Morgunblaðið - 28.04.2002, Síða 24

LISTIR
24 SUNNUDAGUR 28. APRÍL 2002 MORGUNBLAÐIÐ
F
YRIR rúmu ári birtist hér í
Morgunblaðinu greinargott við-
tal við Sigurjón Baldur Haf-
steinsson, þáverandi forstöðu-
mann Kvikmyndasafns Íslands,
þar sem ræddir voru framtíð-
armöguleikar í uppbyggingu öfl-
ugs kvikmyndasafns og safnabíós hér á landi.
Samtalið einkenndist í senn af bjartsýni og
gagnkvæmri þekkingu og skilningi bæði
blaðamanns og viðmælanda á umræðuefninu
sem snerist um hvorki meira né minna en
uppbyggingu kvikmyndamenningar á Íslandi.
Yfirskrift viðtalsins, sem birtist 18. mars
2001, var „Draumurinn um safnabíó“ og var
þar farið vítt og breitt í umræðu um þau
skilyrði sem slíkri starfsemi eru sett hér á
landi, hvað bæri að
gera til að koma
henni á og mikilvægi
þess fyrir kvik-
myndamenningu á
Íslandi. Nú rúmu ári
síðar er ekki úr vegi
að rifja upp þau sjónarmið um möguleika
kvikmyndasafnsins sem menningarstofnunar
sem fram komu í þessari ítarlegu blaðagrein,
ekki síst í ljósi þess upplausnarástands sem
nú einkennir rekstur Kvikmyndasafns Ís-
lands.
Á undanförnum vikum hefur undirrituð
lesið í fjölmiðlum fréttir þar sem greint er
frá hreint út sagt ömurlegri stöðu þeirrar
menningarstofnunar sem ætlað er að hlúa að
listgrein sem sett hefur mark sitt með óyggj-
andi hætti á menningu og hugarfar á tutt-
ugustu öld, þ.e. kvikmyndalistinni. Mestöll
starfsemi Kvikmyndasafns Íslands hefur ver-
ið fryst vegna slæmrar fjárhagsstöðu þess og
forstöðumaður safnsins hefur verið leystur
störfum eftir að hafa varið í endurbætur á
fyrirhuguðu safnabíói og í rekstur safnsins
nær 20 milljónum umfram fjárheimildir. Hér
er vitanlega komin upp ámælisverð staða í
stjórnun safnins, en mér er spurn hvort rík-
isvaldið hefði ekki átt að líta á stöðu mála
sem vísbendingu um að 18 milljóna króna
fjárveiting á ári geri safninu hreinlega
ómögulegt að rækja lögbundið hlutverk sitt
um söfnun og varðveislu íslenskra kvik-
mynda og fyrirætlanir um að byggja upp lif-
andi safnabíó í Hafnarfirði? Þess í stað er
starfsemin fryst, safnið skuldsett til næstu
fjögurra ára og virðist forstöðumanni hafa
verið vikið úr starfi án frekari málalenginga.
Til að bæta gráu ofan á svart er efnis-legum tilverugrundvelli safnsins nústefnt í hættu, með fregnum afáformum Hafnarfjarðarbæjar um að
rífa húsnæðið á norðurbakka hafnarinnar þar
sem kvikmyndasafnið hefur aðstöðu.
Menntamálaráðherra vék að húsnæðismálum
safnsins í kjölfar fyrirspurna á alþingi í vik-
unni, og sagðist telja bæjarstjórn Hafn-
arfjarðar skylduga til að sjá safninu fyrir
sambærilegri aðstöðu á grundvelli sam-
komulags sem gert hefur verið milli ríkis og
Hafnarfjarðarbæjar um uppbyggingu starf-
semi safnsins og safnabíós í bænum. Bæj-
arstjóri svaraði því síðan um hæl að það
hlutverk yrði svosum ekki vanrækt, þó svo
bænum þætti ríkið hafa staðið sig illa í að
stuðla að áðurnefndri uppbyggingu. Ég er
satt að segja ekkert hissa á því að Hafn-
arfjarðarbær setji stuðning við Kvikmynda-
safn Íslands ekki á forgangslista hjá sér,
meðan stofnuninni er af ríkisins hálfu haldið
í fjársvelti sem lamað hefur alla uppbygging-
armöguleika hennar.
