Morgunblaðið - 29.01.2002, Blaðsíða 32

MINNINGAR
32 ÞRIÐJUDAGUR 29. JANÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
✝ Birna Hjaltestedvar fædd í
Reykjavík 4. apríl
1905. Hún lést eftir
stutta sjúkralegu á
dvalar- og hjúkrun-
arheimilinu Grund í
Reykjavík hinn 19.
janúar síðastliðinn.
Foreldrar hennar
voru Bjarni Hjalte-
sted, aðstoðarprest-
ur við Dómkirkjuna
og kennari í Reykja-
vík, f. í Reykjavík 10.
júní 1868, d. 17. júlí
1946, og kona hans
Stefanie Anna, f. í Kaupmannahöfn
12. júní 1876, d. 5. september 1961.
Foreldrar Bjarna voru Björn
Hjaltested, járnsmiður í Reykjavík,
og kona hans, Guðríður Eiríksdótt-
ir frá Rauðará í Reykjavík. For-
eldrar Stefanie Önnu voru Hans
Christian Bentzen, málarameistari
í Kaupmannahöfn, og kona hans,
Anna. Birna átti fjögur systkini: 1)
Erling, f. 10. janúar 1907, d. 15.
apríl 1987; 2) Ásu, f. 7. október
1910, d. 10. apríl 1995; 3) Guðríði, f.
8. september 1914; og 4) Önnu Lísu,
f. 30. ágúst 1916, d. 19. júlí 2000.
Birna lauk almennri grunnskóla-
menntun, svonefndu fullnaðarprófi
í Reykjavík. Á árunum eftir grunn-
skóla lagði hún stund á píanóleik.
Nítján ára gömul fór hún til Kaup-
mannahafnar og dvaldist þar í
fimm ár. Hún stundaði nám við
ur (Níní) Hjaltested, lögfræðingur
og Anna María. Sigríður er gift
Halldóri Halldórssyni viðskipta-
fræðingi og eiga þau tvö börn, Hel-
enu Birnu og Bjarna Geir. Anna
María á einn dreng, Filip Má. 3)
Birna Hjaltested, f. 11. október
1944 í Reykjavík, gift Garðari Hall-
dórssyni arkitekt. Börn þeirra eru
Margrét Birna og Helga María við-
skiptafræðingur. Margrét Birna á
soninn Garðar Árna. Helga María
er gift Ingvari Vilhjálmssyni við-
skiptafræðingi en þau eiga dótt-
urina, Þóru Birnu.
Eftir að Birna og Geir giftu sig
hætti Birna að vinna utan heimilis-
ins og hélt síðan heimili fyrir þau
Geir fram á f.hl. árs 2001, þegar
Geir féll frá.
Þau stofnuðu heimili saman í
Reykjavík þar sem Geir stundaði
sjálfstæðan verslunarrekstur fram
yfir stríðsárin. Haustið 1945 tóku
þau sig upp með þrjár dætur og
fóru til Stokkhólms en Geir hóf þar
framhaldsnám í alþjóðarétti með
alþjóðaverslunarrétt sem aðalfag.
Við það nám var Geir í tvö ár, en
starfaði meðfram námi við sendi-
ráð Íslands í Stokkhólmi. Árið 1948
hóf Geir rekstur út- og innflutn-
ingsverslunar í Stokkhólmi. Árið
1954 fluttust þau alfarin til Íslands
með dætur sínar og settust fyrst að
í Reykjavík. Frá árinu 1954–1986
rak Geir innflutningsfyrirtækið
Transit Trading Co í Reykjavík.
Allan þeirra hjúskap var Birna
húsmóðir á heimilum þeirra í
Reykjavík í Stokkhólmi, á Seltjarn-
arnesi og um skeið í Garðabæ.
Útför Birnu fer fram frá Dóm-
kirkjunni í dag og hefst athöfnin
klukkan 15.
húsmæðraskólann í
Sorö í einn vetur en
vann síðan sem aðstoð-
arkona („selskaps-
dama“) á einkaheimili
í nokkur ár. Á árunum
í Kaupmannahöfn
sótti hún einnig einka-
tíma í píanóleik. Á
þessum árum skapaði
hún ekki hvað síst
tengsl við móðurfjöl-
skyldu sína í Dan-
mörku, tengsl sem hún
ræktaði æ síðan. Eftir
