Morgunblaðið - 24.04.2001, Qupperneq 40

UMRÆÐAN
40 ÞRIÐJUDAGUR 24. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
UNDIRRITAÐUR, sem er gam-
all nemandi Stýrimannaskólans,
var að grúska í færeyskum blöðum
og sá þá að sjómannaskóli þeirra
var með 50 nemendur í útskrift.
Sem gestur var ég við útskrift Sjó-
mannaskólans sl. vor. Útskriftin
var innan við 30. Margfaldi maður
þessar tölur með hinni alkunnu
höfðatölureglu, en hún er 6,6 gagn-
vart „stóra bróður“ en það nefna
Færeyingar stundum okkur vina-
þjóð sína. Útkoman er eftirfarandi:
Fær. Ísl.
tala tala
Skipstjórar, kaup-
skip 16 105
Stýrim.próf, kaupsk. 21 138
Fiskim.próf 20 132
Samtals 57 375
Í stýrimannaskólanum, eru 40–
50 nemendur. Í Vestmannaeyjum
er enginn nemandi á sjávarútvegs-
braut. Ekki fæ ég séð annað en að
skóli Stanleys sé í góðu áliti, enda
útskrifar hann bæði fógeta og
prest auk sjómanna og tefur ekki
hina fyrrnefndu með yfirheyrslum
á ensku og dönsku. Á skrifandi
stundu er enn að fjara undan Sjó-
mannaskólanum, því ef frumvarp
það sem nú er á Alþingi nær fram
að ganga missa milli 100 og 110
stýrimenn atvinnuna. Gagnvart
farmönnum er ástandið skelfilegt.
Ég var að grúska í gömlum gögn-
um, frá 1970–1974, þá kaupskipa-
flotinn, varðskip, strandferðaskip
og ferjur voru flest, voru um 1800
störf á þessum skipum. Nú telst
mér til að ca 8–9% af þessum
störfum séu eftir. Er því ekki að
undra þótt fjari undan aðsókninni,
enda sagði „meistari
Stanley“ að annar
skólastjórinn væri nú
þegar búinn að for-
djarfa skóla sínum og
hinn á góðri leið.
Þá sjá menn fyrir,
að þá þeir fara í land
byrjar fyrst „martröð-
in“ við að fá vinnu.
Starfsreynsla þeirra,
ábyrgð og menntun er
einskis metin. Margir
hafa bætt við sig
menntun, en það virð-
ist ekki gagna neitt,
„sjómannsstimpillinn“
hangir við þá. Það er
nöturlegt að segja frá
því að maður með íslenskt skip-
stjórapróf á kaupskip, þrenn skip-
stjórapróf erlendis og útgerðar-
tæknipróf úr Tækniskóla Íslands,
var vistaður á annan áratug svo
langt niðri í launaskalanum, vegna
menntunarleysis sagði skrifstofu-
stjórinn, og forstjórinn sem er
„barnakennari“ var honum sam-
mála. Fyrir rest var hann kominn í
102.000 kr. mánaðarlaun, eftir 12
ára starf. Vinnudagurinn var
megnið af tímanum 12 stundir á
dag, og síðar 10 stundir. Undirrit-
uðum var ýtt úr starfi til að sendi-
bílstjóri, með unglingapróf, gæti
haldið stöðu, en undirritaður hafði
gegnt báðum stöðunum einn um 8
ára tímabil. Sendibílstjórinn var
með fjögurra ára starfsaldur. Nú
stóð ekki á því að hækka kaupið, og
að sjálfsögðu fékk sendibílstjórinn
í laun 139.250 kr, 13 launaflokkum
hærri, en undirritaður, hvar voru
nú ,,menntunarkröfurnar“? Sem
áður var sagt frá. Það
spillti eflaust ekki fyr-
ir sendibílstjóranum,
að hann er giftur konu
sem er einn af æðstu
yfirmönnum viðkom-
andi stofnunar, og
stórum menntaðri,
hafandi gagnfræða-
próf.
Undirritaður var
ekki einn um að fá
reisupassa hjá því
„pólitíska kvígildi“
sem þar ræður ríkj-
um. Ég nota þetta
sama orð og sá mæti
ritstjóri Jónas Krist-
jánsson notar um við-
komandi herramann. Yfir 30 eldri
starfsmenn, margir með áratuga
starfsaldur, lutu sömu örlögum, og
margir áttu örfá ár eftir í starfslok.
Tugmilljónum var varið í starfs-
lokasamninga. Ekkert þarf að
spara þar, að því er virðist.
Nú spyr einhver hvort undirrit-
aður, sé ekki kominn út fyrir efnið?