Ef rýnt er í þá stefnumótun um mögu-
legan framtíðarrekstur kvikmyndasafns sem
birtist í áðurnefndu viðtali, sést best hversu
sorglega vannýtt umrædd stofnun og starfs-
kraftar hennar í raun eru. Viðtalið snýst að
nokkru leyti um áform um uppbyggingu
safnabíós í Bæjarbíói, þar sem hægt yrði að
miðla því kvikmyndaefni sem safnið hefur í
fórum sínum. Um leið ræddi Sigurjón Baldur
þann draum að hægt yrði að skapa í safn-
abíóinu nokkurs konar cinematek, eða menn-
ingar- og fræslumiðstöð að erlendri fyr-
irmynd þar sem almenningur og skólar
fengju greiðan aðgang að gersemum kvik-
myndasögunnar, og framsæknustu verkum
samtímans, á vettvangi sem laðaði fólk að
með fjölbreyttri og reglulegri starfsemi.
Líkt og fram kom í máli Sigurjóns Baldurs
eru þessar hugmyndir í fullu samræmi við
ákvæði í nýrri námsskrá menntamálaráðu-
neytis þess efnis að staðið verði að stórauk-
inni fræðslu á sviði kvikmynda og annars
myndmáls sem börn eru í tengslum við í leik
og starfi. Hér hafa stjórnvöld áttað sig (að
minnsta kosti í orði) á sívaxandi vægi sjón-
rænnar miðlunar í fjölmiðla- og upplýsinga-
samfélagi nútímans, og nauðsyn þess að
menntakerfið ýti undir skilning og læsi þjóð-
félagsþegna á sjónræna mennningu, hvort
sem það er í skapandi tilgangi eða gagn-
rýnum.
En títtnefndur forstöðumaður ræðir íviðtalinu ekki eingöngu mikilvægiþess að leggja rækt við gagnrýnakvikmyndamenningu með starfsemi
cinemateks, heldur bendir hann á ýmsa
möguleika í þeim efnum. Verði nægilegt fjár-
magn lagt í stofnkostnað getur kvikmynda-
safnið í krafti aðildar sinnar að alþjóða-
samtökum kvikmyndasafna, FIAF, nýtt sér
þær samvinnuleiðir sem byggðar hafa verið
upp á þessu sviði í Evrópu og Bandaríkj-
unum. Hægt yrði að fá hingað sýning-
arpakka sem ferðast milli safna auk þess
sem viðurkennd kvikmyndasöfn þurfa ekki
að borga leigu á myndum eins og markaðs-
bíó, heldur aðeins höfundarlaun. Í viðtalinu
er vikið að fleiri þáttum, rætt er um hug-
sjónastarf fyrri safnstjóra, og tregðu stjórn-
valda til að veita starfseminni þann grunn-
stuðning sem hægt yrði að bygga frekari
starf á.
Við skulum ekki gleyma því að í nýj-um kvikmyndalögum sem samþykkthafa verið á alþingi og taka munugildi 1. janúar 2003, er kveðið á um
að bætt verði úr mörgum ofangreindra þátta.
Mikil bragarbót er gerð með fyrirhuguðum
aðskilnaði á rekstri Kvikmyndasafns Íslands
og tilvonandi Kvikmyndamiðstöðvar Íslands
sem gert er að annast stuðning við kvik-
myndagerð og kynningu á íslenskum kvik-
myndum út á við. Í nýju kvikmyndalögunum
hefur sjálfstætt varðveislu-, rannsóknar- og
miðlunarhlutverk kvikmyndasafnsins verið
viðurkennt, þó svo að mér þyki lögin leggja
of veika áherslu á tvo síðastnefndu þættina.
Þó svo að sjálfsagt mál sé að varðveita ís-
lenskan kvikmyndaarf, er efling kvikmynda-
menningar í alþjóðlegum skilningi alveg jafn
mikilvæg.
Annars vegar svo að íslensk kvik-myndagerð fái starfað í virku sam-spili við alþjóðlega strauma og hinsvegar að almenningur geti notið ís-
lenskra og erlendra kvikmynda í krafti þekk-
ingar á sögu þeirra og samhengi.
