Morgunblaðið - 01.02.2002, Qupperneq 36

UMRÆÐAN
36 FÖSTUDAGUR 1. FEBRÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ÞAÐ eru óneitanlega
meðmæli með Guðlaugi
Þór Þórðarsyni borgar-
fulltrúa að hann skuli
vera þriðji vinsælasti
borgarfulltrúi Sjálf-
stæðisflokksins í ný-
legri skoðanakönnun
DV. Hins vegar eru það
öllu meiri meðmæli að
Guðlaugur mælist í
sömu könnun óvinsæl-
asti borgarfulltrúinn.
Þessi útkoma Guð-
laugs í DV sýnir svart á
hvítu hversu öflugur
hann hefur verið í málflutningi sínum
í borgarstjórn. Hann er sá borgar-
fulltrúi sem fer svo í taugarnar á Ingi-
björgu Sólrúnu að hún
hefur hvað eftir annað
misst stjórn á skapi
sínu á borgarstjórnar-
fundum og í fjölmiðlum.
Þannig bregðast vald-
hafar við þegar leiktjöld
þeirra eru afhjúpuð.
Það kemur því ekki á
óvart að þessi beittasti
talsmaður Sjálfstæðis-
flokksins í borgarstjórn
skuli fá mínus-atkvæði
hjá stuðningsfólki R-
listans. Mesta furða að
mínusarnir hafi ekki
verið fleiri. Slíkar „óvin-
sældir“ staðfesta að Guðlaugur Þór
stendur sig sem borgarfulltrúi. Hann
hefur saumað linnulaust að R-listan-
um fyrir svikin kosningaloforð, hrika-
lega skuldasöfnun og glæfralegan
fjáraustur í Línu.Nets.
Við Reykvíkingar þurfum á fólki
eins og Guðlaugi að halda í borgar-
stjórn. Við þurfum stjórnmálamenn
sem veita ónýtum valdhöfum aðhald.
Við þurfum menn sem þora að vera
óvinsælir meðal andstæðinga sinna.
Þá fyrst standa þeir í stykkinu.
Ólafur Hauksson
Höfundur starfar við almannatengsl.
Vinsældir
Hann er sá borgar-
fulltrúi, segir Ólafur
Hauksson, sem
fer í taugarnar á
Ingibjörgu Sólrúnu.
Óvinsæll
andstæðingur
Í ÆVISÖGU séra
Árna Þórarinssonar,
sem af mikilli snilld var
færð í letur af Þórbergi
Þórðarsyni, segir:
„Hvers vegna getur al-
þýða manna ekki vitað
meira en skólamennirn-
ir? Við þekkjum, að dýr-
in vita margt, sem við
mennirnir vitum ekki.
Af hverju gæti þá
óskólagenginn alþýðu-
maður ekki vitað ýmis-
legt, sem skólamönnum
er hulið?“ Það vildi
þannig til að undirritað-
ur var nýbúinn að rifja
upp og lesa séra Árna
þegar hann rakst á bókina „Fiskleys-
isguðinn“ sem kom út sl. haust, og
hefur því miður nánast enga umfjöll-
un fengið í fjölmiðlum. Þar er safnað
saman greinum sem Ásgeir Jakobs-
son rithöfundur skrifaði gegn fisk-
veiðiráðgjöf Hafrannsóknastofnunar
á 20 ára tímabili frá 1975–1995 og
birtust í Morgunblaðinu. Ásgeir skrif-
aði leiftrandi, kjarnyrtan stíl og rök-
festan í greinunum er aðdáunarverð.
Það er kannski vegna þess að ég á
ættir að rekja til útvegsmanna að ég
hef fylgst með þróuninni og mig tekur
sárt hvernig til hefur tekist í þeim
málum. Afraksturinn minnkar án
þess að verið sé að byggja til fram-
tíðar. Þorskstofninn, skv. mælingum
Hafrannsóknastofnunar, stækkar
ekki þrátt fyrir aflatakmarkanir, sem
settar voru undir formerkjum loforða
um að verið væri að byggja upp stofn-
inn. Eitthvað hlýtur að vera að.
