Morgunblaðið - 09.01.2002, Blaðsíða 30

UMRÆÐAN
30 MIÐVIKUDAGUR 9. JANÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
E
itt af spaugilegri at-
riðum hins óborg-
anlega áramóta-
skaups í Ríkissjón-
varpinu að kvöldi
gamlársdags var þegar herráð
forsætisráðherra afréð að fara
þess á leit við dr. Kára Stefánsson,
forstjóra Íslenskrar erfðagrein-
ingar, að hann klónaði nú ráð-
herrann til þess að anna síaukinni
eftirspurn. Vísindamaðurinn Kári
tók ekki of vel í hugmyndina, enda
varkárni vísindamönnum í blóð
borin, en í skaupinu var Kjartan
Gunnarsson, framkvæmdastjóri
Sjálfstæðisflokksins, býsna sann-
færandi og svo fór að lokum að
Kári tók að sér verkið. Var síðar í
skaupinu sýnt hvar Kári gekk um
með Davíð nr.
2 með miklum
bægslagangi
en Davíð nr. 1
stóð ekki á
sama um allt
saman og
hafði einkum áhyggjur af því að
nr. 2 tæki nú upp á því að brjóta
Bermúdaskálina sem fyrir var í
hillu!
Vitanlega var þarna um að
ræða græskulaust grín, en
kersknin var þó sprottin af þeirri
viðleitni okkar til þess að leita sí-
fellt að hæfileikaríkum ein-
staklingum og leggja þeim marg-
víslegar byrðar á herðar. Oft
virðist fáum ætluð allt of mörg
verkefni og víst er að sumir ein-
staklingar eru dugmeiri og vinnu-
samari en aðrir, búa yfir sannfær-
ingarkrafti sem fleytir þeim yfir
sker og garða, og fá einhvern veg-
inn meiru áorkað en flestir aðrir
menn. Svo skemmtilega vill til að
ekki aðeins forsætisráðherra
þjóðarinnar fellur undir þessa
skilgreiningu, heldur einnig vís-
indamaðurinn sem í áramóta-
skaupinu var fenginn til þess að
framkvæma klónunina. Já, því
ekki að klóna Kára?
Allt frá því Kári Stefánsson
kom eins og stormsveipur inn í ís-
lenskt þjóðlíf fyrir nokkrum árum
eftir að hafa gert garðinn frægan
sem læknir og vísindamaður í
Bandaríkjunum, hefur vart sá
dagur liðið að hans sé ekki getið,
að góðu eða illu, í fjölmiðlum hér á
landi. Hann Kári er alltaf í frétt-
um – alltaf milli tannanna á þjóð-
inni. Því valda ekki aðeins þau
viðamiklu verkefni sem maðurinn
hefur tekið sér fyrir hendur eftir
að heim var komið; stofnun Ís-
lenskrar erfðagreiningar og upp-
bygging vísindalegrar rannsókn-
arstarfsemi, heldur og hin
óbeislaða framkoma, gráglettið
skopskynið og alíslenskt skapferl-
ið. Það er þó einkum það síð-
arnefnda sem ásamt hæfileikum
Kára hefur komið flestum hans
hugðarefnum til leiðar, því af mót-
lætinu hefur hann fengið nóg, eins
og þar stendur, og barátta hans og
uppbygging Íslenskrar erfða-
greiningar verið hér allt annað en
dans á rósum og þarf ekki að tí-
unda frekar.
Mér segja fróðir menn í aka-
demíunni að gangi kraftaverki
næst hversu margir háskóla-
menntaðir Íslendingar hafa snúið
heim eftir nám og störf erlendis á
undanförnum árum til þess að
taka þátt í uppbyggingu Íslenskr-
ar erfðagreiningar undir forystu
Kára. Skyndilega er Ísland sam-
keppnisfært við það sem best ger-
ist í öðrum löndum þegar að rann-
sóknum og vísindastarfsemi
kemur, hér eru launin og aðstaðan
á heimsmælikvarða. Hin aukna
virðing fyrir háskólamenntun og
akademíunni skilar sér vitaskuld
ekki aðeins til þeirra sem dag-
langt starfa í hvítum sloppum með
tilraunaglös í hendi, smám saman
smitar virðisaukinn út frá sér og
aðrar stéttir njóta góðs af.
