Morgunblaðið - 09.01.2002, Blaðsíða 31

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 9. JANÚAR 2002 31
KRINGLAN
s. 533 1730
30-60% afsláttur
OPIÐ TIL KL. 21:00 FIMMTUDAGA
ÚTSALAN
hefst í dag kl. 10.00
ENDA þótt postulum
hinnar svokölluðu grisj-
unarkenningar hafi sem
betur fer fækkað á und-
anförnum árum eru
nokkrir enn á ferðinni
eins og tvær greinar
Kristins Péturssonar,
sem birtust í Morgun-
blaðinu í desember sl., eru
glöggt vitni um. Hinni
fyrri þessara greina svar-
aði Gunnar Stefánsson
tölfræðingur skilmerki-
lega í Mbl. þriðjudaginn
18. desember en eins og
seinni grein Kristins, sem
birtist í Mbl. föstudaginn
28. desember, ber með sér
hafði grein Gunnars viðlíka áhrif á
skoðanir Kristins og þegar vatni er
skvett á gæs.
Í svari sínu við grein Gunnars
kemur Kristinn víða við, en lokanið-
urstaðan er sú að við aukna hvala-
gengd á seinni hluta síðustu aldar og
almennt hallæri til sjávarins eftir
kólnunina 1965–1972 hafi náttúruleg
dánartíðni þorsks aukist mjög. Þess
vegna hefði sókn umfram þá sem
stunduð var seinustu seinustu 30 ár-
in skilað meiri þorski á land en raun-
in varð. Hins vegar sýna öll þau gögn
sem ég hef séð að áratugum saman
hefur þorskstofninn verið grisjaður
langt umfram þarfir og lífsins
ómögulegt að skilja þá röksemd
Kristins að aukið veiðiálag sé það
sem þorskstofninn þarf til að bragg-
ast.
Í seinustu Morgunblaðsgrein
Kristins hjó ég sérstaklega eftir
tvennu. Annað var ábending um að
skoða þróun þorskstofnsins og veiði-
álags á honum með keðjumeðaltöl-
um. Hitt atriðið snýst um breytingar
á veðurfari og aðstæðum á Íslands-
miðum seinustu 4 áratugina.
Árið 1994 útbjó ég keðjumeðaltöl,
eins og Kristinn kallar eftir, vegna
fyrirlesturs um þró-
un þorskstofnsins
sem ég hélt við Há-
skólann í Björgvin í
Noregi. Þessi fyrir-
lestur var birtur í
Riti Fiskideildar
1997 og hefur verið
aðgengilegur hverj-
um sem vill síðan.
Það er með ólíkind-
um þegar fólk sem
talar og skrifar mik-
ið um sjávarútveg
skuli ekki hafa fyrir
því að kynna sér til-
tæk gögn og skrif
um það sem fjallað
er um. Og skiptir þá
auðvitað engu hvort viðkomandi er
sammála því sem hann hefur lesið
eða ekki.
Mynd 1 sýnir áðurnefnd keðju-
meðaltöl fyrir veiðistofn, fiskveiði-
dauða, nýliðun og hrygningarstofn,
sem hafa verið uppfærð til ársins
2000. Vegna þess að þetta eru 5 ára
keðjur byrja þau 1930 og enda 1998,
enda þótt grunngögnin taki til tíma-
bilsins 1928–2000. Efri hluti mynd-
arinnar sýnir veiðistofninn annars
vegar og veiðidauðann sem hlutfall
af veiðistofni hins vegar, en á neðri
hluta myndarinnar eru 5 ára með-
altöl nýliðunar og hrygningarstofns.
Eins og glögglega sést var veiði-
álagið lítið (10–20%) fram um 1950
en jókst síðan hröðum skrefum og
var komið í tæp 40% upp úr 1970.
