Morgunblaðið - 01.02.2002, Blaðsíða 34

UMRÆÐAN
34 FÖSTUDAGUR 1. FEBRÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
E
gill Helgason virðist
vera nýbúinn að
fatta að þegar hann
var ungur maður
sætti hann þeirri
stórhættulegu innrætingu að
Halldór Laxness væri besti rit-
höfundur á Íslandi fyrr og síðar
og að löngu skáldsögurnar hans,
eins og til dæmis Sjálfstætt fólk,
væru bestu bækurnar hans – og
kannski þar af leiðandi bestu
bækur sem skrifaðar hafa verið á
Íslandi.
Agli Helgasyni brá svo mikið
þegar hann uppgötvaði hvað
hann hafði sætt þarna miklum
andlegum misþyrmingum í æsku
að hann sleppti sér í greinarkorni
um að Halldór Laxness væri
vondur rithöfundur. Sennilega
hefur Egill ætlað með þessu að
ná einhvers konar þerapíu fyrir
sjálfan sig, og
líka verið að
reyna að
koma höggi á
þá sem voru
vondir við
hann þegar
hann var lítill með því að segja
honum að Halldór væri frábær
rithöfundur og varla til betri
bækur á íslensku en bækurnar
hans.
Af lestri þeirra greina sem Eg-
ill hefur skrifað um Halldór og
bækur hans núna í janúar (Silfur
Egils á Strikinu þriðja janúar og
níunda janúar) má eiginlega ráða
tvennt: 1) Að Egill hafi lesið allar
bækur Halldórs, fyrst fundist
þær góðar, en svo skipt um skoð-
un þegar hann varð eldri og
(væntanlega) víðlesnari. 2) Að
Egill sé spældur – já næstum því
sár – yfir því að hafa í æsku verið
gabbaður til að finnast Halldór
Laxness góður rithöfundur. Ef
Egill væri Bandaríkjamaður
myndi hann sennilega fara í mál
við einhvern.
Kannski er þó furðulegast af
öllu að svona persónulegar pæl-
ingar manns úr blaðurmanna-
stétt skuli vekja umræðu um
pólitíska sannfæringu Halldórs
Laxness og draga rétt eina ferð-
ina fram þessa óumræðilega leið-
inlegu kaldastríðsgeðshræringu
sem enn virðist blunda með
stórum hluta íslensku þjóð-
arinnar, þrátt fyrir að kalda
stríðinu hafi endanlega lokið 11.
september síðastliðinn. Hvað
þarf til, ef skelfilegir atburðir
þess dags duga ekki til að menn
átti sig á því að kalda stríðið er
búið?
Var Halldór Laxness góður rit-
höfundur? Er Íslandsklukkan
besta bókin hans? Var hann
sannfærður kommúnisti? Eru Ís-
lendingar af einhverjum ástæð-
um blindaðir í aðdáun sinni á
Halldóri – eða öllu heldur verk-
um hans? Er kominn tími til að
velta honum af stalli?
Þótt þetta séu setningar með
spurningarmerki aftan á, þá eru
þetta í rauninni ekki spurningar.
Mætti fremur kalla þetta um-
ræðuefni. Spurning er eitthvað
sem hefur svar – endanlegt. Um-
ræðuefni er eitthvað sem er opið
og verður ekki klárað (nema
kannski með því að umræðend-
urnir verði leiðir á efninu) og
þess vegna rétt að reyna að forð-
ast endanleg svör ef maður hætt-
ir sér út í þessa umræðu.
Er ekki rúm hálf öld síðan
Halldór Laxness skrifaði Sjálf-
stætt fólk? (Svo sú bók sé tekin
sem dæmi um verk hans). Þessi
stutti tími er bara öskotsstund í
sögu íslenskra bókmennta. Þar af
leiðir að það þarf ekki að vera til
marks um neina blindu að Íslend-
ingum finnist enn þá að bækur
Halldórs séu það besta sem hafi
verið skrifað í íslenskum skáld-
skap.
Þetta er jú alltaf spurning um
samanburð og sjónarhorn:
Kannski er það bara málið að
miðað við Halldór finnst Íslend-
ingum allir hinir slappir; að enn
hafi ekki verið skrifuð íslensk
skáldsaga sem stenst samjöfnuð
við Sjálfstætt fólk. Þessi sam-
anburður þarf þannig ekki að
þýða að bækur Halldórs séu
svona rosalega góðar í sjálfu sér
– bara að allt annað sem hefur
verið skrifað í íslenskum skáld-
skap sé heldur lélegt. Halldór
stendur upp úr, ekki vegna þess
hvað hann er góður, heldur vegna
þessa að hinir eru lágkúrulegir.