Kaupmannahafnar-
dvölina vann hún um
nokkurra ára skeið við verslunar-
störf í Reykjavík, jafnframt því
sem hún vann við píanóundirleik
við ýmis tækifæri, skemmtanir og
danskennslu.
Birna giftist 18. maí 1937 Geir
Stefánssyni (sem þá var við nám í
lögfræði) síðar cand. juris og stór-
kaupmanni, f. 22. júní 1912 á
Vopnafirði, d. 25. maí 2001 í
Reykjavík. Geir var sonur Stefáns
Magnússonar, sjómanns frá Böðv-
arsdal í Vopnafirði, og Þórunnar
Sigríðar Gísladóttur frá Stefáns-
stöðum í Skriðdal. Börn Birnu og
Geirs eru: 1) Guðrún Sigríður, f. 29.
maí 1938 í Reykjavík, gift Stefáni
Bjarnasyni skipatæknifræðingi,
þau eru barnlaus; 2) Anna Þórunn,
f. 3. september 1942 í Reykjavík,
maki hennar Justiniano de Jesus,
þau skildu. Börn þeirra eru Sigríð-
Í dag kveðjum við Birnu Hjalte-
sted, heiðurskonu með sterka útgeisl-
un. Við kveðjum konu sem lifði nánast
alla tuttugustu öldina, konu sem var
borin og barnfædd í Reykjavík. Þegar
hún fæðist hafði föðurfólk hennar bú-
ið samfellt í Reykjavík frá miðri 19.
öld þegar afi hennar settist þar að
sem járnsmíðameistari. Birna unni
sínu fólki og sinni borg og hún lagði
sig fram um að þekkja uppruna sinn
og samferðamanna sinna.
Það lá því beint við að Birna hefði
frá mörgu að segja enda kunni hún
góð skil á sögu Reykjavíkur frá þeim
tíma þegar ættarsetrið á Suðurgötu 7
sneri stofugluggum að Tjörninni í
Reykjavík og lóð þess lá að tjarnar-
bakkanum. Auk þess fylgdist hún ein-
staklega vel með í samtímanum og las
Morgunblaðið fram á síðustu mánuði
spjaldanna á milli. Það var henni eðl-
islægt að veita öðrum jafnt af and-
legum sem veraldlegum innistæðum
sínum og það gerði hún bæði með orð-
um og tónum.
Fyrir rúmum þrem tugum ára
tengdist ég fjölskyldu Birnu og Geirs
Stefánssonar, stórkaupmanns, en þá
kvæntist ég yngstu dóttur þeirra,
Birnu. Síðan þá hafa mörg vötn runn-
ið til sjávar og við notið góðra stunda
saman. Hugurinn leitar því víða á
kveðjustund.
Tengdamóðir mín Birna var ávallt
aðsópsmikil og glaðvær. Hún laðaði
að sér vini og var höfðingi heim að
sækja. Hún var einstaklega áhuga-
söm við að fræða viðmælendur sína
um lífshlaup sitt og sögu merkra ein-
staklinga sem gengnir eru. Einnig
voru henni trúmál sérstaklega hug-
fólgin og hún lyftist ávallt upp í stóln-
um, nánast sveif eins og engill, þegar
talið barst að dulrænum atburðum og
lífi eftir dauðann. Birna var mjög til-
finninganæm, og hún skynjaði ná-
lægð fólks sem ekki var lengur á með-
al okkar. Þess er ég fullviss að þessir
vinir hennar taka vel á móti henni, nú
þegar hún hefur sagt skilið við sitt
jarðneska líf. Síðasta árið sagði hún
mér sjálf ítrekað að hún skynjaði að
hlutverki hennar í þessum heimi væri
lokið.
Hún trúði á bænina. Hún hefur
beðið um lausn og hún hefur verið
bænheyrð.
Tæpir átta mánuðir eru nú liðnir
síðan Geir kvaddi Birnu eftir 75 ára
sambúð. Nú eru þau bæði horfin okk-
ur en hafa skilið eftir hjá afkomend-
um sínum minningu um dugmikið og
áræðið fólk. Minningu um fólk sem
sleit barnsskónum við upphaf tuttug-
