Morgunblaðið - 29.01.2002, Blaðsíða 25

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 29. JANÚAR 2002 25
Njálsgötu 86 - sími 552 0978
20-50% afsláttur
af tilboðsvörum
10% afsláttur
af allri annarri vöru
Tilboðsdagar
Eftirlitsnefnd með
fjármálum sveitarfé-
laga, sem skipuð er af
félagsmálaráðherra,
hefur nýverið sent bréf
til 31 sveitarfélags. Við
athugun nefndarinnar á
fjárhagsstöðu viðkom-
andi sveitarfélaga hefur
komið í ljós að rekstur
og/eða efnahagur sveit-
arsjóða þeirra á árinu
2000 fellur utan þeirra
viðmiða sem sett hafa
verið við mat á fjár-
hagsstöðu sveitarfé-
laga, samkvæmt
ákvæðum sveitar-
stjórnarlaga og reglu-
gerðar um störf eftirlitsnefndarinnar.
Í bréfum nefndarinnar er óskað eftir
frekari upplýsingum frá sveitarfélög-
unum um fyrirséða þróun í fjármál-
um þeirra. Íbúar í hlutaðeigandi
sveitarfélögum eru um 67 þúsund en
á landinu öllu eru um 286 þúsund íbú-
ar.
Þröng staða
Fjárhagsstaða ýmissa sveitarfé-
laga er erfið og fjárhagslegt svigrúm
þeirra almennt bundið ýmsum tak-
mörkunum. Að stærstum hluta er það
Alþingi og framkvæmdavald ríkisins
sem ákvarðar tekjuramma sveitarfé-
laganna og setur lög um verkefni
þeirra og skyldur.
Ábyrgð þessara aðila er
því mikil þótt megin-
ábyrgð á fjármálastjórn
sveitarfélaganna hvíli
að sjálfsögðu á herðum
sveitarstjórnanna
sjálfra og gildir það
jafnt um lögbundin og
valfrjáls verkefni.
Misjafnar aðstæður
Lykiltölur úr árs-
reikningum sumra
þeirra sveitarfélaga
sem fengið hafa bréf frá
nefndinni falla rétt utan
þeirra viðmiða sem sett
hafa verið og önnur eru
þar langt fyrir utan. Nokkur hafa
mjög takmarkaðan rekstrarafgang
og önnur bera miklar skuldir. Aug-
ljóst er að ýmis sveitarfélög hafa
staðið að fjárfrekri uppbyggingu,
sem í sumum tilvikum sér fyrir end-
ann á eða dregur úr á næstunni. Í
þeim tilvikum er ljóst að þau eiga á
skömmum tíma að geta bætt stöðu
sína sé framlegð frá rekstri með við-
unandi hætti. Önnur sveitarfélög eru
með þungan rekstur sem þau kunna
að geta lagað þó að erfitt geti verið
um vik þar sem fólki fækkar og tekjur
dragast saman, sem leiðir til marg-
víslegra erfiðleika. Jafnframt er ljóst
að einstök sveitarfélög eiga verðmikl-
ar eignir utan efnahags sveitarsjóða
sem þau kunna að geta nýtt til að
bæta skuldastöðu sína kjósi þau að
grípa til þess ráðs.
Fjárhagsstaða þeirra sveitarfélaga
sem nú fengu bréf frá nefndinni er af-
ar misjöfn og aðstæður þeirra til að
bregðast við ólíkar. Um það fær eft-
irlitsnefndin upplýsingar í kjölfar
bréfanna og reynslan hefur leitt í ljós
að almennt vinna sveitarstjórnir að
því að bæta fjárhagsstöðu sveitar-
sjóðanna með markvissri fjármála-
stjórn og áætlunum til lengri tíma.
Upplýsingar um fjármál
sveitarfélaga
Erfið fjárhagsstaða einstakra
sveitarfélaga á sér oft langan aðdrag-
anda, sem þess vegna kann að hafa
átt sér stað á mörgum kjörtímabilum.
Fjármál sveitarfélaga kunna að virð-
ast flókin en með aðgengilegum upp-
lýsingum þar um ætti einstaklingum,
hópum og hagsmunasamtökum að
vera ljóst að sveitarfélögin eru mis-
jafnlega í stakk búin til að mæta ýtr-
ustu kröfum um aukna þjónustu og
framkvæmdir. Sú kröfugerð, sem
uppi er höfð gagnvart sveitarfélögun-
um, er oft afar óraunsæ í ljósi fjár-
hagsstöðu þeirra og ekki síst þess
fjárhagslega svigrúms sem þeim er
búið.