Eiginlega mætti telja það
stórundarlegt ef á þessum stutta
tíma sem liðinn er síðan Halldór
skrifaði bækur sínar hefði þegar
komið fram jafnoki hans. Lík-
legra er að það sé enn langt
þangað til skýtur upp kollinum
einhver íslenskur rithöfundur
sem skrifar bækur sem jafnast á
við bækur Halldórs.
Það er bara í ævintýramyndum
og auglýsingum sem stórkostleg-
ar nýjungar og breytingar á ver-
aldarsögunni verða með stuttu
millibili. Raunveruleikinn er
heldur langdregnari og hæg-
gengari (að ekki sé nú minnst á
leiðinlegri) og þar gerast ekki
eiginlegir stórviðburðir nema
kannski einu sinni á öld eða svo.
Þetta á líka við um rauveruleika
bókmenntasögunnar – hún tekur
ekki risaskref nema örsjaldan, og
það líður langur tími á milli.
Þess vegna þarf ekki að vera
neitt óeðlilegt við að Íslendingar
skuli enn hafa Halldór í háveg-
um. Manni finnst hann einfald-
lega enn þá sá eini sem hefur
skrifað alvöru skáldsögur á ís-
lensku síðan hérna um árið þegar
Njála var skrifuð. Á þessu verður
áreiðanlega einhverntíma breyt-
ing, en það er örugglega mjög
langt þangað til.
Auðvitað eru flækjur í málinu,
og sennilega sú helst, að jarðveg-
urinn sem skáldsögur falla í núna
er öðru vísi en jarðvegurinn var
þegar Sjálfstætt fólk kom út.
Breytingin í jarðveginum er lík-
lega fyrst og fremst að núna er
hann ekki eins frjósamur fyrir
skáldsögur, vegna þess að hann
þarf að veita næringu svo ótal
mörgu öðru sem kallar á athygli
manns og krefst tíma og vanga-
veltna.
Halldór Laxness mun áreið-
anlega velta af stalli um síðir. En
til að það megi verða þarf ein-
hver að vera kominn fram sem
fer nógu hátt til að geta velt hon-
um. Það þýðir ekkert að vera
með einhvern æsing og hávaða
hérna niðri.
Spæling
Egils
Halldór Laxness mun áreiðanlega
velta af stalli um síðir. En til að það
megi verða þarf einhver að vera
kominn fram sem fer nógu hátt
til að geta velt honum.
VIÐHORF
Eftir Kristján G.
Arngrímsson
kga@mbl.is
SENNILEGA er nær öllum ljóst,
núorðið, að sykur skemmir tennurn-
ar. Svo mikið og víða hefur verið
hamrað á því lengi. Ekki er jafn víst
að öllum sé ljóst að það er ekki syk-
urmagnið sem öllu skiptir þar, heldur
það hve oft sykursins er neytt. Þetta
hefur verið sýnt með sykurklukkun-
um kunnu sem vegna plássleysis er
ekki unnt að sýna hér. Nálgast má
þær og greinina óstytta á veffanginu
www.tannheilsa.is.
„Stöðvum sýruárásir
á tennurnar okkar“
Svo hljóma kunnugleg slagorð úr
þekktri auglýsingu og skal tekið und-
ir þau hér. En hvað þýðir þetta eig-
inlega? Er það ekki sykur sem
skemmir tennur? Það er nú svo, að
þótt tennur séu burstaðar vandlega,
vex fljótlega á þeim svonefnd tann-
sýkla. Þetta er skán samsett úr millj-
örðum sýkla og límefni er þeir fram-
leiða úr sykri sem festir þá við
tennurnar okkar. Þessir sýklar eru
sníklar er vinna aðeins tjón en aldrei
gagn.
Ófögnuður þessi lifir á sykri af öllu
tagi og vinnur úr honum lífsorku
sína. Við þá vinnslu brjóta sýklarnir
sykurinn niður í lífrænar sýrur. Þess-
ar sýrur safnast fyrir og tannsýklan
varnar því að munnvatnið skoli þeim
burt. Sýrurnar leysa síðan tennurnar
hreinlega upp. Tennurnar, sem ann-
ars eru langharðasti vefur líkamans,
verða linar eins og ostur og á þær
koma holur, tannáta. Eftir hvern syk-
urskammt varir slík árás um 30 mín-
útur, lengur ef einhver seig sætindi
sitja eftir á tönnunum.
