þannig gert ókleift að
anna þjónustuþörfinni
í frumheilsugæslunni.
Meginhugmyndinni
um skiptingu grunn-
og sérgreindari þjón-
ustu hefur því fyrir
löngu verið varpað
fyrir róða af heilbrigð-
isyfirvöldum. Til þess að hún geti
staðist og leitt til þeirrar hag-
kvæmni, sem m.a. áfrn. telur að af
hljótist, þarf vitaskuld ákveðna
stýringu. Fyrir gífurlegan þrýsting
sérgreinalækna (sem skv. ofan-
greindu hafa lofað að keppa ekki
við heimilislækna) var slík stýring
látin sigla sinn sjó með afnámi til-
vísana eftir mikinn bægslagang
sællar minningar. Yfirvöld létu
beygja sig, vitnuðu í mannréttindi
og kváðust ekki geta tekið af fólki
það frelsi að velja sérfræðing að
eigin geðþótta á heilbrigðismark-
aðnum. Um þetta læst áfrn. ekkert
vita og vitnar mikið í tilvísana-
reglur. Sagt var einnig, að stýra
ætti íbúum til grunnheilsugæslu
með verðlagningu. Í veruleikanum
er verðmunur svo lítill, sérstaklega
í ljósi skjótfengins afsláttarréttar,
að hann skiptir engu máli. Þegar
Barnalæknaþjónustan tók til starfa
var farið að niðurgreiða þá þjón-
ustu sérstaklega til að gera hana
samkeppnisfæra við Læknavakt-
ina, sem heilsugæslan stendur að,
útmá alveg verðmuninn og greiða
aukalega úr tryggingakerfinu t.d
fyrir hverja meðferð á berkjubólgu
jafngildi tveggja heilla viðtala á
Læknavaktinni, þar sem fengist er
við að lækna sams konar kvilla.
Mismunandi markaður?!
Samkeppnisráð eða áfrn voru
ekki beðin að breyta lögum. Hins
vegar var spurt hvort lög og ekki
síst framkvæmd þeirra bryti í bága
við góða samkeppnishætti. Það
ætti að vera unnt að ætlast til, að
ekki sé horft framhjá því „álitaefni
hvort þjónusta sérfræðinga á hin-
um ýmsu sérsviðum læknisfræð-
innar skarist við þá almennu lækn-
isþjónustu, sem sérfræðingar í
heimilislækningum veita“, sem er
hinn sanni raunveruleiki, í stað
þess að rýna inn í einhvern sýnd-
arveruleika, sem stjórnvöld sjálf
hafa ekki hirt um. Ekkert mælir
gegn því að heimilislæknar geti
komið upp heilsugæslustarfi á eigin
spýtur ef þeir fengju jafnan kjara-
kost á borð við aðra sérfræðinga,
sem nú eru að stofna til heilla
skurðdeilda og þjónustumiðstöðva
skv. gildandi verktakasamningum.
Enn eru margir sjálfstætt starf-
andi heimilislæknar, sem einhvern
veginn voru mjög léttvægir fundnir
af samkeppnisráði. Sjálfur telst ég
til þess hóps og stofnaði með
nokkrum kollegum fyrir margt
löngu til reksturs heilsugæslu-
stöðvar, þar sem steypt var saman
samningsbundnum greiðslum til
sjálfstætt starfandi lækna og kom-
ið upp samstarfi við þáverandi
borgaryfirvöld um kostun á heilsu-
verndarþætti heilsugæslustarfsins.
Sú stöð er nú rekin á sérstökum
verktakasamningi. Við byggðum
5–6 lækna húsnæði (Lágmúla 4).
Þá stöð langaði ríkið endilega að
kaupa. Við leyfðum það. Fékk það
hana fyrir um 60% af því, sem það
greiddi svo fyrir næstu stöð sem
það sjálft byggði.