Það var uppúr 1970 sem Hafrann-
sóknastofnun fór að „hræða“ stjórn-
málamenn og reyndar landsmenn alla
með því að þorskur á Íslandsmiðum
væri í hættu vegna ofveiði (svartar
skýrslur). Auðvitað gert í góðri trú.
Stofnunin lagði til og barðist fyrir, að
afli yrði takmarkaður og stofninn
byggður upp, og yrði þá hægt að
veiða að jafnaði 500 þús. tonn af
þorski árlega, árið 1992. Hlustað var
á vísindamennina, hvað annað? Regl-
ur settar og tímabil stjórnunar hófst.
Frávik frá ráðlagðri veiði Hafrann-
sóknastofnunar á hverju ári fram til
1992 var um 15% (ef því er haldið
fram að frávikið sé meira er það
vegna þess að forsendum er breytt
aftur í tímann) og getur þetta frávik á
engan hátt skýrt það að lofað mark-
mið náðist ekki – og hef-
ur ekki náðst í dag –
langt í frá. Er von að
spurt sé hvers vegna
ekki hafi tekist betur til,
sérstaklega þegar horft
er til reynslunnar þegar
veiðar voru frjálsar á
jafnlöngu tímabili 1952–
1972 og árlegur þorsk-
afli var að jafnaði um
400 þús. tonn. Eitthvað
er að. Það er aðal góðra
vísindamanna að vera
tilbúnir að endurskoða
tilgátur sínar og form-
úlur. Hefur það verið
gert í þessu tilviki?
Hvernig má það vera að
fleiri þúsund tonn (milljarða virði) af
þorski hafa týnst? Það þætti ekki góð
latína í rekstri að leiðrétta (lækka)
höfuðstól í lok árs með því að segja að
höfuðstóll í uphafi árs hafi verið rang-
ur vegna mistaka í birgðatalningu við
uppgjör þá. Eigendur tækju slíkum
skýringum illa, og þyldu þær ekki í
tvígang. Það vantar að mínu mati,
sem leikmanns, og eins af eigendum
auðlindarinnar, miklu meiri grunn-
rannsóknir á fiskislóðinni kringum
landið. Réttast væri að taka öllum
spám og ágiskunum Hafrannsókna-
stofnunar með miklum fyrirvara
þangað til a.m.k. þrjú fullbúin rann-
sóknarskip hafa verið, allt árið um
kring, við rannsóknir á lífkeðjunni og
vistkerfinu í heild, í a.m.k. 15 ár.
Þangað til niðurstöður liggja fyrir er
að mati leikmanns e.t.v. best að styðj-
ast við reynsluna, sem m.a. fólst í því
að friða ekki sérstaklega smáþorsk.
Varðandi grunnrannsóknir; hvernig
stendur á því að fyrst nú nýlega var
því jánkað að líklega væru fleiri en
einn þorskstofn við landið? Eitthvað
sem sjómenn höfðu fullyrt lengi, en
ekki var á þá hlustað. Í framhaldi af
grunnrannsóknum eru settar fram
tilgátur. Ef tilgáta er sett fram af vís-
indamönnum sem formúla, t.d.