Nánast hvar sem Kári ber niður
sjást framkvæmdagleði hans
merki. Þannig hefur risabygging
fyrirtækis hans risið á mettíma í
Vatnsmýrinni, tákn um djörfung
og framsýni, en við hliðina stend-
ur Náttúrufræðahús hins op-
inbera sem verið hefur árafjöld í
byggingu og sér ekki enn fyrir
endann á þeirri sorgarsögu. Á
sama tíma hefur Kári fest sér lóð,
eins og svo margir gera, í Skerja-
firðinum og ætlar að byggja sér
þar hús. En viti menn; Kári er
ekki eins og aðrir menn og þess
vegna mótmæla nágrannar, þeir
vilja ekki að svo flott hús rísi við
hliðina á hýbílum þeirra. Gott ef
einn þeirra viðurkenndi ekki að
meginástæða þess að hann hefði
kært bygginguna væri sú að sitt
hús væri eins og kofi í samanburð-
inum!
Við Íslendingar eigum mikið
undir öflugu atvinnulífi og erlendu
fjármagni. Það er þyngra en tár-
um taki hve illa hefur gengið að fá
útlendinga til þess að fjárfesta í ís-
lensku atvinnulífi og maður veltir
fyrir sér hvort öllu því opinbera
fé, sem veitt hefur verið í því
skyni, hafi verið vel varið. Enn er
t.d. ekki útséð um stóriðjufram-
kvæmdir á Austurlandi, þrátt fyr-
ir að viðræður um þær hafi staðið
yfir árum saman og undirritaðir
fleiri samningar og fleiri vilja-
yfirlýsingar en nokkur maður
kærir sig um að nefna. Hér skal
ekki lítið gert úr viðleitni til þess
að styrkja atvinnustarfsemi á
landsbyggðinni, en eftir sem áður
sýnist kraftur einstaklinganna
eftir allt saman vænlegri til árang-
urs og hafi menn þurft frekari
vitna við í þeim efnum, þá er ekki
úr vegi að vísa til látlauss fundar
Kára Stefánssonar með blaða-
mönnum í gær þar sem hann til-
kynnti um kaup Íslenskrar erfða-
greiningar á bandaríska
lyfjaþróunarfyrirtækinu Medi-
Chem Life Science. Kaupverðið er
um 8,5 milljarðar króna, sem
greitt er með útgáfu nýrra hluta.
Á fundinum kom fram það mat
Kára Stefánssonar að vegna
kaupanna megi búast við því að
hingað til lands flytjist 200 til 300
störf og það strax á þessu ári.
Það er nefnilega það. Varla þarf
að taka fram að umrædd störf eru
nær öll á sérfræðistigi, vel launuð
og til þess fallin að laða hingað til
lands fjölda innlendra og erlendra
vísindamanna á afmörkuðu sér-
fræðisviði sem annars fengju ekki
störf við sitt hæfi hér á landi.
Og samfélagið allt nýtur góðs
af; aðdáendur Kára Stefánssonar
jafnt sem andstæðingar. Þegar
tveir möguleikar eru í boði hefur
valið sjaldan verið jafn auðvelt.
Klónum
Kára
Og samfélagið allt nýtur góðs af;
aðdáendur Kára Stefánssonar
jafnt sem andstæðingar. Þegar tveir
möguleikar eru í boði hefur valið
sjaldan verið jafn auðvelt.
VIÐHORF
Eftir Björn Inga
Hrafnsson
bingi@mbl.is
FYRIR rúmum
tveimur árum setti rík-
isstjórnin á laggirnar
faghópa til að vinna að
rammaáætlun um nýt-
ingu vatnsafls og jarð-
varma. Markmið
rammaáætlunarinnar er
að flokka virkjunarkosti
með tilliti til orkugetu,
hagkvæmni, áhrifa á
náttúru- og menningar-
minjar og hagsmuna
allra þeirra sem nýta
þessi sömu gæði.