ustu aldarinnar, kjarkmikla einstak-
linga með jákvæða og opna heimssýn
og óþrjótandi áhuga á tilgangi lífs og
þróun framfara.
Birna var alin upp á grónu menn-
ingarheimili. Hún naut þeirra forrétt-
inda að vera alin upp í húsi sem þá
stóð tignarlega við Suðurgötuna en
sómir sér nú vel í Árbæjarsafni. Þar
ber húsið enn um ókomna tíð glöggt
vitni um látlausan en hlýjan hjúp um-
hverfis daglegt líf fjölskyldu á fyrri
hluta síðustu aldar, fjölskyldu þar
sem samviskusemi og metnaður voru
í fyrirrúmi. Faðir Birnu, séra Bjarni
Hjaltested, var um nokkurra ára
skeið aðstoðarprestur við Dómkirkj-
una í Reykjavík, en var lengst af ein-
staklega vel látinn kennari við Barna-
skólann í Reykjavík, sem síðar fékk
heitið Miðbæjarbarnaskólinn. Móðir
Birnu, Stefanie Anna, var Kaup-
mannahafnarmær sem hafði flust til
Íslands með manni sínum að loknu
námi hans í Kaupmannahöfn. Stefan-
ie Anna hafði í farteski sínu danska
kunnáttu í garðyrkju og matseld. Hún
var af listelsku fólki komin, en bróðir
hennar, Johannes Bentzen, var kunn-
ur listmálari í Danmörku. Bjarni faðir
Birnu var kominn af miklu dugnaðar-
og hagleiksfólki, en Björn Hjaltested
faðir hans var stöndugur járnsmíða-
meistari sem rak járnsmiðju sína á lóð
heimilisins nánast á tjarnarbakkan-
um. Bræður Björns járnsmíðameist-
ara voru einnig annálaðir hagleiks- og
iðnaðarmenn þess tíma, einn kopar-
smiður, annar gullsmiður og sá þriðji
söðlasmiður.
Fjölskylda Birnu var trúuð, kirkju-
rækin og í góðum metum. „Móðir mín
Stefanie sá ávallt um að klæðnaður
föður míns séra Bjarna væri vel press-
aður og fjölskyldan öll honum til sóma,
þegar við gengum reglubundið til
messu í Dómkirkjunni á sunnudög-
um,“ sagði Birna mér á góðri stundu.
Það var hlýja og virðing í orðum Birnu
þegar hún minntist foreldra sinna.
Birna ólst upp sem tápmikil, glað-
vær og glæsileg stúlka. Hún laðaði að
sér vini og sóttist vel nám, þótt ekki
yrði skólagangan löng frekar en oft
var venja um ungar stúlkur á þeim
tíma. Ung fékk hún áhuga á tónlist og
fékk tilsögn í píanóleik.
Til Danmerkur hélt hún síðan tæp-
lega tvítug að aldri, í þeim tilgangi að
búa sig enn frekar undir lífið. Hún var
einn vetur á hússtjórnarskólanum í
Sorø og hafði gagn og ánægju af. Í
Danmörku veitti það henni ómælda
ánægju og stuðning að hafa móðurfjöl-
skylduna við höndina. Hún kynntist þá
m.a. jafnaldra frænkum sínum og öðru
venslafólki. Hún naut áranna í Kaup-
mannahöfn. Í nokkur ár var hún ráðin
sem „selskapsdama“ hjá efnaðri ekkju
í Klampenborg. Hún fékk tilsögn í pí-
anóleik og henni stóð til boða frekara
framhaldsnám en þau áform runnu þó
út í sandinn þegar hún afréð að fara
aftur heim til Íslands eftir tæpra fimm
ára dvöl í Danmörku. Oft fannst mér,
þegar þessi mál bar á góma, að henni
væri að því nokkur eftirsjá að hafa
ekki slegið til með framhaldsnámið í
píanóleik. Ef til vill hefði það breytt
hennar lífshlaupi.
Þótt fingurnir væru farnir að
stirðna og sjónin að daprast lék hún
allt fram á síðasta haust með kröftug-