a=b+1⁄3c og hún gefur síðan ekki
rétta eða ætlaða (vænta) niðurstöðu,
þá geta verið á því tvær skýringar: 1)
niðurstöður mælinga sem settar eru
inn í formúluna í stað bókstafa eru
rangar, eða 2) formúlan sjálf er vit-
laus. Getur verið að í öllum sínum
spám hafi Hafrannsóknastofnun
hangið á formúlum sínum (eins og
hundar á roði) og leiðrétt sig aftur í
tímann með því að spyrja formúluna,
– í stað þess að brjóta hana til mergj-
ar. Er formúlan rétt? Slíkt getur og
hefur hent vísindamenn – þeir segja:
kenningin er rétt, að baki henni ligg-
ur mikil (stærðfræði)kunnátta. Þetta
er það sem séra Árni Þórarinsson
hefði kallað skólahroka. En það er
stóralvarlegt mál hvernig til hefur
tekist með þorskinn. Eitthvað hlýtur
að vera að. Mig minnir að einhverjir
líffræðingar hafi, árið 1998, spáð fyrir
um ástand þorsksins 2000/2001 ef
ráðgjöf Hafrannsóknastofnunar væri
fylgt, og þeirra spá gengið eftir.
Ræða menn ekki saman? Ég á hér
ekki við opinberar kappræður þar
sem mönnum hættir til að fara í skot-
grafir og verja sín sjónarmið með
oddi og egg – og komast upp með að
svara ekki óþægilegum spurningum.
Aðalsmerki góðs vísindamanns er
(fyrir utan víðsýni og að bera virðingu
fyrir skoðunum annarra) að þekkja
sín takmörk, spara fullyrðingar og
lofa ekki öðru en hægt er að standa
við.
Ásgeir Jakobsson rithöfundur var
16 ár til sjós og með próf frá Stýri-
mannaskólanum. Flestar bóka hans
(21 talsins) snerta útgerðarsögu okk-
ar Íslendinga og má eflaust segja að
Ásgeir hafi gjörþekkt hana. Á þess-
um grundvelli m.a. byggði hann
gagnrýni sína á ráðgjöf Hafrann-
sóknastofnunar. Margir af okkar
reyndustu skipstjórum og útgerðar-
mönnum voru honum sammála. Þeir
voru í besta falli álitnir skrýtnir, að
voga sér að draga í efa fullyrðingar
hálærðra mannanna. Margar grein-
anna í bókinni Fiskleysisguðinn eru
eins og þær hefðu verið skrifaðar í
gær.
Að lokum stenst ég ekki mátið að
vitna enn í séra Árna Þórarinsson. Í
hans tíð voru læknar af flestum taldir
búa yfir mikilli visku enda langskóla-
gengnir. Þeir litu líka stórt á sig
margir og lögðu lítt eyra við reynslu
kynslóðanna og kölluðu gömul húsráð
hrossalækningar. Þau voru ekki eftir
bókinni, sögðu þeir (þó reynst hefðu
vel). Á einum stað í ævisögu séra
Árna segir: „Þeir fara eftir bókunum
læknarnir,“ sagði einhver og bætti
svo við: „Og ég er dauðhræddur um
að deyja úr prentvillu.“
Um „fiskleysisguðinn“
Ólafur Helgi
Ólafsson
Fiskveiðistjórnun
Þorskstofninn stækkar
ekki, segir Ólafur Helgi
Ólafsson, þrátt fyrir
aflatakmarkanir.
Höfundur er framkvæmdastjóri.
Bandaríkjastjórn er
að hugleiða að setja
heimastjórn Palestínu-
manna á lista stjórn-
valda vestra yfir
hryðjuverkahópa. Slík
ráðstöfun myndi án efa
gera friðarumleitanir
fyrir botni Miðjarðar-
hafs að engu. Utanrík-
isráðherrar Evrópu-
sambandslandanna
hafa af þessu tilefni
ítrekað stuðning sinn
við heimastjórnina og
Anna Lindh, utanríkis-
ráðherra Svíþjóðar, lét
hafa eftir sér að hótan-
ir Bandaríkjastjórnar
um að stimpla heimastjórnina sem
hryðjuverkahóp séu í senn óviðeig-
andi og heimskulegar og gætu leitt
til stórstyrjaldar í Mið-Austurlönd-
um. Þá sagði Halldór Ásgrímsson í
umræðum á þingi í vikunni að skila-
boð Bandaríkjastjórnar væru ekki
til þess fallin að endurreisa friðar-
ferlið.
