Morgunblaðið - 20.01.2002, Síða 32

32 SUNNUDAGUR 20. JANÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
19. janúar 1992: „Nokkrir
einkaaðilar hafa sett fram þá
athyglisverðu hugmynd, að
þeir taki að sér tvöföldun
Reykjanesbrautar með þeim
skilmálum, að þeir leggi veg-
inn, fjármagni framkvæmdir
og öðlist rétt til innheimtu
vegagjalda í ákveðið árabil.
Hér er m.ö.o. rætt um einka-
væðingu samgöngumann-
virkja. Þetta er forvitnilegt
mál. Umferð um Reykjanes-
brautina er orðin mjög mikil.
Umferðaröryggi er ábótavant
eins og nú er komið. Allmörg
vond slys hafa orðið á þessari
leið. Bifreiðum fjölgar stöð-
ugt og ástandið á þessari leið
á eftir að versna frá því, sem
nú er.
Ríkið er í samdrátt-
araðgerðum eins og eðlilegt
er og sízt af öllu gerir Morg-
unblaðið athugasemdir við
það. Verktakafyrirtækin eru
hins vegar verkefnalítil, mik-
ill tækjakostur stendur ónot-
aður og atvinnuástand fer
versnandi. Ef hægt er að fjár-
magna þessa framkvæmd á
vegum einkaaðila er það
freistandi kostur að slá marg-
ar flugur í einu höggi, auka
umferðaröryggi á þessari
leið, auka atvinnu, tryggja
verktakafyrirtækjum verk-
efni.“
. . . . . . . . . .
17. janúar 1982: „Reynsla
Torfa Ólafssonar sem kaþ-
ólsks manns og kommúnista
veitir honum meiri innsýn inn
í átök kirkju og kommúnisma
en flestir aðrir hafa. Nið-
urstaða hans er sú, að hann
sjái engan möguleika á því, að
unnt sé að samríma krist-
indóm og kommúnisma,
kirkja og kristni verði æv-
inlega ofsótt, þar sem komm-
únisminn ræður. Áminning
Torfa Ólafssonar um þetta
efni er brýn og á erindi við
alla kristna menn, hvort held-
ur þeir eru kaþólskir eða mót-
mælendur. Hún á ekki síst er-
indi til þeirra, sem í nafni
kristni og kirkju leggja sig
fram um að telja Vest-
urlandabúum trú um, að með
einhliða afvopnun þeirra og
aðgæsluleysi gagnvart hinu
kommúníska herveldi í austri
leggi þeir þyngsta lóðið á vog-
arskál friðar.
Eins og málum er komið í ís-
lensku þjóðlífi einkennast op-
inberar umræður því miður
um of af því, að menn koma
ekki lengur til dyranna eins
og þeir eru klæddir, þora ekki
að segja skoðun sína afdrátt-
arlaust og standa með henni
eða falla. Torfi Ólafsson brýt-
ur af sér þessar viðjar og seg-
ir hug sinn allan, mætti hann
einnig að þessu leyti verða
öðrum gott fordæmi.“
. . . . . . . . . .
23. janúar 1972: „Úr öllum
áttum berast nú alvarlegar
athugasemdir við hin van-
hugsuðu skattafrumvörp,
sem vinstri stjórnin lagði
fram á Alþingi skömmu fyrir
jól. Nú hefur t.d. miðstjórn
Alýðusambands Íslands sent
frá sér álitsgerð um áhrif
þeirra kerfisbreytinga, sem
vinstri stjórnin hyggst beita
sér fyrir í skattamálum og er
þar í rauninni staðfest sú
skoðun Morgunblaðsins, að
vísitölufals ríkisstjórnarinnar
feli í sér verulega kjararýrn-
un fyrir launafólk.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
FRUMKVÆÐI BYKO
Í gær birtist hér í Morgun-blaðinu auglýsing frá BYKO,þar sem fyrirtækið tilkynnir
að það hafi lækkað allt vöruverð í
verzlunum sínum um 2% og skuld-
bindi sig til að hækka verð ekki til
1. maí. Jafnframt kemur fram, að
þetta er framlag fyrirtækisins til
þess að þau verðbólgumarkmið ná-
ist, sem samið var um á milli Sam-
taka atvinnulífsins og Alþýðusam-
bandsins fyrir nokkrum vikum.