Félag íslenskra heimilislækna
samdi fyrir nær tveimur áratugum,
langfyrst allra sérgreinafélaga, ít-
arlegan gæðastaðal um heilsu-
gæslustarf og hefur fullt bolmagn
til að standa vörð um þjónustugæði
ásamt heilbrigðisyfirvöldum og
miðlægum samstarfsstofnunum
sem lagt gætu lið varðandi
gæðaþróun og innra eftirlit. Ég
veit ekki til þess að nokkurt annað
sérgreinafélag hafi gert sér svo ít-
arlegar starfskröfur, og er þeim þó
greiðari leiðin á „markaðinn“.
Það hefur gefist mjög illa að
halda heilsugæslunni í helsi mann-
fæðar, kjarakramar og miðstýrðs
leiða. Margir af mætustu heimilis-
læknum hafa ekki nennt þessu
lengur og eru farnir. Heilsugæslan
er við núverandi aðstæður ekki í
stakk búin til að veita þá grunn-
þjónustu, sem af henni er vænst
jafnvel í þeim lögum sem áfrn vík-
ur að og gerir að hluta röksemda
sinna. Yfirvöld hafa fyrir löngu yf-
irgefið tilgang þeirra og virðast
varla skilja hann. Manneklan í
grunnheilsugæsluþjónustunni veld-
ur því, að enn fleiri leita til annarra
sérfræðinga vegna slíkrar þjón-
ustu, og er þá næsta broslegt að
tala um „annan markað“.
Það er heimóttarlegt, gamaldags
og umfram allt óréttlátt og líklega
mannréttindabrot að gefa ekki öll-
um sérfræðingum læknisfræðinnar
kost á að beita sér í starfi við sam-
bærileg skilyrði. Fyrst heilbrigð-
isyfirvöld hafa tekið þá stefnu að
láta af allri stýringu í heilsugæslu
verða þau að stíga skrefið til fulls
úr rökkurmóðu tvískinnungsins til
hins rómaða frelsis, sem verður þá
að ná til allra. Sá kostur annar er
auðvitað einnig fyrir hendi, sá sem
samkeppnisráð og áfrn ganga
útfrá, að taka upp einhvers konar
stýringu á flæði neytenda um hina
flóknu ranghala heilbrigðisþjónust-
unnar einsog tíðkast víðast hvar í
nágrannalöndunum. Þetta eru val-
kostir, sen nýr heilbrigðisráðherra
stendur nú frammi fyrir.
Um heilsugæslumarkaðinn
Ólafur Mixa
Heilsa
Það hefur gefist mjög
illa, segir Ólafur Mixa,
að halda heilsugæslunni
í helsi mannfæðar,
kjarakramar og mið-
stýrðs leiða.
Höfundur er læknir.
Í NÝAFSTAÐINNI
kosningabaráttu var þó
nokkuð talað um að-
gengismál fatlaðra sem
hafa hingað til verið í
miður góðum farvegi.
Vaka kynnti tillögur
sínar um samráðshóp
með fötluðum stúdent-
um sem myndi starfa á
vegum jafnréttisnefnd-
ar stúdentaráðs. Hug-
myndin er sú að fatlað-
ir nemendur geti komið
skilaboðum um hverju
þurfi að breyta og
bæta, til þeirra sem
vinna að hagsmuna-
málum stúdenta. Víða
er pottur brotinn, t.d. er mikið um
þröngar dyr sem erfitt er að komast í
gegnum, aðgengi í tölvuverum er víð-
ast hvar ábótavant, salernisaðstaða er
ófullnægjandi í mörgum byggingum
og svona mætti lengi telja. Vaka telur
að þeir sem séu best til þess fallnir að
benda á hvar þörf er á úrbótum séu
einmitt stúdentar sem búa við hreyfi-
hömlun og því viljum við að rödd
þeirra heyrist. Röskva tók í sama
streng og virtust þeir, að minnsta
kosti korteri fyrir kosningar hafa
áhuga á málefnum fatlaðra. Röskvu-
menn töluðu um að taka upp sam-
vinnu við Sjálfsbjörg til þess að bæta
þessi mál.