Nei, öðru nær, sjómenn hafa árum
og áratugum saman verið fjarri öll-
um störfum í landi og þar af leið-
andi hafa þeir ekki þau tengsl, sem
landmenn hafa, í allar áttir og
vernda þá margfalt gagnvart upp-
sögnum og/ eða breytingum í
starfi. Nú spyr einhver hvort við-
komandi starfsmannasamtök eigi
ekki málsvara á þingi. Jú, víst eiga
þau það, en hann gerði ekki neitt
þrátt fyrir að honum hafi verið
gerð grein fyrir ástandinu hjá við-
komandi ríkisstofnun. Aftur á móti
hafði hann stórar áhyggjur af
starfsmönnum Samvinnuferða-
Landsýnar, og er það vel. Fram-
kvæmdastjórinn, Jens Andrésson,
á allan heiður skilið, því hann veitti
öllum sem til hans leituðu alla þá
aðstoð sem hann gat, en það leit-
uðu bara alltof fáir til þess heið-
ursmanns. Aldrinum má þar um að
kenna. Sjómenn ættu að hafa það í
huga, að til að vera gjaldgengir á
vinnumarkaðnum mega þeir helst
ekki vera meira en rúmlega þrítug-
ir að aldri. Þannig hafa tímarnir
breyst. Þá vaknar sú spurning, hve
mörg verða starfsárin til sjós, að
skólanum loknum? Innan við tíu ár.
Þetta ættu menn að íhuga vel, er
þeir hugsa til framtíðarstarfs.
Danskir stýrmenn eru svo á vin-
sælir vinnumarkaðnum í landi að
starfstími þeirra er einungis 5–6 ár
til sjós.
Hér heima er undantekning ef
þeir komast í almennilegt starf,
nema vélstjórar þeir eiga víða inn-
angengt í góð störf. Stundum detta
mér í hug „stéttleysingjarnir“ ind-
versku. Mest hef ég séð til félaga
minna sem stöðumælavarða, hjá
Sorpu, eða sem næturverðir, horf-
andi út í nóttina eins og þeir gerðu
í áratugi. Nú eru þeir ekki lengur
gjaldgengir í störf, er þeir gegndu
um langt árabil, sem þingverðir,
þeir hafa ekki nóga menntun. Það
hlýtur að vera þungur biti fyrir
Karl M. Kristjánsson og Ólöfu, að
sjá þá ganga inn sem þingmenn, og
auk þess eru víst einn eða fleiri
gagnfræðingar, og iðnaðarmenn
þingmenn. Já, jafnvel sá er síst
skyldi „Sjómannaskólinn“ tekur þá
ekki lengur í vinnu. Guðjón Ár-
mann sýnir þarna hug sinn í verki
til þeirra sjómanna er sóttu um
starf, ekki meira um það. Þó hefur
hann sýnt undantekningu, og hefur
mann í vinnu er lengst hefur kom-
ist í frægð í „aukabúgreininni“ sem
svo er nefnd meðal íslenskra far-
manna, og farmurinn á þriðja tug
tonna. Þeir aukvisar er sóttu um
störf höfðu enga slíka frægð fram
að leggja með umsóknum sínum.
Ég lýk hér með þessari grein minni
og vona ég að hún verði ungum
mönnum og konum til aðstoðar, þá
viðkomandi velja sér starf til fram-
tíðar. Síst af öllu ber ég neinn kala
til Sjómannaskólans, er ég lauk ár-
ið 1964. Þrátt fyrir þær hremm-
ingar er ég hef þurft að ganga í
gegnum atvinnulega eftir að ég
kom í land, og lýst er hér í þessari
grein, hefur mörgum félögum mín-
um gengið verr, því miður.
Hvar eru 375 nemend-
ur, Guðjón Ármann?
Sigurbjörn
Guðmundsson
Stýrimenn
Mest hef ég séð til
félaga minna, segir Sig-
urbjörn Guðmundsson,
sem stöðumælavarða,
hjá Sorpu, eða sem næt-
urverðir, horfandi út í
nóttina eins og þeir
gerðu í áratugi.
Höfundur er landmaður.
HEILSUVERND á
vinnustað er forvarnar-
starf sem miðar að því
að koma í veg fyrir
hvers kyns álagsein-
kenni vegna rangrar
líkamsbeitingar við
vinnu.
Forvarnarstarf er
þríþætt. Fyrsta stig er
að koma í veg fyrir
álagseinkenni, annað
stig er að koma í veg
fyrir að áunnin álags-
einkenni ágerist og
þriðja stig er að hindra
að álagseinkenni leiði
til heilsutjóns og jafn-
vel örorku. Unnið er að
fyrsta og annars stigs forvörnum
innan vinnustaðarins en þriðja stigs
forvarnir fara að mestu fram innan
heilbrigðiskerfisins, m.a. í formi
meðferðar.