Þetta frumkvæði BYKO er til
mikillar fyrirmyndar og nú er þess
að vænta að önnur stór verzlunar-
fyrirtæki fylgi í kjölfarið. Það hefur
áður gerzt að þjóðarhreyfing skap-
ist fyrir því að halda verðlagi niðri.
Sú hreyfing varð til í kjölfar kjara-
samninganna snemma árs 1990,
sem mörkuðu þáttaskil í tveggja
áratuga baráttu við óðaverðbólg-
una. Þá varð almenn samstaða um
það meðal fyrirtækja og opinberra
aðila að hækka ekki verðlag, þótt
hægt væri að færa rök fyrir því. Á
þeim tíma gerðist það að aðilar,
sem höfðu tilkynnt hækkanir, sáu
sig knúna til að hverfa frá þeim.
Hinn kosturinn er alltaf sá að
draga úr útgjöldum. Á tímum óða-
verðbólgu datt fyrirtækjum nánast
ekki í hug að fara þá leið. Þá voru
öll vandamál í rekstri leyst með því
að hækka verð. Segja má, að fólk
hafi ekki tekið eftir verðhækkun-
um. Þær voru svo algengar. Á síð-
asta áratug breyttist þetta viðhorf.
Á síðasta ári varð þess vart að
gömul sjónarmið væru að skjóta
upp kollinum aftur. Það má ekki
verða.
Ekki skal dregið í efa, að það sé
rétt hjá Jóni Ásgeiri Jóhannessyni,
forstjóra Baugs, sem fram kom á
kynningarfundi um afkomu fyrir-
tækisins í fyrradag að afkoma mat-
vöruverzlunarinnar hafi versnað á
síðasta ári þrátt fyrir hækkandi
verðlag. En á móti hljóta neytend-
ur að spyrja: Er ekki alveg ljóst, að
matvöruverzlunum hefur fjölgað
alltof mikið og of mikið verið í sum-
ar þeirra lagt? Er þetta ekki skýr-
ingin á versnandi afkomu í verzlun?
Það eru ekki neytendur, sem hafa
tekið ákvarðanir um fjölgun mat-
vöruverzlana og stækkun þeirra
heldur stjórnendur stórmarkað-
anna. Það má færa rök að því að
bæði neytendur og hluthafar í þess-
um fyrirtækjum séu að taka á sig
kostnað vegna rangra ákvarðana að
þessu leyti.
Gera verður ráð fyrir því að fleiri
fyrirtæki fylgi því fordæmi, sem
forráðamenn BYKO hafa veitt með
ákvörðun sinni um almenna verð-
lækkun og skuldbindingu um að
hækka ekki verð næstu mánuði.
Það er alveg ljóst, að viðskiptavin-
irnir munu beina viðskiptum sínum
til þeirra fyrirtækja, sem fylgja á
eftir BYKO í þessum efnum, og
þess vegna lítið vit í því fyrir aðra
að fylgja ekki í kjölfarið. Þrýst-
ingur almenningsálitsins á aðrar
verzlunarsamsteypur að lækka
verður gífurlegur.
Æskilegt er að opinberir aðilar,
ríki og sveitarfélög geri slíkt hið
sama. Það er sjaldgæft en gerist þó
að opinber fyrirtæki lækki það
gjald sem tekið er fyrir þjónustu
þeirra.