Aftur slaknaði á veiðiálaginu á seinni
hluta 8. áratugarins vegna útfærslu
landhelginnar. En það stóð ekki
lengi og um 1989 var veiðidauðinn
aftur kominn í 40% og hefur verið á
bilinu 30–40% síðan. Allan þennan
tíma (1950 til aldamóta) minnkaði
veiði- og hrygningarstofninn jafnt og
þétt ef undanskildir eru 3 toppar sem
stafa af góðri nýliðun á fyrri hluta 7.
áratugarins, seinni hluta 8. áratug-
arins og árgöngunum 1983 og 1984.
Ef við horfum fyrst á nýliðunina
og síðan á hrygningarstofninn 7–9
árum seinna, eins og gefið er til
kynna með örvunum á neðri mynd-
inni, sést að hin góða nýliðun 1945 og
á árunum 1949–1951 hélt uppi bæði
veiði- og hrygningarstofni um langt
skeið. Eftir það eru þrír nýliðunar-
toppar, þ.e. á fyrri hluta 7. áratug-
arins, seinni hluta þess 8. og loks
vegna árganganna 1983 og 1984. Ný-
liðunartopparnir hafa sífellt minni
áhrif á stærð hrygningarstofnsins í
fyllingu tímans og sá seinasti nánast
engin. Á sínum tíma börðumst við á
Hafrannsóknastofnun fyrir því að
nýta 1983 og 1984 árgangana til þess
að byggja upp þorskstofninn, en af
ýmsum ástæðum var lítið á það
hlustað og þessir árgangar nánast
þurrkaðir út áður en fiskurinn náði
kynþroskaaldri.
Báðir hlutar myndarinnar sýna að
seinustu áratugina hefur verið sótt of
harkalega í þorskstofninn. Afleiðing-
in er sú að veiðistofninn er orðinn
alltof lítill, jafnvel þótt aðeins sé litið
til hagkvæmni veiðanna. En hið
mikla veiðálag hefur einnig haft aðr-
ar og miklu alvarlegri afleiðingar.
Hrygningarstofninn er orðinn mjög
lítill og hefur auk þess yngst og orðið
einsleitari að aldurssamsetningu. Að
undanförnu hefur margoft komið
fram að minni hætta er á lélegri ný-
liðun þegar hrygningarstofninn er
stór og margir árgangar standa að
hrygningunni. Þetta er vegna þess
að við slíkar aðstæður hrygnir
þorskur yfir lengra tímabil og stærra
svæði og meiri líkur eru til þess að
einhver hluti seiðanna komist til full-
orðinsára.
Við þurfum að ná þorskstofninum
mikið upp miðað við stöðu hans í dag.
Það er nokkuð ljóst að hér er um að
ræða veiðistofn upp á 1,5–2 milljónir
tonna og hrygningarstofn í samræmi
við það. Þetta er nálægt þreföldun
miðað við seinustu Ástandsskýrslu
Hafrannsóknastofnunarinnar og
tvöföldun ef vera skyldi að „týndu
sauðirnir“ kæmu í leitirnar. En
þangað til það gerist verður að telja
þann fisk algeran vonarpening.
Kristinn gerir mikið úr breyttum
umhverfisaðstæðum til hins verra á
Íslandsmiðum síðan kuldakastið
mikla reið yfir árið 1965. Kuldaskeið-
ið hafði mikil áhrif til hins verra,
einkum að því er varðar ýmsar átu-
tegundir og síld, en einnig á vöxt og
viðgang annarra nytjastofna. En
þetta ástand varði ekki lengi og enda
þótt ekki hafi hlýnað til jafns við það
sem var á tímabilinu 1920–1964 hef-
ur ekki verið nándar nærri eins kalt í
veðri (og líklega sjó einnig) og var á
seinustu áratugum 19. aldar og fram
um 1920. Seinustu 3 árin hefur sjór á
Íslandsmiðum raunar verið ámóta
hlýr og saltur og var á hlýviðris-
skeiðinu 1920–1964.