Mótun á starfi nefndarinnar
Eftirlitsnefndin vinnur eftir
ákveðnum reglum og ber að gera við-
komandi sveitarfélögum grein fyrir
því ef niðurstaða athugunar hennar
sýnir að fjármál þeirra eru ekki innan
settra viðmiðana. Eflaust þarf að
endurskoða þær reglur og viðmiðanir
í ljósi reynslunnar. Starf eftirlits-
nefndarinnar er vandasamt og enn í
mótun en það á að geta gagnast sveit-
arfélögum í mörgu tilliti. Þá er afar
mikilvægt að bærileg sátt sé meðal
sveitarstjórnarmanna um þær reglur
og viðmiðanir sem unnið er eftir.
Að gefnu tilefni
Í útvarpsfréttum nýlega var vísað í
samtal fréttamanns við undirritaðan í
tengslum við útsendingu bréfa eftir-
litsnefndarinnar. Túlka mátti endur-
sögn fréttamannsins á þann veg að
undirritaður legði að kjósendum í
hlutaðeigandi sveitarfélögum að
refsa þeim sem ábyrgð bera á fjár-
málastjórn þeirra í næstu kosning-
um. Slíkt er fjarri öllu sanni og hefur
aldrei nokkurn tíma hvarflað að und-
irrituðum. Við þessu er ekkert að
gera annað en að koma því skýrt til
skila, sem misfórst í endursögn
fréttamannsins og undirritaður sagði
í samtalinu, að það væri hollt fyrir
íbúa sveitarfélaganna almennt að
kynna sér fjárhagsstöðu og fjárhags-
legt svigrúm sveitarfélaganna sam-
tímis því að beint er að þeim kröfum
um auknar framkvæmdir og aukna
þjónustu.
Störf eftirlitsnefndar með
fjármálum sveitarfélaga
Þórður
Skúlason
Fjármál
Fjárhagsstaða ýmissa
sveitarfélaga er erfið,
segir Þórður Skúlason,
og fjárhagslegt svigrúm
þeirra almennt bundið
ýmsum takmörkunum.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Sambands íslenskra sveitarfélaga
og fulltrúi þess í eftirlitsnefnd með
fjármálum sveitarfélaga.
Í LEIÐARA sunnu-
dagsútgáfu Morgun-
blaðsins játar höfundur
hans að sér þyki þau
sinnaskipti útvegs-
manna illskiljanleg að
þeir ljái máls á að fram-
sal aflamarks verði tak-
markað. Rétt er að
upplýsa höfund leiðar-
ans um ástæður til-
lagna þar um, í von um
að skilningur viðkom-
andi á eðli tillagna út-
vegsmanna og sjó-
manna aukist nokkuð.
Markmið
tillagnanna
Tilgangur þeirra tillagna sem for-
ystumenn útvegsmanna og sjó-
manna hafa kynnt er þríþættur: Að
draga úr brottkasti afla; að stuðla að
því að fiskiskipaflotinn lagi sig að af-
rakstursgetu fiskistofnanna; og að
minnka líkur á að ákvæði kjara-
samninga sjómanna og útvegsmanna
séu brotin með þátttöku sjómanna í
kaupum á aflamarki og koma þannig
í veg fyrir átök á milli samtaka sjó-
manna og útvegsmanna, sem leitt
hafa til ítrekaðra verkfalla sem stór-
skaðað hafa allt þjóðfélagið.
Brottkast afla er og hefur því mið-
ur verið vandamál á Íslandsmiðum,
sem ekki hefur farið framhjá stjórn-
endum blaðsins ef marka má svið-
settar myndatökur þar sem fiskarnir
fljúga með fuglunum. Vitneskja er
fyrir því að brottkast er fyrst og
fremst stundað af útgerðum kvóta-
lítilla báta, samkvæmt upplýsingum
frá Fiskistofu, en eigendur þeirra
reyna að hámarka nýtingu hins
keypta aflamarks með því að fleygja
öðrum fiski en þeim verðmætasta.