Til að tönn skemmist þarf semsé
þrennt: Sykur, sýkla og tíma til
skemmda. Fjarlægi eigandi tannar-
innar annaðhvort sykurinn eða sýkl-
ana, skemmist tönnin ekki – svo ein-
falt er það. Tennur hafa þá sérstöðu
meðal okkar ytri líkamsparta að þær
skemmast ef þær eru ekki þrifnar.
Önnur sérstaða tann-
anna gerir þetta sér-
lega bagalegt, þær
gróa nefnilega ekki
sára sinna sjálfar eins
og aðrir lifandi vefir lík-
amans.
Tannlæknar heyra
oft þau sem í stólinn
koma tala um að þau
séu með svo „ónýtar“
tennur. Vissulega hafa
einstaklingarnir mis-
sterkar varnir fyrir áð-
urnefndum sýruárás-
um og þar með tannátu.
Það breytir samt ekki
því að ef hvorki er syk-
urinn né sýkillinn þá
skemmast tennurnar ekki – það er al-
veg ljóst. Því er alltaf hægt að hindra
myndun tannátu með bættri munn-
hirðu og breyttu mataræði.
Hollráð til varnar
sýruárásum
1. Burstið tennurnar allar vel a.m.k.
kvölds og morgna. Helst með flú-
ortannkremi en flúor gerir tenn-
urnar þolnari gegn sýruárásum.
2. Notið tannþráð á hverju kvöldi.
Besta tannburstun hreinsar að-
eins 3 fleti hverrar tannar af 5.
Þeir 2 fletir sem snúa að næstu
tönn eru óaðgengilegir öðrum
tannhreinsitólum en tannþræði.
Algengt er að tannáta hefjist þar.
3. Haldið sykurneyslu í
lágmarki og munið að
jafn mikið situr eftir
á tönnunum hvort
sem sætindabitinn
var stór eða smár. Sú
stefna að takmarka
sætindaát við
ákveðna „nammi-
daga“ er ákaflega
tannvæn.
4. Látið athuga tenn-
urnar reglulega hjá
tannlækni. Eftirlit á
6–12 mánaða fresti
dugar fyrir flesta.
Tannlæknirinn sér í
skjótri svipan hvern-
ig ástand er á þinni
sykurklukku.
5. Notið „tannhreinsityggjó“. Það er
ágætlega til þess fallið að verja
tennurnar sýruárásum í amstri
dagsins. Gagnsemi þess er einkum
af tvennu; það inniheldur, í stað
sykurs, dísæta sykuralkóhóla sem
beinlínis eyða sýru. Einnig örvar
það munnvatnsrennslið og hreyf-
ingu munnvatnsins um tennurnar,
en munnvatn inniheldur öflug
sýrueyðandi efni.
Börnin
Börn okkar eiga gott eitt skilið.
Burstum því sjálf tennur þeirra á
hverju kvöldi a.m.k. fram til 8 ára
aldurs, en höfum hönd í bagga eftir
það. Þótt þau maldi í móinn, sum
hver, er leikur einn að ná samvinnu
þeirra með ákveðni og lagni. Þau
sætta sig öll við það að tannburstun
verði hluti af því ferli að koma sér í
háttinn, rétt eins og hver annar
þvottur. Fá verk skila meiri árangri
en slík tannburstun miðað við þá
vinnu er þarf til. Enda mun fullsann-
að að: „hreinar tennur skemmast
ekki“.
Hefurðu látið kíkja á
sykurklukkuna nýlega?
Gunnar
Rósarsson
Tannvernd
Ef hvorki er sykurinn
né sýkillinn, segir
Gunnar Rósarsson,
þá skemmast
tennurnar ekki.
Höfundur er tannlæknir í Reykjavík.
GREIN Aðalheiðar
Ingu Þorsteinsdóttur,
sem birt var í viðhorfs-
dálki Morgunblaðsins
laugardaginn 26. jan-
úar sl. vakti athygli
mína.