Að lokum þetta: Ég hef aldrei skil-
ið hvernig þeir menn hugsa sem virð-
ast trúa því að hægt sé að sækja
harkalega í þorskstofninn án þess að
það komi niður á hrygningarstofnin-
um. Vegna þess að ekki er hægt að
smala þorski og rétta eins og fé af
fjalli, er gersamlega ómögulegt að
vinna með þorskstofninn á þennan
hátt. Eina leiðin er að hægja á ferð-
inni eins og bent var á varðandi ár-
gangana frá 1983 og 1984. Ef það
hefði verið gert stæði þorskstofninn
betur en raun ber vitni. Við verðum
að taka mið af því slysi þegar nýjustu
árgangarnir koma inn í veiðistofn-
inn. Það hafa verið gerðar alveg
nógu margar grisjunartilraunir
varðandi þorsk á Íslandsmiðum.
Þarf enn að grisja
þorskstofninn?
Hafrannsókn
Við þurfum að ná þorsk-
stofninum mikið upp,
segir Hjálmar
Vilhjálmsson, miðað við
stöðu hans í dag.
Höfundur er fiskifræðingur.
Hjálmar
Vilhjálmsson
ÉG VAR ein þeirra
sem lögðu leið sína í
Íslensku óperuna á
haustdögum til að
sækja málþing um
stöðu hennar, framtíð
og ekki síst framtíðar-
húsnæði.
Margt fróðlegt kom
þarna fram og mæltist
mörgum vel. Kynnt
var fyrirhugað tónlist-
arhús sem einnig verð-
ur hótel og ráðstefnu-
höll. Hin glæsilega
Sinfóníuhljómsveit
landsins fær loks tæki-
færi til að flytja tónlist
hér á landi í húsi sem
er henni samboðið en sama verður
ekki sagt um íslenska óperusöngv-
ara. Margir töluðu fyrir því á þessu
málþingi að óperan yrði í nýja tón-
listarhúsinu og studdu mál sitt á
sannfærandi hátt, en ljóst er að sú
verður ekki raunin. Menn virtust á
einu máli um að ekki yrðu byggð tvö
slík tónlistarhús hér á landi. Fengi
óperan ekki inni í þessu nýja húsi,
sæti hún föst í núverandi húsnæði
Íslensku óperunnar um ófyrirséða
framtíð. En er það endilega svo?
Þegar menn voru að líta í kring-
um sig eftir heppilegu húsnæði fyr-
ir Listaháskóla Íslands á sínum
tíma bauðst bæjarstjórn Hafnar-
fjarðar til að byggja yfir hann á
hafnarsvæðinu í miðbæ Hafnar-
fjarðar. Því tilboði var ekki tekið.
Eftir umrætt málþing fékk ég hug-
mynd sem ekki hefur látið mig í
friði síðan og hún er sú, að byggt
verði óperuhús við
höfnina í Hafnarfirði
og leikhús verði undir
sama þaki. Nú liggur
fyrir skipulag hafnar-
svæðisins í Hafnarfirði
og rétti tíminn til að
taka stórhuga ákvörð-
un er núna. Tónlistar-
hús blómstra víðar en í
Reykjavík eins og
dæmin sanna.
Ég skora á stjórn-
völd, aðstandendur Ís-
lensku óperunnar,
söngvara og aðra óp-
eru- og listunnendur
að láta í sér heyra.
Þegar ein leið lokast er bara að
finna nýja og hún gæti reynst mun
farsælli þegar til lengri tíma er litið
en sú sem brást. Þess utan er naum-
ast hægt að hugsa sér fallegra um-
hverfi fyrir óperuhús en á þessum
bletti í Hafnarfirði.
Óperuna í
Hafnarfjörð
Þórunn
Sigþórsdóttir
Höfundur er söngkona.
Tónlistarhús
Hugmynd mín er sú,
segir Þórunn Sigþórs-
dóttir, að byggt verði
óperuhús við höfnina í
Hafnarfirði og leikhús
verði undir sama þaki.