Þannig hefur formaður þeirra, sem
nú hefur sig mjög í frammi við að
andmæla tillögum sjómanna og út-
vegsmanna, greint frá því í blaðavið-
tali að hann hafi hent í sjóinn stórum
hluta þess afla, sem á bát hans hafi
fiskast undanfarin ár. Einhverjar af
þessum útgerðum kvótalausra og
kvótalítilla báta stunda
það jafnframt að brjóta
kjarasamninga á sjó-
mönnum með því að
skipta úr aflaverðmæt-
inu, eftir að kaupverð
aflamarksins hefur
verið dregið frá. Með
lögbrotum og brotum á
kjarasamningum ná
margir þessara aðila
„rekstrargrundvelli“
undir sína starfsemi, en
það er auðvitað enginn
grundvöllur, því ekki er
farið að lögum.
Það er á þessum
vanda sem markmiðið
er að taka á með áður-
nefndum tillögum.
Grundvallarmisskilningur
Starfsemi sem byggist á því að
brjóta lög á ekkert skylt við það hag-
ræði sem kvótakerfinu fylgir. Tillög-
urnar miða heldur ekki að því að
draga úr hagkvæmninni. Þar er ekki
gert ráð fyrir takmörkunum á fram-
sali aflahlutdeildar, en með þeim
hætti nást hagræðingarmarkmið
kerfisins fyrst og fremst. Þá er fram-
sal leigukvóta ekki bannað, aðeins
skert að nokkru leyti og jafnframt er
dregið úr mögulegri eftirspurn. Eft-
ir sem áður er öllum heimilt að
skipta í jöfnum skiptum á aflamarki
innan árs. Það er því grundvallar-
misskilningur leiðarahöfundar
Morgunblaðsins að útvegsmenn séu
með tillögum þessum að hverfa frá
meginmarkmiðum núverandi fisk-
veiðistjórnunarkerfis. Markmiðið er
enn að ná fram sem mestri hagræð-
ingu, ásamt því að stórminnka hætt-
una á brottkasti og ná sáttum við sjó-
menn.
Hagræðingarmarkmiðum kvóta-
kerfisins hefur hins vegar verið
stefnt í hættu með því að hvaða fiski-
skip sem er getur fengið veiðileyfi sé
það skráð í íslenska skipaskrá.
Landhelgi Íslands er því opin öllum
skipum, sem með því einu að kaupa
aflamark, þ.e. með því að leigja sér
kvóta, geta hafið veiðar. Það er m.a.
við þessu ástandi, sem verið er að
bregðast með umræddum tillögum.
Hjá þjóðum alls staðar í kringum
okkur eru þau markmið í hávegum
höfð að laga stærð fiskiskipaflota að
afrakstursgetu fiskistofnanna. Vilj-
um við að Íslandsmið verði rusla-
kista fyrir úrelt fiskiskip hvaðanæva
úr heiminum?
Sósíalistarnir á Morgunblaðinu
Eitt að lokum. Leiðarahöfundi
Morgunblaðsins ferst ekki að væna
útvegsmenn um sósíalisma og stuðn-
ing við haftastefnu, hafandi verið ár-
um saman í fylkingarbrjósti þeirra
sem krafist hafa sérstakrar skatt-
lagningar á útgerðina, umfram aðra
atvinnuvegi og verið talsmaður þess
að þjóðnýta fiskimiðin við landið.
Sósíalistarnir á Morgunblaðinu eiga
því miður drjúgan þátt í því að afla
fylgis við auðlindaskatt og ættu því
fremur að leita að sósíalistum í eigin
ranni en að saka útvegsmenn um
stuðning við þá ámátlegu stefnu.
Skilningsskortur
leiðarahöfundar
Kristján
Ragnarsson
Fiskveiðistjórn
Starfsemi sem byggist á
því að brjóta lög, segir
Kristján Ragnarsson, á
ekkert skylt við það
hagræði sem kvótakerf-
inu fylgir.
Höfundur er formaður LÍÚ.
STJÓRN LÍÚ hefur
beint þeim tilmælum til
stjórnvalda að lögum
verði breytt svo veru-
lega dragi úr leigu afla-
heimilda. Þetta vilja
þeir að eigin sögn til að
minnka svik, svindl og
svínarí í atvinnugrein-
inni. Það eru óteljandi
frásagnir af vandræð-
um, bæði félagslegum
og efnahagslegum, sem
hlotist hafa af framsali
veiðiheimilda, „kvóta-
braskið“ eins og menn
vilja nefna þessa versl-
un í óvirðingarskyni.