Háskóli Íslands er ríkisrekin stofn-
un og því er nauðsynlegt að allir eigi
aðgang að honum. Hvort sem farin
verður leið Vöku eða Röskvu í þessu
máli er það ljóst að víða þarf ýmislegt
að bæta. Áður en stúdentaráð fer að
knýja á við háskólayfirvöld um breyt-
ingar þarf hinsvegar virkilega að fara
ofan í saumana á starfsemi ráðsins
sjálfs. Ellegar tapast allur trúverðug-
leiki.
Á vegum stúdentaráðs er rekin
réttindaskrifstofa fyrir nemendur.
Hún er til húsa í Stúdentaheimilinu, á
annarri hæð. Til þess að komast
þangað þarf að ganga upp langan
stiga (u.þ.b. 30 tröppur) því engin
lyfta er í húsinu. Það sér hver maður
að fólk sem bundið er í hjólastól
kemst ekki leiðar sinnar að réttinda-
skrifstofu þeirri sem á að vera rekin í
þágu allra stúdenta. Stúdentaráð
heldur auk þess stúdentaráðsfundi.
Allir nemendur skólans eiga að hafa
aðgang að fundunum og hafa rétt til
þess að fylgjast með því sem fer þar
fram. Fundirnir eru haldnir í Garðs-
búð, á Gamla Garði. Til þess að kom-
ast þangað þarf að ganga upp þrönga
stiga og fara í gegnum þröngar dyr.
Fullyrt skal að hreyfihamlaðir komist
ekki leiðar sinnar þangað. Ef fatlaðir
hafa hvorki aðgang að réttindaskrif-
stofu stúdenta né að stúdentaráðs-
fundum hlýtur sú spurning að vakna
hvort stúdentaráð sé í raun fyrir alla.
Röskva hefur lengi stært sig af
þeim árangri sem hún hefur náð í
hagsmunabaráttu stúdenta. En ef
fólk þar á bæ er svo kappsamt að
bæta hag stúdenta, hvers vegna hef-
urþað þá látið málefni fatlaðra stúd-
enta sem vind um eyru þjóta alla þá
tíð sem það hefur verið í meirihluta?
Ástæðan hlýtur að vera áhugaleysi.
Vaka mun taka fyrrgreint mál til um-
ræðu á komandi stúdentaráðsfund-
um.
Er stúdentaráð
fyrir alla?
Jón Hákon
Halldórsson
Höfundar eru stúdentar í HÍ og
fulltrúar Vöku í jafnréttisnefnd
stúdentaráðs HÍ.
HÍ
Vaka telur, segja Jón
Hákon Halldórsson
og Unnur Svava
Jóhannsdóttir, að stúd-
entaráð eigi að vera
fyrir alla stúdenta
Háskóla Íslands.
Unnur Svava
Jóhannsdóttir
FIMMTUDAGINN
26. apríl er enn á ný
komið að þeim tíma-
mótum að nemendur í
10. bekkjum grunn-
skólanna ljúki sam-
ræmdu prófunum. En
á sama tíma vakna
áhyggjur foreldra og
þeirra sem vinna með
börnum, hvort þessi
tímamót verði áfalla-
laus fyrir alla. Áhyggj-
urnar stafa af því
hvernig sum börn
kjósa að halda upp á
þessi próflok. Því stað-
reyndin er að þarna
byrja mörg börn að
drekka áfengi. Ég sem lögreglu-
maður hef þurft að horfa upp á
mjög slæma lífsreynslu margra
unglinga hvað þetta varðar. Þegar
barn drekkur er það líklegra til að
verða fórnarlamb ofbeldis, nei-
kvæðrar kynlífsreynslu og afbrota.
Fyrir nokkrum árum var það al-
gengt að að börn væru í hópum í
nágrenni skólanna, við verslunar-
miðstöðvar eða í miðborginni tölu-
vert ölvuð og illa til reika strax að
loknu síðasta prófinu. Síðustu ár
hafa stofnanir og félög
í Reykjavík tekið
höndum saman til að
breyta þessu. Með
góðri samvinnu þess-
ara aðila hefur það
tekist og þeir sem
tóku þátt í þessu sam-
starfi á síðasta ári eru
ánægðir með þann ár-
angur sem þá náðist.