En hvernig verður framtíðin? Í ljósi þeirra
laga sem þó hafa verið samþykkt á alþingi
og greinargerðar með frumvarpinu sem legg-
ur til að stórauknu fé verði veitt í starfsemi
kvikmyndasafns, liggur beint við að ætla að
bragarbót verði gerð á ástandinu þó ekki
verði fyrr en við gildistöku laganna á árs-
byrjun 2003. Í því máli verður seint fullítrek-
að hversu mikilvægt það er að starfsemi
kvikmyndasafns og cinemateks verði metin
til fulls. Ef byggja á upp líf- og tekjuvænlega
kvikmyndagerð hér á landi, verður að skapa
henni blómlegt umhverfi í breiðu menning-
arlegu samhengi.
Að lokum má spyrja hvort Reykjavík-
urborg hefði e.t.v. eitthvert bolmagn til þess
að hlúa að kvikmyndamenningunni með því
að gera eitthvert af sínum fáu eftirlifandi
gömlu bíóhúsum (Stjörnubíó, Gamla bíó,
Tjarnarbíó?) að kvikmyndalegri menningar-
miðstöð. (Og skapa þannig mótvægi við stór-
fyrirtækjaþróunina í kvikmyndahúsamenn-
ingu í landinu). Vel mætti hugsa sér að bíóin
störfuðu bæði út frá Kvikmyndasafni Íslands
en mótuðu sér ólíkar áherslur, Bæjarbíó
ræktaði t.d. safnþáttinn og tengsl við grunn-
skólastigið, en cinematek í Reykjavík legði
áherslu á samtímastrauma, samræðu við
kvikmyndafræði og tengsl við háskólasamfé-
lagið.
Jæja, en ég er ekki menntamálaráðherra,
eða í borgar- eða bæjarstjórn, þannig að það
er best að fara að hætta þessum dagdraum-
um.
Draumar um kvikmyndamenningu
Morgunblaðið/Golli
Árið 1996 var Kvikmyndasafni Íslands úthlutað til afnota gamla Bæjarbíói í Hafnarfirði.
AF LISTUM
Eftir Heiðu
Jóhannsdóttur
heida@mbl.is
ÉG fór í ferðalag gegnum sápuóperu-
land í vikunni. Keyrði suður Kali-
forníuströnd frá San Francisco gegn-
um Santa Barbara og niður til Los
Angeles. Það sem stendur upp úr,
fyrir utan útsýnið af veginum – sem
var hin stórglæsilega strandlengja
Kaliforníu alla leið, er hversu ótrú-
lega mikið af fáránlegum hlutum
virðist til í veröldinni. Franski menn-
ingarpenninn Baudrillard segir að
Bandaríkjamenn hafi ,,Disneyland“
til að telja sér trú um að heimurinn
utan þess sé raunverulegur og fyrir
mér er reyndar umdeilanlegt hvort
margt af því ,,raunverulega“ sem ég
sá í vikunni sé nokkuð raunverulegra
en það sem finnst í hinum ,,óraun-
verulega“ skemmtigarði sem Baudr-
illard vísar til.
Fyrst skal nefna kastala blaða-
kóngsins Hearst (ég mæli hér með
eindregið með heimsókn þangað fyr-
ir hvern sem kemur til Kaliforníu),
sem er í raun lítið ,,þorp“ húsa,
garða, sundlauga, dýragarða og svo
mætti áfram telja. Hearst keypti alla
þá gömlu evrópsku listmuni sem
hann komst yfir á uppboðum í New
York eftir fyrri heimsstyrjöldina og í
húsum hans má finna ómetanleg
margra alda gömul listaverk, rúm-
lega 50 útskorin viðarloft úr ítölskum
kirkjum prýða sali húsanna og
kirkjukórsbekkir í sama stíl eru með-
fram öllum veggjum. Í bland við
þetta eru svo nýlegri húsgögn, billj-
ardborð og fleira í þeim dúr og þegar
borðstofan var skoðuð tók leið-
sögukonan fram að Hearst hafi í raun
verið hin alþýðlegasti og lítið fyrir
formlegheit. Því var aldrei settur
dúkur á borðið, alltaf borðað með
stálhnífapörum (silfrið lá hins vegar
til sýnis í kílóa tali á borði upp við
vegg) og tómatsósa borin fram með
öllu. Var sérstaklega gaman að
hlusta á frönsku hjónin sem voru
með í skoðunarferðinni fussa og sveia
yfir öllu, ,,þetta er hreinasta klám!“
muldruðu þau alveg miður sín á með-
an Bandaríkjamennirnir sögðu ,,vá
hvað þetta er ótrúlega svalt!“.