En er það víst að versl-
unin sé sökudólgur þessara vand-
ræða?
Það er nokkuð óvenjulegt ef ekki
einsdæmi að samtök í nútíma at-
vinnurekstri fari þess á leit við
stjórnvöld að verslun verði takmörk-
uð. Er verslun af hinu illa? Engin
dæmi þekki ég þess að atvinnugrein
hafi náð að blómgast og dafna án
frjálsrar verslunar. Er ekki nærtæk-
ara að ætla að fiskveiðistjórnarkerfi
sem ekki virðist þola frjálsa verslun
sé einfaldlega ónothæft í stað þess að
skella skuldinni á verslunina og vilja
takmarka hana?
Við höfum haft aflakvótakerfi í
bolfiskveiðum síðan 1984 og sannar-
lega hefur það gengið mjög illa. Hins
vegar hefur kerfið reynst vel í öðrum
veiðum. Í loðnu- og síldveiðum er
nýting framleiðslutækjanna góð og
arðsemin ágæt, þökk sé frjálsri
verslun. Ég veit ekki betur en að
einnig gangi þokkalega í skelfisks-
og rækjuveiðunum. Eru einhverjar
deilur í þjóðfélaginu um þessar veið-
ar? Ekki held ég að þær geti verið
miklar. Þegar fiskveiðistjórnunar-
kerfi virkar, fiskistofnarnir eru í
jafnvægi og afrakstur þeirra er jafn
mikill og helst ber að
vænta, arðsemi fram-
leiðslutækjanna ágæt
og sú arðsemi hríslast
um þjóðfélagið, þá og
þá aðeins ríkir sátt.
Enginn af þessum eig-
inleikum góðs fiskveiði-
stjórnunarkerfis á við
um bolfiskveiðar, þar
hefur allt gengið á aft-
urfótunum. Ekki hefur
tekist að byggja upp
fiskveiðistofnana, við
förum aftur á bak, ekki
áfram. Stöðugt er það
minna sem leyft er að
veiða, hver rekst á ann-
ars horn og það ríkir
bullandi ósátt í þjóðfélaginu. Sú
ósátt mun ríkja áfram ef enginn ár-
angur næst í uppbyggingu fiskstofn-
anna. Fáránlegar pólitískar tillögur
um auðlindaskatt á sjávarútveginn
eða þjóðnýtingu aflaheimildanna
breyta þar heldur engu. Það er afla-
kvótakerfið í bolfiskveiðunum sem
veldur okkur þessum mikla skaða og
vandræðum, ekki frjáls verslun. All-
ir leitast við að veiða stærsta fiskinn,
einfaldlega vegna þess að hann er
verðmætastur. Útgerðarmenn og
sjómenn eru hvorki ruddar né sóðar
heldur fólk sem reynir eftir fremsta
megni að lifa af í því umhverfi sem
lögin setja þeim hverju sinni. Menn
auka sinn hlut eigi þeir þess nokkurs
kost, við lifum nú í mannheimum.
Ég vil eindregið benda mönnum á
grein í Morgunblaðinu sem birtist
hinn 11. janúar sl. eftir Jónas
Bjarnason efnaverkfræðing. Í þeirri
grein er á einkar athyglisverðan hátt
bent á hrikalegar afleiðingar þess ef
við höldum þessu aflakvótakerfi
áfram við bolfiskveiðarnar.
Stjórn LÍÚ hefur alla tíð afneitað
af mikilli staðfestu allri gagnrýni á
aflakvótakerfið í bolfiskveiðunum.
Af mikilli einurð hafa þeir heldur
kosið að berja höfðinu við steininn í
stað þess að horfast í augu við
hversu hrikalega þessum málum er
komið þegar veiðin er aðeins helm-
ingur þess sem við töldum að Ís-
landsmið gætu borið. Nú þegar
stjórn LÍÚ afneitar líka lífsþræði
sérhvers atvinnurekstrar – frjálsri
verslun – hlýtur örvænting þeirra að
vera komin á nýtt og óþekkt stig.
Örvænting
Einar Oddur
Kristjánsson
Fiskveiðistjórnun
Fiskveiðistjórnarkerfi
sem ekki þolir frjálsa
verslun, segir Einar
Oddur Kristjánsson, er
einfaldlega ónothæft.
Höfundur er alþingismaður.