En það þýðir ekki að
okkur sé óhætt að
sleppa því að hafa
sama viðbúnað þetta
árið. Enda hafa allir
þessir aðilar hist aftur
og rætt um hlutverk
hvers og eins til að
reyna að gera þennan dag
skemmtilegan og áfallalausan.
Flestir skólar bjóða upp á ferðir
með nemendum, í samráði við for-
eldrafélögin og/eða félagsmiðstöð-
ina í viðkomandi hverfi. Ég hef rætt
við nemendur sem höfðu farið í
ferðir með sínum skólum á síðasta
ári og þeir voru mjög ánægðir, en
sama var ekki að segja um þá sem
heima sátu.
En hvar fá börnin áfengi? Þau
sem eru að ljúka samræmdum próf-
um eru aðeins 15–16 ára. Í könn-
unum sem hafa verið gerðar, þar
sem börnin hafa meðal annars verið
spurð um hvernig þau útvegi sér
áfengi, segjast þau útvega sér það
hjá vinum, kunningjum og í sumum
tilfellum hjá foreldrum sínum. Sam-
kvæmt áfengislögum má ekki selja,
veita eða afhenda þeim sem er
yngri en 20 ára áfengi. Sérstaklega
vil ég ítreka að það er bannað sam-
kvæmt þessum lögum að afhenda
þeim áfengi. En sumir telja að þeir
séu einungis að brjóta lög ef þeir
kaupa fyrir börnin áfengi.
Hvar drekka börnin áfengið? Í
sumum tilfellum drekka þau utan-
dyra en mjög oft í heimahúsum, í
foreldralausum „partíum“. Stund-
um hefur það borið við að þessi for-
eldralausu „partí“ eru um miðjan
dag, frá hádegi og fram eftir degi, á
meðan foreldrarnir eru í vinnu. Í
sumum tilfellum þar sem lögreglan
hefur þurft að hafa afskipti af slík-
um samkvæmum, eftir lok sam-
ræmdra prófa, höfðu foreldrar veitt
leyfi fyrir því að börnin þeirra byðu
heim vinum sínum til að grilla sam-
an en samkvæmin endað í miklum
drykkjuveislum.
Annað sem vert er að hafa í huga
er, að þrátt fyrir að nemendur fari í
þær ferðir sem í boði eru er hætt
við því að sum hver vilji „fagna“
þessum tímamótum á annan hátt
síðar. Því hvet ég foreldra til að
halda vöku sinni einnig næstu daga
á eftir, föstudag og laugardag, það
munum við einnig gera.
Samkvæmt barnaverndarlögum
mega börn sem eru yngri en 16 ára
ekki vera úti eftir kl. 22 frá 1. sept-
ember til 1. maí, en miðað er við
fæðingardag barnsins. Að sjálf-
sögðu ætlast ég til að foreldrar
virði þessi lög sem önnur.
Á þessum tímamótum vill ég
segja við foreldra barna í 10. bekk:
Hvetjið börnin ykkar til að sækja
þær ferðir sem í boði eru hjá skól-
unum, veitið börnum ykkar athygli
og stuðning á þessum degi og leyfið
ekki foreldralaus „partí“. Virðum
landslög, kaupum ekki áfengi fyrir
börn og virðum útivistartíma.
Virðum landslög
Anna Elísabet
Ólafsdóttir
Próf
Samkvæmt áfengis-
lögum, segir Anna
Elísabet Ólafsdóttir, má
ekki selja, veita eða af-
henda þeim sem er
yngri en 20 ára áfengi.
Höfundur er rannsóknarlög-
reglumaður í forvarna- og fræðslu-
deild lögreglunnar í Reykjavík og
starfar í samstarfshópi vegna sam-
ræmdra prófa í Reykjavík.