Þegar komið var til Santa Barbara
var það fyrsta sem sló mig hversu
hreint og fínt allt var og hversu sætir
allir voru. Fólk í Santa Barbara er af
einhverjum ástæðum sætara en fólk
annars staðar þar sem ég hef komið í
Bandaríkjunum. Allir með blásið, vel
greitt og vel litað hár, allir í alveg
ótrúlega góðu líkamlegu formi, með
alveg yfirgengilega hvítar tennur og
pen nef. Ég pældi mikið í þessu og
fann enga skýringu, kannski litaðist
sýn mín af því að ég veit að Santa
Barbara er sápuóperuborg og þar af
leiðandi hafi ég búist við því fyr-
irfram að allt þar væri eins og klippt
út úr sjónvarpinu ... En ég held þessu
samt til streitu, fólk í Santa Barbara
er óvenju sætt, göturnar og húsin
eins og sótthreinsuð, alveg hrikaleg
andstæða við litlu landbún-
aðarþorpin sem keyrt var í gegnum á
leiðinni þangað. Þau gera ekki út á
túrisma og þar er allt skítugt, fólkið
líka, með vinnulúnar hendur.
Los Angeles, í allri sinni yfir-
gengilegu ofgnótt, er svo kapituli út
af fyrir sig og ætla ég ekki að þykjast
hafa vit á þeirri borg eftir tveggja
daga viðdvöl. Hins vegar fékk ég
ýmsar steríótýpur staðfestar á þess-
um stutta tíma og hafði gaman af.
Fór til dæmis á afar töff og trendý
veitingastað þar sem stelpan á næsta
borði leit út eins og geimvera sökum
lýtaaðgerða, en Pamela Anderson
hefði verið eins og náttúrubarn við
hliðina á henni. Hún gat ekki hreyft
andlitið og átti í mestu vandræðum
með mál, hvað þá hlátur. Vinkona
hennar var hins vegar með sitt eðli-
lega andlit og var hin líflegasta, reitti
af sér brandarana og fékk óskipta at-
hygli þeirra fjögurra stráka sem sátu
með þeim til borðs. Meira að segja
kærasti geimverunnar – en hún
greyið gat ekki einu sinni látið súr-
heit sín í ljós með svipbrigðum,
mændi dolfallinn á vinkonuna og var
farinn að knúsa hana undir lok mál-
tíðarinnar.
Ég velti því nokkuð fyrir mér und-
ir lok ferðarinnar hver munurinn
væri á gervi og ekta. Útilokar annað
hitt? Er sú gervilega mynd sem sam-
félagið hér í Kaliforníu hefur tekið á
sig til marks um það að þetta sé
,,gervisamfélag“? Er reyndin horfin
inn í sýndina og veruleikinn orðinn
eftirlíking af sjálfum sér, eins og
Baudrillard lýsir því?
Svona kaldranaleg sýn finnst mér
reyndar ansi hreint hrokafull. Eins
og fólk sem byggir sér alltof stór hús
og alltof lítil nef sé ekki líka mann-
eskjur? Ég vil hallast að því að gervið
sé bara umgjörð utan um það sem
skiptir raunverulega máli. Í öllu því
sem maður kann að kalla gervi býr
eitthvað ekta. Alls staðar slá hjörtu,
alls staðar býr ást og vinátta. Og ef
eitthvað er til sem má kalla ekta, þá
er það þetta tvennt. Og þegar á reyn-
ir sér maður ekki lengur þetta sem
hlegið er að sem ,,gervi“, en finnur
þeim mun sterkar fyrir því raunveru-
lega og mikilvæga, sem er ,,ekta“.
Birna Anna
á sunnudegi
Morgunblaðið/Ásdís
Gervi og ekta
bab@mbl.is