Nú hefur Friðrik
Sophusson, forstjóri
Landsvirkjunar, dregið í
efa fagleg vinnubrögð vísindamanna
og sérfræðinga í faghópunum með
bréfi frá 30.10.01 til verkefnisstjóra
rammaáætlunarinnar með afriti til fjöl-
margra aðila sem tengjast málinu. Í
upphafi bréfs forstjórans er vitnað til
svokallaðrar fundargerðar með for-
mönnum faghópanna bréfinu til stuðn-
ings. Þessi ,,fundargerð er því miður
ekki af því tagi sem menn eiga að venj-
ast, þ.e. lýsing á atburðarás á fundum,
hverjir mættu, hverjir töluðu og hverj-
ir settu fram athugasemdir. Í ,,fund-
argerðinni“ eru einungis settar á blað
hugleiðingar um faghópana og er vinna
þeirra gerð tortryggileg. Einnig er
mönnunum sem skipa þá gerðar upp
skoðanir, t.d. segir að ,,mjög stór hluti“
faghóps I um náttúru- og menningar-
minjar hafi ,,lýst sig í andstöðu við
virkjunarframkvæmdir á hálendinu“.
Þessi fullyrðing er endurtekin í
bréfi forstjórans: ,,Athygli vekur að
faghópur I er mjög einsleitur og stór
hluti hópsins hefur lýst opinberlega
yfir andstöðu við virkjanir á hálend-
inu. Slíkt dregur óneitanlega úr trú-
verðugleika á að hópurinn komist að
faglegri niðurstöðu.“ Mér vitanlega
hefur enginn í faghópnum lagst op-
inberlega gegn þeim virkjunum sem
hafa verið reistar á hálendinu og ekki
heldur verið á móti því að reisa þar
virkjanir í framtíðinni. Jafnvel þó svo
væri að vísindamaður lýsti sig með-
mæltan eða andvígan tiltekinni virkj-
unarhugmynd gerir
það hann ekki vanhæf-
an að fjalla á faglegan
hátt um virkjunarkosti
út frá sínu fræðasviði.
Með bréfinu er vegið að
vísindaheiðri þessa
fólks sem undanfarið
hefur lagt fram ómælda
vinnu í þróun gagn-
særra matskerfa sem
nýst geta í framtíðinni.
Faghópur I er skip-
aður vísinda- og fræði-
mönnum hjá Háskóla
Íslands, Landbúnað-
arháskólanum á
Hvanneyri, Náttúru-
fræðistofnun Íslands, Náttúrufræði-
stofu Kópavogs, Náttúrustofu í Sand-
gerði, Orkustofnun, Veiðimálastofn-
un, Þjóðminjasafni Íslands, Náttúru-
vernd ríkisins og sjálfstætt starfandi
umhverfisráðgjafa og arkitekt. Hóp-
urinn er því skipaður mönnum sem
hafa mikla þekkingu á náttúrufræði
og menningarminjum á Íslandi,
margir eftir áratuga rannsóknir á
þessu sviði. Í starfi hópsins eru
virkjanakostir teknir til mats á
grundvelli þeirra upplýsinga sem
liggja fyrir og unnar hafa verið af
Landsvirkjun, Orkustofnun og fleiri
aðilum.
Vinna faghóps I hefur verið kynnt
fjölmörgum vísindamönnum, sem eru
sammála um að tekist hafi að skapa
aðferðafræði sem byggist á hlutlægu
mati. Hér er um tímamótaverk að
ræða þar sem náttúra og menning-
arminjar eru metnar á hlutlægan hátt
með aðferðum sem allir geta notað.
Alrangt er, sem forstjórinn heldur
fram, að um huglægt mat sé að ræða.