Andlegir og
líkamlegir þættir
Í vinnuumhverfinu er að mörgu að
huga, bæði andlegum og líkamlegum
þáttum. Andlegir þættir, t.d. sam-
skipti, álag og streita, geta í sumum
tilfellum skipt meira máli en líkam-
legir þættir eins og vinnuaðstaða,
lýsing og loftræsting. Í öðrum tilfell-
um er vinnuandinn til fyrirmyndar
en augljóst að vinnuaðstaðan veldur
líkamlegri spennu og vanlíðan.
Þannig getur oft reynst erfitt að
greina hvaðan gott kemur og hvað
það er sem veldur spennu- og álags-
einkennum.
Þar að auki er það þekkt að andleg
líðan hefur áhrif á líkamlega líðan og
öfugt. Álagseinkenni valda viðkom-
andi oft hugarangri og vangaveltum
um það hvort hann geti áfram sinnt
starfi sínu. Þau valda líka oft erfið-
leikum utan vinnutíma, t.d. við fram-
kvæmd heimilisstarfa
eða í tómstundum.
Hlutverk ráðgjafa
Til að tryggja ákjós-
anlegt starfsumhverfi
gerir ráðgjafi í heilsu-
og vinnuvernd úttekt á
vinnuaðstöðu, skráir
niðurstöður og skilar
skýrslu í lok úttektar.
Skýrslan er síðan not-
uð sem verkfæri í
stefnumótun fyrirtæk-
isins hvað varðar
heilsu- og vinnuvernd.
Þetta gerir atvinnu-
rekendum og/eða yfir-
mönnum kleift að fylgj-
ast með áhættuþáttum í vinnu-
umhverfinu og auðveldar þeim að
grípa til aðgerða.
Til að fá heildarmynd af aðstæðum
á vinnustað er gerð úttekt hjá hverj-
um starfsmanni fyrir sig. Út frá
henni eru áhrif vinnuaðstöðu á and-
lega og líkamlega vellíðan metin.
Ráðgjafi heldur utan um niðurstöður
og kortleggur þörf á úrbótum á við-
komandi vinnustað og raðar úrlausn-
um í forgangsröð. Sami aðili sér um
að kalla til aðra fagaðila ef þörf er á.
Ráðgjafinn er í nánu samstarfi við
stjórnendur og starfsmenn, bæði
hvað varðar breytingar á vinnuum-
hverfi og veitir jafnt og þétt upplýs-
ingar og fræðslu um andlega og lík-
amlega vellíðan á vinnustað.
Uppbygging
heilsuverndar
Heilsuvernd miðar að því að við-
halda andlegri og líkamlegri heilsu
og vellíðan einstaklinga á vinnu-
staðnum. Hver starfsmaður ber þó
sjálfur ábyrgð á eigin heilsu og hvers
kyns hvatning til heilsueflingar af
hálfu fyrirtækja og stofnana, s.s.
námskeið, fyrirlestrar og íþrótta-
styrkur, er mikilvægur hluti af
heilsuverndarstarfinu.
Til þess að árangur náist í upp-
byggingu á heilsuvernd innan vinnu-
staðarins er nauðsynlegt að stjórn-
endur og starfsmenn séu samhuga.
Úttekt á vinnuumhverfinu og mat á
því hvernig núverandi heilsuvernd-
arstarfi er háttað í fyrirtækinu er
grundvöllur þess að sett séu raun-
hæf markmið við uppbyggingu þess.
Hvernig er hægt að ná þeim mark-
miðum sem sett eru? Með reglulegri
eftirfylgni ráðgjafa er hægt að meta
og mæla árangurinn af heilsuvernd-
arstarfinu. Þar er farið yfir hvað hef-
ur verið gert og hvert næsta skref
framfara er. Hafa ber í huga að
læknisskoðanir trúnaðarlæknis,
vigtun eða fitumælingar, einar og
sér og án markmiða, eru aðeins hluti
af forvarnarstarfi. Heilsufarsskoð-
anir geta verið hluti af heilsuvernd
og eiga að taka mið af áhættuþáttum
í umhverfinu. Fræðsla, ráðgjöf og
námskeið fyrir starfsmenn og
stjórnendur skapa forsendur fyrir
ábyrgð á eigin heilsu.
Ávinningur atvinnurekenda er
fólginn í auknum afköstum starfs-
manna og fækkun veikindadaga og
fjarveru vegna meðferðar í vinnu-
tíma. Með aukinni almennri vellíðan
á vinnustað er ávinningurinn fólginn
í tvíefldu starfsliði sem sér hag sinn í
því að skapa sér og fyrirtækinu fleiri
sóknarfæri.
