Morgunblaðið - 01.02.2002, Síða 37

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 1. FEBRÚAR 2002 37
AÐ undanförnu hefur
nokkur umræða skapast
um stöðu þjóðkirkjunn-
ar og annarra trúfélaga í
landinu. Er það vel.
Hæst hafa þau talað
sem telja þjóðkirkjuna
ofalinn kálf á spena rík-
isins. Andmælalítið var
sú breyting gerð í byrj-
un árs að sóknargjöld
voru lækkuð um 7%, auk
þess sem frumvarp er
nú flutt fyrir Alþingi um
afnám gjalda á menn ut-
an trúfélaga, á forsend-
um almennra viðhorfa
um trú- og félagafrelsi.
Ég fagna því að fólk skuli stugga
við kirkjunni því það gefur tækifæri
til samtals um gagn hennar og gæði.
Það samtal mun leiða í ljós að grund-
völlur kirkjunnar er ekki fjárhags-
legur heldur andlegur. Grundvöllur
kirkjunnar er Jesús Kristur (I Kor.
3.11) og erindi hans við þessa þjóð
hefur ekki breyst. Kirkja Jesú boðar
frelsi og krefst rýmis fyrir manneskj-
ur. Hver einasta barnsskírn er öðrum
þræði mannréttindayfirlýsing þar
sem við játumst barninu ásamt Guði
sjálfum og heitum því skilyrðislausri
samstöðu. Kirkjan er varnarþing
mennskunnar og krafa frá Guði um
samstöðu með öllu fólki. Að því leyti
sem þjóðkirkjan er slíkt varnarþing,
er hún kirkja. Að því leyti sem hún er
eitthvað annað, er hún eitthvað ann-
að.
Innantóm kurteisi
Á hverjum tíma þarf þjóðkirkjan
aðhald og gagnrýni frá því samfélagi
sem hún lifir í og samfélagið þarf
sömuleiðis aðhald og gagnrýni kirkj-
unnar. Í þeim samskiptum er þörf á
meiru en almennri
kurteisi, og e.t.v. hafa
samskiptin einmitt lit-
ast of lengi af innan-
tómri kurteisi milli
þjóðar og kirkju. Ann-
að eins getur jú gerst á
eitt þúsund árum.
Þjóðin gaf þjóðkirkj-
unni skýr skilaboð á
þúsund ára afmælinu
þegar hún hugðist
halda hátíð með þjóð
sinni, en varð fyrir því
áfalli að halda bara há-
tíð fyrir þjóðina. Eng-
inn skyldi halda að for-
ysta kirkjunnar dragi
ekki ályktanir af því sem þá gerðist.
Þá varð öllum ljóst að hin vitiborna
og frjálsa íslenska þjóð hefur ekki
smekk fyrir þjóðkirkju sem stendur
örugg við hlið valdhafanna í sam-
félaginu, þegar almenningur lifir
óvissutíma. Þjóðina vantar ekki
örugga og sjálfumglaða kirkju, hún
vill kirkju sem tekur áhættuna af því
að standa við hlið hins almenna
manns, kirkju sem tekur mannlífið
inn að hjarta sínu og þekkir til hlítar
aðstæður þessarar þjóðar. Slík kirkja
getur prédikað. En kirkja sem fyrst
er fín, síðan menntuð og loksins svo-
lítið góð, er mállaus.
Kirkja á markaði
Um þessar mundir eru sterk öfl í
þjóðfélagi okkar sem valda því að
þjóðarsálin er á reki í burt frá sjálfri
sér. Hið stéttlausa íslenska þjóðfélag
er á undanhaldi og um leið mörg af
þeim mikilvægu gildum sem Þorgeir
Ljósvetningagoði hafði í huga þegar
hann talaði um einn sið í landinu. Það
er kristinn siður að hver Íslendingur
er borinn frjáls, en með vaxandi
stéttamun er sú mynd að breytast og
stærri hópar en nokkru sinni lifa utan
við hringiðu dagsins.
Vissulega er fátækt afstæð. En
hún er ekki afstæð þeim sem ekki
geta farið leiðar sinnar nema ef vera
skyldi með almenningsvagni, sem
ekki geta haldið í gömul vináttu-
tengsl vegna þess að það kostar, sem
ekki geta notið æðri lista vegna þess
að þar er aðgangseyrir, sem ekki
geta boðið börnum sínum upp á til-
breytingu sem kostar sem ekki geta
nýtt sér sérfræðiþjónustu o.s.frv.
o.s.frv.
Gagnvart þessum áleitna veruleika
er gott að íhuga hvers virði það er að
eiga kirkju sem ekki kostar. Hvers
virði er það á þessum tímum að eiga
mannlífstorg þar sem listamenn hafa
rými til að gefa ókeypis aðgang?
Hvers virði er slíkur vettvangur þar
sem raunveruleg lífsgildi eru til um-
fjöllunar við allt fólk, óháð aldri,
heilsufari eða fjárhag? Hvers virði er
að eiga kirkju þar sem hæft fagfólk
gefur ókeypis ráðgjöf og leiðir alls
kyns mannræktarhópa og tugþús-
undir Íslendinga taka virkan og
reglubundinn þátt í fjölþættu trúar-
og menningarstarfi?
Það er gagnlegt fyrir þau sem
halda að þjóðkirkjan sé bara almenn-
ur félagsskapur við hlið allra hinna að
svara því til hvaða önnur félagasam-
tök í landinu væru líkleg til þess að
taka upp þráðinn og gera jafn vel
hún.