Í ,,fundargerðinni“ og bréfi forstjór-
ans er gagnrýnt að faghóparnir
styddust ekki meira af reynslu ann-
arra þjóða af sambærilegri vinnu.
Faghópurinn kynnti sér hvort og
hvernig slík vinna hafði farið fram
annars staðar. Aðeins í Noregi hafa
vatnsföll verið flokkuð m.t.t. náttúru-
verðmæta og virkjanamöguleika. Þar
er náttúru og gildi hennar einungis
lýst í orðum, en ekki var þróuð að-
ferðafræði þar sem hægt er að gefa
einkunnir fyrir einstök viðföng og við-
mið. Ég hef því trú á því að sú vinna
sem faghópur I er að gera eigi eftir að
vera notuð í öðrum löndum við mat á
náttúruverðmætum. Skrif forstjórans
bera með sér að hann áttar sig ekki á
eðli þeirrar vinnu sem faghópur I hef-
ur staðið fyrir. Ef til vill endurspegla
þessi skrif ótta hans við að hægt verði
að meta náttúru- og menningarminj-
ar á fyrirhuguðum virkjanasvæðum á
hlutlægan og staðlaðan hátt. Það er
íhugunarefni að flestar virkjanahug-
myndir, sem Landsvirkjun hefur
kynnt eftir að vinnan í rammaáætl-
uninni hófst, ná til friðlýstra svæða,
þar sem framkvæmdavaldið sjálft
hefur þegar metið náttúruverndar-
gildi þeirra hátt. Þó eru enn eftir
ónýtt 84% af hagkvæmri virkjanlegri
vatnsorku og yfir 90% af hagkvæmri
varmaorku í landinu.
Hingað til hefur Landsvirkjun að-
eins kynnt einn virkjunarkost í einu.
Þannig er stjórnvöldum stillt upp við
vegg með vísan til tímaskorts og þjóð-
arhags til að ákveða einn kost. Með
rammaáætlunin um nýtingu vatnsafls
og jarðvarma er mögulegt að ná al-
mennri sátt um virkjanakosti.
Með bréfi sínu gerir forstjóri Lands-
virkjunar lítið úr vinnu faghópa í
rammaáætluninni. Koma verður í veg
fyrir að hann bregði þannig fæti fyrir
starf faghópanna. Að dreifa dylgjum
um starf faghópanna á þann hátt sem
forstjórinn gerir eru vinnubrögð sem
hæfir ekki manni í hans stöðu.
Leggst Landsvirkjun
gegn rammaáætlun?
Gísli Már Gíslason
Virkjanir
Með rammaáætlun,
segir Gísli Már Gísla-
son, er mögulegt að ná
sátt um virkjanakosti.
Höfundur er prófessor í vatna-
líffræði.
ÞAÐ voru góðar
fréttir að verkáætlun
fyrir jarðgöngin á
Norður- og Austurlandi
hefur nú verið sam-
þykkt og að úrskurðir
Skipulagsstofnunar
sem lágu fyrir 17. októ-
ber sl. skyldu vera já-
kvæðir. Nú hafa Nátt-
úruverndarsamtökin
tapað orrustunni um
Reyðarfjörð og Kára-
hnjúka í viðureigninni
við 90% Austfirðinga
eins og ég sá fyrir. Héð-
an af geta álversand-
stæðingar aldrei staðið
uppi sem sigurvegarar.
Mér er enginn hlátur í huga að sjá
Hjörleif Guttormsson, Ögmund Jón-
asson, Ólaf Fr. Magnússon og Árna
Finnsson frá Náttúruverndarsam-
tökunum halda uppi pólitískum árás-
um í blöðum, útvarpi og sjónvarpi á
fulltrúa Landsvirkjunar, bæjar-
stjórnir Austur-Héraðs, Seyðisfjarð-
ar, Fjarðabyggðar og þingmenn
Austurlands sem barist hafa fyrir því
að Fjarðabyggð verði eitt atvinnu-
svæði í formi jarðganga úr Seyðisfirði
og Norðfirði inn í Mjóafjörð samhliða
nýjum göngum undir Oddsskarð í
stað þeirra sem standa í alltof mikilli
hæð yfir sjávarmáli og eru á snjó-
flóðasvæði. Til þess að öll áform um
samgöngubætur í formi jarðganga
auk stóriðju og virkjunarfram-
kvæmda gangi eftir þarf að slá vopnið
úr höndum álversandstæðinga í eitt
skipti fyrir öll án þess
að þeir geti hrósað sigri.