Heilsuvernd –
hvað er það?
Björg
Þórðardóttir
Forvarnir
Heilsuvernd miðar að
því, segir Björg
Þórðardóttir, að við-
halda andlegri og lík-
amlegri heilsu og vellíð-
an einstaklinga á
vinnustaðnum.
Höfundur er iðjuþjálfi.
„ÞAÐ kvað vera fal-
legt í Kína, keisarans
hallir skína“. Svo orti
Tómas, og bætti við:
að ekkert væri fegra
vorkvöldi í vestur-
bænum. Utanríkis-
ráðuneytinu hefur ef-
laust þótt fallegt í
Kína, og í samræmi
við það reist sendiráð
þar. En fallegast hlýt-
ur því að þykja í Jap-
an. Þar rís nú íslenskt
sendiráð, sem skal
kosta 800 milljónir
króna. Árlegur rekst-
ur 100 milljónir. Fyrr-
verandi forstjóri Flugleiða, Sigurð-
ur Helgason, óskaði eftir
viðskiptalegum rökstuðningi utan-
ríkisráðuneytisins vegna þessarar
framkvæmdar. Hann bíður enn
svars. Framkvæmdin virðist því
byggð á ímynduðum forsendum, en
ekki þeirri staðreynd, að japanskt
efnahagslíf stefnir til kreppu. Slík-
ar ímyndanir nefna Bandaríkja-
menn gjarnan „make believe“, það
er að viðkomandi skapi sér gervi-
sannleika. Reyndar eru Banda-
ríkjamenn aðilar að slíkum gervi-
heimi með lokun flugbrautar 07/25
í Keflavík. Þar urðu utanríkisráðu-
neyti ríkjanna sammála um millj-
óna króna sparnað, sumir segja
þrjár milljónir, á hverju ári við lok-
un þeirrar flugbrautar. Þetta ein-
stæða flugbann hefur nú staðið í
sex ár, og sjöundi vetur þess er
senn liðinn. Þó er flugbrautin í
fyrsta flokks ástandi,
og þarfnast einskis
viðhalds. Hún er að-
eins máluð krossum,
og í því felst sparn-
aðurinn.
Hið nýjasta úr hin-
um ímyndaða heimi
snýr að flugstjórnar-
miðstöðvum austan-
hafs. Flugleiðum hf.
hafa frá sl. hausti boð-
ist lægri yfirflugs-
gjöld, ef þeir skrái
B-757-flugvélar sínar
undir 100 tonna þyngd
í farþegaflugi til og
frá Evrópu. Eftir sem
áður mega Flugleiðir nota 113
tonna hámark til og frá Bandaríkj-
unum. Flugleiðir hafa tekið þessu
boði, enda fylgir því töluverður
sparnaður. En kostnaður flug-
stjórnarmiðstöðva við yfirflug
B-757 er væntanlega sá sami, hvort
sem hún lyftir sér til flugs 106 tonn
eða 99. Fyrir viðkomandi mun
þetta skapa vandamál, og auka
þeim áhyggjur, sérstaklega varð-
andi heimflug frá Evrópu, til
Keflavíkurflugvallar, sem var
byggður sem „all weather airport“,
þ.e. fyrir öll veðurskilyrði, en hefur
verið skertur um tvær flugbrautir,
braut 16/34, með staðsetningu flug-
stöðvar við enda þeirrar 1.100 m
brautar, ásamt lokun brautar 07/
25, með krossum.
Á þennan skerta flugvöll munu
flugmenn Flugleiða fljúga eftirleið-
is á e.k. vængstýfðum flugvélum,
með eldsneyti, sem miðast að
mestu leyti við lágmarkskröfu fyrir
varaflugvöll innanlands, sérstak-
lega hvað varðar hinar lengstu
flugleiðir. Glasgowflugvöllur gæti
ekki nýst slíkum flugvélum sem
varaflugvöllur, en hins vegar er
hægt að millilenda þar, og hafa
þaðan nægt eldsneyti til baka.
En þessir valkostir, sem flug-
menn Flugleiða munu búa við eft-
irleiðis, eru engin sýndar-veröld,
heldur alvöru-heimur. Ameríkanar
myndu nefna slíkt „the real thing“.
Flugmenn Flugleiða vita vel hvað
slíkt þýðir í reynd.
Veruleiki
og óskhyggja
Ámundi H. Ólafsson
Höfundur er fyrrverandi flugstjóri.
Flug
Eftirleiðis munu flug-
menn Flugleiða fljúga á
vængstýfðum flug-
vélum, segir Ámundi H.
Ólafsson, sem miðast að
mestu leyti við lág-
markskröfur fyrir vara-
flugvöll innanlands.