Greinarhöfundur tal-
ar mjög ákveðið með
aðskilnaði ríkis og
kirkju og vísar í Gall-
up-könnun máli sínu til
stuðnings. Um það mál
eru vissulega skiptar
skoðanir, en þó trúi ég,
að mikill meirihluti sé
fyrir ríkjandi fyrir-
komulagi. Reyndar
hafa téðar skoðana-
kannanir ekki komið vel út fyrir
fylgjendur ríkjandi þjóðkirkjufyrir-
komulags, en ég er sannfærður um,
að þegar almenningur í landinu hef-
ur fengið greinargóðar skýringar á
því hvað það þýðir í smáu sem stóru
að skilja algerlega milli ríkis og
kirkju verði mikill meirihluti fyrir
ríkjandi fyrirkomulagi. Aðalheiður
Inga nefndi t.d. helgidagalöggjöfina,
sem fylgifisk kirkjunn-
ar, og hljóti því að falla
niður ef af aðskilnaði
verði. Heldur hún
virkilega að í þjóðarat-
kvæðagreiðslu velji
þjóðin að strika út alla
„rauða daga“ úr daga-
talinu. Hættir þjóðin
þá að halda jól og
páska?
Aðalheiður Inga er
leið yfir samþykkt
landsfundar Sjálfstæð-
isflokksins um gildi
kristinnar trúar og
bætir við, að þetta
hljóti að „eldast“ af
flokknum, því unga
fólkið hafi aðrar meiningar, sbr.
samþykktir ungra flokksmanna.
Ég aftur á móti trúi því, að margt
af þessu hæfileikaríka og gáfaða
unga fólki komist að sömu niður-
stöðu og „gamla fólkið í flokknum“
þegar það sjálft eldist og þroskast.
Aðalheiður Inga talar af virðingu
um trúfrelsi og jafnrétti, en um leið
fullyrðir hún, að boðskapur kristinn-
ar kirkju (sem 90% þjóðarinnar að-
hyllist) sé hindurvitni (þ.e. bábyljur,
kerlingabækur, sbr. íslenska Orða-
bók Máls og menningar). Þetta við-
horf hennar hryggði mig mjög mikið.
Ég fullyrði að öll meginstef í kenn-
ingu og boðskap kristinnar kirkju
standist gagnrýna „upplýsta“ hugs-
un. Ekki hefur verið hrakið með
neinum haldbærum rökum að Jesús
Kristur hafi verið til. Fólk hefur
reynt að vefengja mannkynssöguna í
þessu sambandi, en ekki með sann-
færandi hætti. Ekki hefur heldur
verið hægt að vefengja boðskap Jesú
Krists, sem svo sannarlega hefur
staðist tímans tönn og borið ávöxt í
samfélagi þjóðanna.
Á Íslandi hefur kristin trú verið
leiðarljós landsmanna í 1000 ár. Yfir
þetta verður ekki strikað með einu
pennastriki.
Ég lít svo á að aldrei hafi þátttaka
í kirkjulegu starfi verið eins mikil og
einmitt um þessar mundir. Ég lét
gera talningu í 10 kirkjun prófasts-
dæmisins (Reykjavíkurprófstsdæm-
is vestra) eina viku í nóvember sl.
Talið var allt það fók sem kom til
kirkjunnar í fjölbreyttu safnaðar-
starfi. Þessi talning sýndi, að um
12.000 manns sótti kirkjur þessa um-
ræddu daga. Ef þessi talning hefði
verið gerð í desember væri hagt að
margfalda töluna. Í Hallgrímskirkju
var t.d. talið í 39 athöfnum og tón-
leikum sem fram fóru í desember og
niðurstaðan var 18.500 manns.
Við eigum að virða trúfrelsi og
taka þátt í fjölmenningarlegu sam-
félagi þjóðanna, en þar með er ekki
sagt að við verðum að kasta siðnum í
landinu. Þvert á móti eigum við að
efla fræðslu í kristinni trú og sið-
fræði á heimilum, í skólanum og í
kirkjum landsins. Besti grundvöllur
til að standa á til að meta önnur
trúarbrögð og viðhorf er að kunna
skil á því sem við höfum byggt á í
1000 ár. Menningarsaga þjóðarinnar
er samofin trúararfinum. Sumir telja
að hlutleysi í þessum efnum sé best,
þannig að börnin velji sjálf þegar
þau hafa aldur til. Hlutleysi á þess-
um nótum er líka innræting, gefur
þau skilaboð, að trúin skipti ekki
máli.
Það er von mín, að viðhorf Aðal-
heiðar Ingu í téðri blaðagrein verði
aldrei í meirihluta á Íslandi.
Boðar kirkjan
hindurvitni?
Jón Dalbú
Hróbjartsson
Kristni
Á Íslandi, segir
Jón Dalbú Hróbjarts-
son, hefur kristin trú
verið leiðarljós lands-
manna í 1000 ár.
Höfundur er prófastur
í Reykjavíkurprófastsdæmi vestra,
prestur í Hallgrímskirkju.