Talsmenn Náttúru-
verndarsamtakanna
geta aldrei svarað því
hvaða leiðir þeir vilji
fara til þess að stöðva
fólksflóttann til Reykja-
víkur. Viðbrögð Hjör-
leifs Guttormssonar,
Ögmundar Jónassonar,
Ólafs Fr. Magnússonar
Árna Finnssonar og
borgarstjórans í
Reykjavík við þessum
spurningum hafa ein-
kennst af hroka, útúr-
snúningi, siðblindu og
fáfræði eins og fram kemur í öllum
rangfærslum þeirra um atvinnu og
samgöngumál Austfirðinga. Tveir
fyrrverandi alþingismenn Hjörleifur
Guttormsson og Kristín Halldórs-
dóttir hafa sent Siv Friðleifsdóttur,
starfsmönnum Skipulagsstofnunar
og Landsvirkjunar illyrt skeyti í
grein sem birtist í Morgunblaðinu 29.
desember sl. eftir að úrskurður um-
hverfisráðherra um umhverfismat
Kárahnjúkavirkjunar lá fyrir. Hjör-
leifur gerir sér upp miklar ranghug-
myndir um atvinnumál Austfirðinga í
þessari grein sem birtist undir fyr-
irsögninni Ótrúverðugur úrskurður.
Hjörleifur kýs frekar útúrsnúninga
og málaferli en að kynna sér betur at-
vinnumál Austfirðinga og um hvað
úrskurður umhverfisráðherra snýst.
Tilgangur fyrrverandi alþingismanns
er sá að setja atvinnu- og samgöngu-
mál Austurlands í pólitískt uppnám
án þess að hann hafi þurft að vinna
fyrir kaupinu sínu. Það skiptir álvers-
andstæðinga engu máli að fasteignir
á landsbyggðinni skuli vera verðlaus-
ar og óseljanlegar þegar fólksflóttinn
til Reykjavíkur heldur áfram. Ég hef
séð alltof mikið af pólitískum árásum
á atvinnu- og samgöngumál Austfirð-
inga í greinum Hjörleifs Guttorms-
sonar.
Nú er tímabært að bæjarstjórnir
Austur-Héraðs, Seyðisfjarðar,
Fjarðabyggðar og þingmenn Austur-
lands berjist fyrir því að vinna við
virkjunar- og stóriðjuframkvæmdir
auk jarðganga hefjist í kjördæminu á
þessu ári.
Án samgöngubóta í formi jarð-
ganga auk stóriðju og virkjunarfram-
kvæmda verður fólksflóttinn frá
Austfjörðum til Reykjavíkur aldrei
stöðvaður. Meirihluti Austfirðinga
mun snúast gegn fyrrverandi alþing-
ismanni og Náttúruverndarsamtök-
unum þótt síðar verði. Stækkun
Fjarðabyggðar í eitt atvinnusvæði er
óhugsandi án þess að gerð verði jarð-
göng undir Oddsskarð, Fjarðarheiði
og önnur tvenn göng úr Seyðisfirði og
Norðfirði inn í Mjóafjörð. Fyrr getur
fasteignaverð á Austurlandi aldrei
hækkað.
Álver á
Austurlandi
Guðmundur
Karl Jónsson
Álversframkvæmdir
Það skiptir álvers-
andstæðinga engu, segir
Guðmundur Karl Jóns-
son, að fasteignir skuli
vera verðlausar.
Höfundur er farandverkamaður.