Hernám í 35 ár
Í júní nk. verða 35 ár liðin frá her-
námi Vesturbakkans og Gaza. Að-
skilnaðarstefnu Ísraelsstjórnar
gagnvart Palestínumönnum er
framfylgt af meiri hörku en fyrr. Um
þúsund Palestínumenn liggja í valn-
um eftir 16 mánaða langt intifada.
Hundruð Ísraela hafa látið lífið.
Þorp eru lögð í rúst, útvarpsstöðvar
eyðilagðar, skólum lokað, sam-
göngumannvirki sprengd í loft upp.
Ferðafrelsi er nær ekkert. Atvinnu-
leysi mælist 50% meðal Palestínu-
manna.
Bandaríkin hafa verið bakhjarl
Ísraelsríkis frá stofnun þess árið
1948. Ekkert ríki fær jafn mikla fjár-
hagsaðstoð frá stjórnvöldum í Wash-
ington og viðskipti þessara tveggja
ríkja með vopn – Apache-árásar-
þyrlur, skriðdreka og F-16-orrustu-
flugvélar, svo að dæmi séu tekin –
hafa verið blómleg. Áhrif Bandaríkj-
anna í Ísrael eru mikil eins og al-
kunna er og því verður að líta það al-
varlegum augum ef helsti bakhjarl
Óslóarsamkomulagsins telur það
ekki lengur hlutverk sitt að stuðla að
friði á milli Ísraela og
Palestínumanna – en
kyndir undir ófriðnum
með yfirlýsingum sem
grafa undan heima-
stjórn Palestínumanna.
Þriðja aflið
í Palestínu
Yasser Arafat er
réttkjörinn leiðtogi
Palestínumanna, hvort
sem fólki líkar það bet-
ur eða verr. Með því að
einangra heimastjórn-
ina og setja Arafat í
stofufangelsi er aðeins
verið að styrkja öfga-
samtök á borð við Heil-
agt stríð og Hamas, íslamistana í
hópi Palestínumanna. Það væri nær
fyrir bandarísk stjórnvöld að styðja
við þriðja aflið í Palestínu, undir for-
ystu Mustafa Barghouthis o.fl., sem
staðið hefur fyrir friðsamlegum mót-
mælaaðgerðum gegn hernáminu og
jafnframt gagnrýnt spillingu innan
heimastjórnarinnar.
Á Íslandi hefur myndast þverpóli-
tísk samstaða um rétt Palestínu-
manna til sjálfsstjórnar og sjálf-
stæðis og um tilverurétt Ísraelsríkis.
Siðferðileg og pólitísk ábyrgð okkar
gagnvart Palestínumönnum og Ísr-
aelum er því mikil. En það er einnig
hlutverk íslenskra stjórnvalda að
koma þeim skilaboðum til banda-
rískra stjórnvalda að hugmyndir um
að stimpla heimastjórn Palestínu-
manna sem hryðjuverkasamtök eru
lítið annað en tilræði við frið í Mið-
austurlöndum og Bandaríkjamönn-
um lítt sæmandi.
Kynt undir
ófriði í Ísrael
Þórunn
Sveinbjarnardóttir
Ófriður
Það væri nær fyrir
Bandaríkin, segir
Þórunn Sveinbjarn-
ardóttir, að styðja
þriðja aflið í Palestínu.
Höfundur er alþingiskona.
Í DAG tölum við um
tennur, með hvaða hætti
við getum minnkað tann-
skemmdir og bætt tann-
heilsu þjóðarinnar. Ég
vona að dagurinn verði
einnig notaður til að til-
kynna um nýjan samning
milli Tryggingastofnunar
ríkisins og tannlækna. Það
er löngu tímabært að bæta
úr samningsleysi þessara
aðila sem hefur bitnað
harkalega á fjölskyldum í
landinu.