Með sama hætti og gerðist 1990
er hægt að mynda öfluga þjóðar-
hreyfingu um að lækka verðlag og
halda því niðri. Það er hægt með
virku og öflugu aðhaldi almennings
og fjölmiðla og með því að beina
viðskiptum til þeirra, sem bjóða
bezt.
Það er ánægjulegt að það eru
forráðamenn einkafyrirtækis, sem
hafa vísað veginn í þessum efnum.
B
arna- og unglingamenning
er hugtak sem er tiltölulega
nýtt af nálinni. Viðhorf full-
orðins fólks til barna tóku
miklum breytingum á tutt-
ugustu öldinni, ekki síst fyr-
ir tilstuðlan hugmynda
Freuds um mótun sjálfs-
myndarinnar, sem lögðu grundvöllinn að sálar-
fræði nútímans. Hefðbundin viðhorf til barna í
gegnum aldirnar fólu iðulega í sér að litið var á
þau sem vinnuafl frá unga aldri og kröfurnar
sem til þeirra voru gerðar varðandi hegðun voru
í samræmi við það. Börn voru klædd í líkan fatn-
að og fullorðnir – eins og glöggt má greina í
listasögunni – og til þess var ætlast að þau
temdu sér hegðun í samræmi við það eða létu að
öðrum kosti sem minnst á sér bera. Til þeirra
mátti með öðrum orðum sjást en ekki heyrast,
þar til þau tileinkuðu sér framferði fullorðinna. Í
samræmi við þessi sjónarmið var ekki mikið
hugað að því hvort heimur bernskunnar fæli í
sér sérstakan menningarheim. Barnagælur,
leikir, ævintýri og sögur bárust kynslóð frá kyn-
slóð án þess að nokkur veitti því sérstaka athygli
eða sæi ástæðu til að aðgreina þá arfleifð undir
sérstökum formerkjum.
Með breyttum áherslum í barnauppeldi, al-
mennri breytingu á lífsháttum þar sem ekki eru
gerðar kröfur um að börn séu í það minnsta mat-
vinnungar, hefur skilningur okkar á mikilvægi
þess að skapa börnum þroskandi umhverfi auk-
ist. Í stað þess að uppræta barnsleg einkenni og
hegðun reynir fólk fremur að ýta undir og við-
halda dæmigerðum einkennum bernskunnar í
börnum sínum, kynda undir hugmyndaauðgi,
fróðleiksfýsn, skapandi og þroskandi leik. Þann-
ig er stuðlað að því að meðfæddir hæfileikar
barna og jákvæði gagnvart umhverfinu glatist
ekki og nýtist þeim sem best á fullorðinsárum,
þegar alvara lífsins tekur við.
Tæknivæðing í
leik og starfi
barna
Eins og málum er
háttað í dag eru þó
margir sem velta því
fyrir sér hvort tækni-
væðing nútímans hafi
ekki haft óþægilega
fylgifiska í för með sér í lífi barnanna okkar.
Margir telja mikið sjónvarpsáhorf, leikjatölvur
og jafnvel aðgengi að Netinu hafa neikvæð áhrif
á börn. Hætturnar samfara Netinu leyna sér
heldur ekki, þar eiga allir sem eru tölvulæsir til-
tölulega greiðan aðgang að efni sem ekki er
barnvænt og getur hreinlega verið skaðlegt,
jafnvel þó sífellt sé verið að grípa til ráðstafana
til að varna því. Í það minnsta er ljóst að í því
fjölmiðlamettaða umhverfi sem við búum við,
geta foreldrar til að mynda ekki lengur haft
jafngóða stjórn á því hvernig upplýsingum um
margvísleg efni, svo sem kynlíf, ofbeldi og dauð-
ann, sem börn þeirra þurfa á að halda í þroska-
ferli sínu til fullorðinsára, er beint til þeirra, því í
daglegu lífi barnanna verður sífellt á vegi þeirra
myndefni og textar sem áður voru úr seiling-
arfjarlægð. Það virðist því stundum óvinnandi
vegur að snúa aftur til þeirra tíma er fullorðnir
voru fullorðnir og börn börn. Öllum er okkur að
verða ljóst að börnin okkar hljóta uppeldi sitt að
stórum hluta í gegnum ólíka miðla og það menn-
ingarlega umhverfi sem þeim er skapað, og því
verðum við að snúa vörn í sókn með því að sníða
það umhverfi að þörfum þeirra.