Ég skora á þjóðina að standa sam-
an um kirkju sína og gera hana ekki
að markaðsvöru.
Er þjóðkirkjan
spenakálfur?
Bjarni Karlsson
Kristni
Það er kristinn siður,
segir Bjarni Karlsson,
að hver Íslendingur er
borinn frjáls.
Höfundur er sóknarprestur
í Laugarneskirkju.
Á ÖLLUM öldum
hafa í flestum þjóðfélög-
um verið einstaklingar
eða hópar sem hefur
verið vikið til hliðar eða
þeir verið útskúfaðir af
einhverjum ástæðum.
Svo virðist sem ein-
hverjir þurfi að vera til,
sem hinn almenni borg-
ari getur litið á og sagt
við sjálfan sig: Lof sé
guði fyrir það að ég er
ekki eins og þessir
menn. Dæmi þessa eru
geð- og holdsveikisjúk-
lingar. Einstaklingar
tilheyrandi þessum
hópum voru ýmist lokaðir inni á stofn-
unum eða í girðingum, sem nefndar
voru holdsveikranýlendur og þeim
var meinuð umgengni við aðra menn.
En tímarnir breytast, stundum til
bóta og stundum ekki. En þótt tím-
arnir breytist er manneðlið samt við
sig. Geðveiki heitir nú geðfötlun og
leiðir ekki skilyrðislaust til útskúfun-
ar úr þjóðfélaginu og síðasti holds-
veikisjúklingurinn dó kringum 1950.
En manneðlið er sjálfu sér sam-
kvæmt og nú höfum við eignast nýjan
útskúfunarhóp en það eru nikótínist-
arnir.
Í æsku þess sem þetta ritar töldust
tóbaksreykingar ekki til lasta nema
þær væru stundaðar í „óhófi“. Það var
leyfilegt að auglýsa tóbak og svona til
að auka aðdráttaraflið voru myndir í
vindlingapökkunum af frægum leik-
urum eða fallegum skipum og þótti sá
sem átti slíkt myndasafn maður að
meiri. Leikarar sáust ekki á hvíta
tjaldinu nema með vindling hangandi
úr munnvikinu og tóku hann helst
ekki útúr sér nema meðan þeir voru
að kyssa sína heittelskuðu. Ösku-
bakkar voru á hverju borði og voru
mjög vinsæl gjöf til þátttakenda í
læknaráðstefnum, þ. á m. hér á landi.
Sá sem þetta ritar fékk fagurlega út-
skorinn vindlingakassa eftir kandid-
atspróf og annan úr silfri í fimmtugs-
afmælisgjöf.
Sá sem nú gengur framhjá eða inní
heilbrigðisstofnun sér ekki ósjaldan
fólk standa undir veggjum í höm líkt
og útigangshross. Þetta starfsfólk
viðkomandi stofnunar
hefur ánetjast tóbaks-
nautninni og er því út-
hýst. Í stofnununum
sjálfum má annaðhvort
finna óupphituð glerbúr
utandyra eða illa loft-
ræst herbergi eða jafn-
vel óloftræsta ganga,
þar sem sjúklingum,
sem sumir eru á graf-
arbakkanum, er holað
niður, meðan þeir
ástunda löstinn sem
þeir ánetjuðust í æsku
og getur við ævilok ver-
ið eina lífsnautnin sem
eftir er.
Læknavísindin hafa nefnilega kom-
ist að þeirri niðurstöðu, að enginn
sjúkdómur finnist með þjóðum heims,
sem ekki er hægt að kenna reyking-
um um, og læknavísindunum ber að
treysta. Þannig varð tóbaksnautnin
einn hættulegasti löstur mannkyns-
ins en kosturinn við þennan löst var
sá, að það er einfalt að losna við hann.
„Hætta að reykja.“ Vímugjafinn í tób-
aki er hinsvegar þess eðlis að hann
sleppir ekki auðveldlega tökum á
þeim sem hefur ánetjast og því fyrr á
ævinni sem tóbaksneyslan byrjar
þeim mun erfiðara er að losna úr
nikótínnetinu. Um sjúkdóma sem eru
afleiðing af tóbaksneyslu gildir sama
og um aðra sjúkdóma, að sjúklingur-
inn á sama rétt á lækningu og aðrir
sjúklingar. Víst í orði en er það svo á
borði? Fordæming fremur en lækn-
ing virðist vera hlutskipti þeirra sem
hafa ánetjast tóbaksnautninni. Þjóð-
félagið hefur í þeim fundið „hina lík-
þráu“ nútímans.
Þjóðfélaginu ber skylda til að vara
við tóbaksnautn eins og öðrum löstum
og sérstaklega þurfa aðvaranirnar að
ná til uppvaxandi kynslóðar. En er
ástæða til að niðurlægja þá sem
komnir eru á efri ár og hafa ánetjast
nautninni í æsku, áður en menn vissu
örugglega um skaðsemina?
Útskúfun vegna sjúkdóma eða ár-
áttu, sem getur líka verið sjúkdómur,
ætti að heyra sögunni til, a.m.k. í
menningarþjóðfélagi.
Hinir
líkþráu
Árni Björnsson
Reykingar
Er ástæða til þess,
spyr Árni Björnsson,
að niðurlægja þá sem
komnir eru á efri ár
og hafa ánetjast
nautninni í æsku?
Höfundur er læknir.
Einföld, þægileg, hnéstýrð
blöndunartæki.
Þar sem ýtrasta hreinlætis
er gætt.
Hagstætt verð.
K
O
R
T
E
R