Stefna stjórnvalda í
tannheilbrigðismálum hef-
ur verið í uppnámi síðustu misseri og
heldur klúðursleg. Til dæmis hafa
skólatannlækningar í Reykjavík verið
afnumdar en það gleymdist að láta
foreldra vita af því. Hlutdeild Trygg-
ingastofnunar ríkisins í tannlækna-
kostnaði barna hefur farið niður í 54%
af kostnaði, í stað 75%, og nú er svo
komið að fjölmargar barnafjölskyldur
þurfa íhuga vandlega hvort þær hafi
efni á að fara með börn sín til tann-
læknis.
Sú hugsun virðist ríkja í kerfinu að
tannskemmdir barna séu eingöngu
um að kenna lélegri umönnun for-
eldra og því sé það þeirra að bera
kostnaðinn. Ég er ekki tilbúin til að
sætta mig við þetta viðhorf enda er
vitað að fleiri
áhættuþættir eru til.
Ég þekki dæmi um
systkini, sem fá
sama mataræði og
eru tannburstuð
eins, þar sem eitt
þeirra er með tann-
skemmdir en hin
ekki. Almannatrygg-
ingakerfið ætti að
taka að fullu þátt í
kostnaði við tann-
lækningar barna,
a.m.k. eftir að ákveð-
inni upphæð er náð,
svipað og gildir með
aðra læknisþjónustu. Þess skal getið
að allar Norðurlandaþjóðirnar greiða
100% af tannlæknakostnaði barna –
nema Ísland.
Stjórnvöld hafa komið illa fram við
barnafjölskyldur í landinu með því að
frysta gjaldskrá til endurgreiðslu
tannlæknakostnaðar til almennings
frá 1998 vegna deilu við tannlækna.
Það voru ekki tannlæknar sem fengu
þessa endurgreiðslu heldur barnafjöl-
skyldur og með þessum gjörningi létu
stjórnvöld deiluna bitna á þeim sem
þriðja aðila. Launþegar hafa beitt
slíkum baráttuaðferðum í kjaradeil-
um, m.a. við stjórnvöld. Það er sið-
laust að stjórnvöld beiti sömu aðferð-
um gegn ákveðnum hópi fólks sem er
ekki einu sinni aðili að deilunni. Ef
sanngirni hefði verið gætt í garð al-
mennings hefði gjaldskrá þessi átt að
fylgja almennum verðlagshækkunum
í samfélaginu og á tímabilinu voru
þær a.m.k. 20%. Gera má ráð fyrir að
Tryggingastofnun hafi sparað sér
tugi ef ekki hundruð milljóna með
þessum gjörningi og þeir sem báru
skarðan hlut frá borði voru barnafjöl-
skyldur í landinu. Það væri svo efni í
aðra grein að ræða um reglugerðir og
gjaldskrár sem eru svo flóknar að
jafnvel þeir sem eiga að heita sér-
fræðingar í þeim skilja þær ekki.
Það var einfalt mál fyrir stjórnvöld
að brjóta á barnafólki með þessum
hætti því enginn þrýstihópur virðist
hafa gætt hagsmuna almennings. Við-
horf ráðamanna til tannheilbrigðis-
mála þarf að breytast. Ef við erum
með almannatryggingakerfi þarf það
að standa undir nafni. Eins og mál
hafa þróast undanfarin ár hefur svo
ekki verið. Stjórnvöld hafa sýnt mikið
ábyrgðarleysi varðandi tannheilsu
þjóðarinnar, sem hún þó virðist láta
sér annt um á degi sem þessum.
Hugleiðing um
heilbrigðiskerfið
Eyrún Ingadóttir
Tannvernd
Stjórnvöld, segir
Eyrún Ingadóttir,
hafa sýnt mikið ábyrgð-
arleysi varðandi tann-
heilsu þjóðarinnar.
Höfundur er sagnfræðingur.