Með hliðsjón af þessum staðreyndum er full
ástæða til að veita þeim viðburðum eftirtekt sem
miða að því að auðga menningu barna og ung-
linga, en á því sviði hefur ýmislegt markvert ver-
ið að gerast hér á landi á síðustu mánuðum.
Nýverið var vefurinn Sagnaarfur Evrópu
kynntur hér á landi, en Ísland á þar sinn þátt
ásamt Finnlandi, Frakklandi, Ítalíu og Skot-
landi. Vefurinn er einstaklega fallegur og vel til
þess fallinn að virkja börn og unglinga á Netinu
á fróðlegan og uppbyggjandi hátt. Börnum gefst
þar kostur á að kynnast þjóðsögum þessara
ólíku menningarheima í óvenjulegum búningi,
en uppistaðan í íslenska hluta vefjarins er inn-
sýn inn í Þrymskviðu með teikningum eftir Har-
ald Guðbergsson og Bjarna Hinriksson.
Umsjón með íslenska hluta vefjarins hafði
Norræna húsið, en verkefnisstjóri var Jón Karl
Helgason. Í viðtali sem birtist við hann hér í
Morgunblaðinu fyrir skömmu segir hann m.a.
„Við töldum vefinn geta opnað mjög skemmti-
lega glugga inn í fornsagnaheim okkar Íslend-
inga, sem er mjög athyglisverður fyrir krakka,
ekki síst nú þegar allir eru á kafi í að lesa Tolk-
ien, sem sjálfur sótti í þessa hefð í sínum skáld-
skap. Þá er Þrymskviða bráðskemmtileg saga
sem börn á öllum aldri og á öllum öldum Íslands-
sögunnar hafa haft gaman af.“
Harry Potter,
Hringadrótt-
inssaga og
sagnaarfurinn
Sá áhugi sem hinn
víðfrægi Harry Pot-
ter hefur vakið með
börnum um allan
heim á efni tengdu
gullgerðarlist, fornum
galdri, fantasíu og
fjölkynngi hefur vissulega beint sjónum um-
heimsins að þeim sagnaarfi sem fyrir var á þessu
sviði. Það er líkast til engin tilviljun að Hringa-
dróttinssaga Tolkiens nýtur svo mikilla vin-
sælda nú meðal unglinga sem aldir hafa verið
upp á Harry Potter-bókunum, og mikilvægt að
nýta þann áhuga til þess að færa börn (nú færist
Harry Potter-æðið æ neðar því Lego hefur nú
einnig kynnt það sem þema í sínum leikföngum)
og unglinga einnig nær þeim töfraheimi sem á
sér enn lengri sögu og býr í sagnaarfi þjóða
heims. Bækurnar um Harry Potter – þrátt fyrir
að hörðustu andstæðingum þeirra hafi þótt ógn-
in sem af sögunum stafar svo mikil að efnt var til
bókabrennu – hafa því að nokkru leyti brúað það
bil sem hafði þróast á milli vinsælla tölvuleikja
og bóka í lífi barna, með hætti sem vísar þeim
veginn aftur til baka í lestur sagnaarfsins og
þann heillandi fróðleik sem þar er að finna.