um og hrífandi áslætti á hljóðfæri sitt.
Heimkomin vann hún við ýmis
verslunarstörf en var einnig eftirsótt-
ur píanóleikari. Hún spilaði á píanó á
skemmtunum og við danskennslu,
m.a. hjá Ástu Norðmann. Hún kom
einnig við píanóið í hljómsveit Bjarna
Böðvarssonar. Nokkrum árum eftir
heimkomuna kynntist hún Geir sem
þá var á síðari hluta laganáms. Þau
giftu sig vorið 1937 og stofnuðu heimili
í Reykjavík. Á árunum fram til 1944
fæddust þeim þrjár dætur, þau voru
ung, ástfangin og á uppleið.
Að lokinni heimsstyrjöldinni síðari
fóru Birna og Geir haustið 1945 til Sví-
þjóðar og settust að í skerjagarðsbæn-
um Djursholm, útbæ Stokkhólms. Nú
hófst nýr og ánægjulegur kafli í lífi
þeirra. Oft minntist Birna áranna í
Svíþjóð með ánægju en einnig með
nokkrum trega. Efnahagslega var
þessi tími blómaskeið ævi þeirra, fjöl-
skyldunni leið vel í þessari umgjörð og
dæturnar döfnuðu. Heimili Birnu og
Geirs varð mjög gestkvæmt enda
lögðu margir Íslendingar leið sína til
þeirra á þessum árum. Það reyndi nú
mjög á hæfileika Birnu sem húsmóður
á stóru heimili. Hún stóðst þá áraun
með glæsibrag og gestrisni þeirra
hjóna var annáluð. Í þessu hlutverki
sómdi Birna sér vel. Hún nýtti sér gott
veganesti til hins ýtrasta, kunnáttuna í
hússtjórn, færnina í píanóleik og
mannblendnina og glaðværðina sem
hún hafði hlotið í vöggugjöf. Vegna
áfalla í viðskiptum Geirs ákváðu þau
þó eftir níu ára dvöl í Svíþjóð að flytja
aftur heim til Íslands.
Síðan hafa þau búið á höfuðborg-
arsvæðinu, lengst af í Reykjavík en
einnig á unglingsárum dætranna í
Mýrarhúsum á Seltjarnarnesi og
mörgum árum síðar, um nokkurra ára
skeið, á Sunnuflöt í Garðabæ. Síðustu
18 árin bjuggu þau í Ljósheimum í
Reykjavík eða þar til Geir andaðist á
fyrri hluta síðasta árs.
Nánast allan sinn búskap áttu þau
sumarbústaðinn Arnarból við Nátt-
hagavatn í landi Elliðakots. Fyrst áttu
þau bústaðinn, sem var upprunalega
skátaskáli, í félagi við vini sína en síðar
leystu þau hann til sín. Þarna var
þeirra sælureitur. Þangað var oft
gaman að koma og njóta kyrrðar svo
skammt frá skarkala borgarlífsins.
Birna naut náverunnar við gróðurinn
á þessum stað. Hún var með græna
fingur, hún ræktaði allt mögulegt,
blóm, grænmeti, salat og kartöflur.
Á fyrstu árunum eftir heimkomuna
frá Svíþjóð tók Birna virkan þátt í
ýmsu félagslífi innan Sænsk-íslenska
félagsins í Reykjavík. Hún spilaði
m.a. undir í mörg ár við Lúsíuhátíðir á
aðventunni og dætur hennar sungu
hlutverk Lúsíu og þerna. Eftir því
sem árin færðust yfir Birnu og Geir
höfðu þau sig minna í frammi, sinntu
fjölskyldu sinni og nutu samvista við
hana og nánustu vini. Þau sáust þá
minna á mannamótum svo sem títt er
um þá sem lifa langa ævi og hafa notið
á sínum bestu árum margra gæða
okkar vestræna menningarheims.
Margra góðra kosta hef ég að
minnast úr fari tengdamóður minnar
og margra ánægjustunda frá okkar
samskiptum eftir að leiðir okkar lágu
saman. Mjög er mér minnisstætt
hversu gjafmild hún var og hversu
umhugað henni var um að gefa af sér
og gleðja aðra. Hún veitti einnig vel í
mat, meðan heilsan leyfði, og bjó til
bragðgóðan mat á dansk-íslenskan
máta með góðum sósum og öðru góð-
gæti. Hún lagði alla tíð mikla áherslu
á að hafa mikið af fersku grænmeti á
borðum, löngu áður en það varð jafn
ríkur hluti máltíða á Íslandi og nú er.
Hún var einstaklega mælsk og átti af-
ar létt með að standa upp á góðri
stundu og flytja kjarnyrtar og stund-
um magnaðar tækifærisræður. Alla
tíð stóð hún við bakið á sínum manni
og sínum dætrum. Hvað sem á bjátaði
hreif ekkert á hana á yfirborðinu.
Hún stóð af sér öll áföll með eðlis-
lægri reisn og með styrk trúarinnar.
Hún hlaut góðar gáfur í vöggugjöf
og traust og fágað uppeldi í veganesti
frá foreldrum sínum, það nýtti hún
sér til fullnustu á langri og viðburða-
ríkri ævi.
Blessuð sé minning þín, tengda-
móðir mín.
Garðar Halldórsson.
Ó, elsku besta mamma, nú ertu burtu kvödd,
við ætíð munum minning þína geyma,
í hugarfylgsnum okkar við heyrum þína rödd
og höldum því að okkur sé að dreyma.
Í hjörtum okkar sáðir þú frækornunum fljótt
og fyrir það við þökkum þér af hjarta,
en þó í hugum okkar nú ríki niðdimm nótt
þá nær samt yfirhönd, þín minning bjarta.
Nú svífur sál þín mamma á söngvavæng um
geim
svo sæl og glöð í nýja og betri heima,
við þökkum fyrir samveruna, þú ert komin heim
og þig við biðjum Guð að blessa og geyma.
(Una Sigga Ásmundsd.)
Sirrý og Stefán.
Í Spámanninum segir: „Þegar þú
ert sorgmæddur skaltu sjá að þú
grætur vegna þess sem áður var gleði
þín.“ Nú þegar amma mín verður lögð
til hinstu hvílu veita þessi sannindi
mér huggun.
Úr bernsku minni á ég margar góð-
ar minningar um ömmu enda tók hún
mig að sér 64 ára gömul og ól mig upp
á kærleiksríkan hátt. Hún var ákaf-
lega blíð og hlý manneskja og hún
nærði mig vel bæði andlega og lík-
amlega. Það leið því ekki á löngu þar
til ég varð mjög pattaralegt, heilbrigt
barn sem naut þess að borða smjör og
drekka rjóma. Amma mín var þolin-
móð og skilningsrík og ávallt reiðubú-
in til þess að ræða við mig. Hún
kenndi mér bænirnar mínar og heil-
mikið af fallegum lögum sem hún spil-
aði fyrir mig á píanó. Hún kenndi mér
að vera góð við dýrin og að muna eftir
smáfuglunum þegar lítið væri um æti.
Alla tíð lagði hún ríka áherslu á það
hversu mikilvægt það væri að vera vel
sjálfbjarga um alla hluti. Hún kenndi
mér umferðarreglurnar og hvernig
ég gæti komist leiðar minnar með
strætisvögnum. Þegar ég byrjaði að
ganga í skóla kenndi hún mér að rata
þangað á eigin spýtur og þegar ég
kom til baka beið mín alltaf eitthvað
gott í gogginn. Uppáhaldið mitt var
grjónagrauturinn hennar og volgir
klattar með sultu. Á Arnarbóli, sum-
arbústað afa og ömmu, kenndi hún
BIRNA
HJALTESTED



 
  







  

   




 
 


!
   

! "  ! #
"
   $%&'
( ) * *+,+ *

# !
$! %


&

'(
!
)

   $ 
  
  *+*
 , $  

# 

+
   

$ !
 , # !
$! %


 *  -
  


* $ 


 

- . " +#
.  


$ 
&&
/
0*1 +(2 .+

) "! 34

-51 65

$
  

   

/0
!
 '//0
)
 1*
   

' -!
 '//0
2 
 
$
 
 

-

 


* $  * 
1! -** (#