Þá eru tengingar á vefnum við Þjóðminjasafn-
ið athyglisverðar, en það er ásamt menntamála-
ráðuneytinu samstarfsaðili að verkefninu, og
leggur til ljósmyndir af forngripum sem birtast
með skýringum. Safnið hefur áform um að
tengja verkefnið sýningarhaldi sínu í framtíðinni
og vonandi má líta á þetta samstarf sem vís-
bendingu um nýja og framsækna starfshætti hjá
Þjóðminjasafninu þegar það verður opnað á nýj-
an leik eftir gagngerar breytingar. Þá arfleifð
sem það geymir verður að setja fram með þeim
hætti að það höfði til barna og unglinga sem eru
að vaxa úr grasi nú til dags, en þau eru án efa
mjög kröfuharðir gestir, enda vel kunnug öllum
þeim möguleikum sem hægt er að nota í dag til
að gera efni áhugavert og aðlaðandi.
Þó allir geti haft gagn og gaman af sagna-
vefnum er hann þó fyrst og fremst sniðinn til að
nýtast við kennslu barna og unglinga á aldrinum
10–15 ára. Vefurinn er skemmtilegur efniviður
til bókmenntakennslu og býður upp á tækifæri
til að bera okkar norrænu goðafræði saman við
sagnaarf samstarfslandanna. Þannig stuðlar
hann að því með auðveldum hætti að íslenskur
ungdómur eigi auðveldara með að staðsetja sig
og sína menningu, jafnfram því að kynnast sam-
eiginlegum þáttum sem tengja okkur víðtækari
menningarstraumum.
Köttur úti í
mýri – sann-
leikskjarni
um lífið
Þó tækni sé allra
góðra gjalda verð, eru
bækur (og ekki bara
bækur um Harry
Potter) sem betur fer
enn menningarleg
kjölfesta í lífi flestra
barna. Í október síðastliðnum var haldin mikil
barnabókahátíð í Norræna húsinu undir heitinu
Köttur úti í mýri. Meginmarkmið hátíðarinnar
var að miðla norrænum bókmenntum og frá-
sagnarheimi til barna og unglinga, en meðal við-
burða á hátíðinni var sýning á myndum úr
barnabókum, ráðstefna um norrænar barna- og
unglingabókmenntir og rithöfundaþing.
Viðfangsefni höfundaþingsins var náskylt því
efni sem finna má á vefnum um sagnaarf Evr-
ópu. Þema þess var ferðir og goðafræði í nor-
rænum barnabókmenntum, svo áhugi á frum-
rótum menningarinnar í tengslum við menningu
barna og unglinga virðist víða skjóta upp koll-
inum um þessar mundir. Enda vöktu höfundar á
þinginu athygli á því að í goðsögnum og ævintýr-
um fyndum við ekki einungis menningarlegar
rætur okkar heldur væri þar einnig fólginn
sannleikskjarni um raunveruleikann og hvers-
dagslífið; heimsku, ást og illsku.
Í þessum arfi má því finna kjarna mannlegs
eðlis og þess siðferðis sem við höfum tamið okk-
ur og lifað samkvæmt í gegnum aldirnar. Í fullu
samræmi við þann sammannlega skilning skír-
skota því fornar sögur og ævintýri einnig til per-
sónulegrar reynslu okkar í nútímanum og þjóna
vel þeim tilgangi að búa börnin okkar undir lífið.
Einn þeirra rithöfunda sem tók þátt í pallborðs-
umræðum á þinginu, norski rithöfundurinn Tor
Åge Bringsværd, lagði áherslu á mikilvægi þess
í viðtali hér í blaðinu, að hver kynslóð endur-
segði og endurtúlkaði þær goðsögur sem menn-
ing þeirra á rætur í. „Þannig endurnýjum við
sýn okkar á þær og virkjum tengsl þeirra við
samtímann. Þetta er ekki síst mikilvægt með
norrænu goðsögurnar, sem margir tengja við
túlkun nasista á menningu víkinga. Kynslóðirn-
ar eftir stríð hafa því að nokkru leyti forðast
goðsögurnar og verðum við því að túlka þær í