Vísir - 21.06.1980, Blaðsíða 9

Laugardagur 21. júnl 1980
9
Kaleikurinn, kvikmyndirnar!
Þessa vikuna sáu þingmenn þjóöinni svo sannarlega
fyrir umræöuefni og tókst jafnvel Listahátfö ekki aö
setja á svið meiri uppákomu en varö vegna ákvöröun-
ar þingfararkaupsnefndar um aö bæta 20% launa-
hækkun ofan á þingmannslaunin meö tilvísun til yfir-
vinnuálags stofnanastjóra í ríkiskerfinu.
og króka-
leiðir
kerfisins
ForsætisráBherra þjóBarinn-
ar sagBi á Austurvelli á þjóB-
hátiBardaginn, aB þessar launa-
bætur gætu ekki orBiB aB veru-
leika nú þegar viBræBur um
almenna kjarasamninga væru á
viBkvæmu stigi, og taldi aB
þingmönnum yrBi greiBi ger
meB þvl aB fela öBrum aB
ákvarBa kjör þeirra, — „taka
þennan kaleik frá þeim”, eins
og hann orBaöi þaB.
Nú hefur þingfararkaups-
nefndin ákveBiö aö ýta kaleikn-
um á undan sér fram á haust-
daga samkvæmt tilmælum
þingforsetanna, þannig aö hljótt
veröur væntanlega um kjara-
mál þingmanna um sinn á meö-
an \ kjarasamningar
eru geröir viö almenning i land-
inu.
Vilja þingmenn kjaradóm
Þingforsetarnir hafa nú
ákveöiB, aö þvi er viröist vegna
þrýstings frá rlkisstjórninni, aö
fela skrifstofustjóra þingsins aö
undirbúa endurskoöun á gild-
andi lögum og reglum um
kjaramál þingmanna.
I umræBum um þingfarar-
kaupshækkunina hafa ýmsir
haft á oröi, aB eölilegast væri aö
Kjaradómur yrBi látinn ákveBa
laun þingmanna. Þótt raddir
heyrist I þá veru er heldur ólik-
legt aö meirihluti sé fyrir þeirri
••••••••••••
ritstjórnar
pistill
ólafur Ragnarsson
ritstjóri skrifar
breytingu nú frekar en fyrri
daginn.
Á þaö reyndi á alþingi á árinu
1978, er þeir Vilmundur Gylfa-
son og EiBur GuBnason fluttu
frumvarp þess efnis aB breyta
lögunum frá árinu 1964 um þing-
fararkaup alþingismanna.
Þetta frumvarp var fellt. ÞaB
var raunar ekki i fyrsta sinn,
sem þetta efni komst á dagskrá
alþingis þvi aö þeir Gylfi Þ.
Gislason og Ellert B. Schram
höföu tvivegis áöur flutt frum-
varp um sama efni, sem ekki
höföu náö fram aö ganga.
Frumvarp þeirra Vilmundar
og Eiös er efnislega samhljóöa
frumvörpum Gylfa og Ellerts
og segir i fyrstu grein þess:
„Launakjör alþingismanna
skulu ákveöin af Kjaradómi.
Kjör alþingismanna aö öBru
leyti, svo sem húsnæBis-, dval-
ar- og ferBakostnaBar, skulu
sömuleiöis ákveBin af Kjara-
dómi aö fengnum tillögum þing-
fararkaupsnefndar ”.
Vonandi veröur þetta frum-
varp flutt einu sinni enn á þingi i
haust, þannig aö séö veröi,
hvort hugur fylgir- máli hjá
þeim, sem nú vilja setja mál sin
i Kjaradóm, og hvort hinir eru
fleiri á alþingi, sem áfram vilja
skammta sér launin.
Millivegur og mannsæm-
andi laun
Eflaust þykir ýmsum þing-
mönnum þaö vafasamt aB
Alþingi feli Kjaradómi aB
ákvaröa laun sin og láti þannig
dómsvaldiö og framkvæmda-
valdiö alfariö ráöskast meö
kjaramál sln. Ef menn vilja
fara einhvern milliveg I þessum
efnum er sú leiB meBal annars
fær, aö þingiö ákvaröi þá viB-
miöun úti i þjóöfélaginu, sem
tekiö sé tillit til varöandi laun
þingmanna, til dæmis aö þing-
mannalaun séu hin sömu og
laun ráBuneytisstjóra, en kjara-
dómur mun einmitt hafa
ákvaröaö laun ráBuneytisstjóra
frá þvi I fjármálaráBherratiö
Matthiasar A. Mathi'esen.
Varla veröur tregöa þing-
manna til þess aö fela Kjara-
dómi ákvöröunarvald um
launakjör sin rakin til þess aö
þeir séu hræddir um aö launin
yrBu lækkuB frá þvi sem nú er. 1
raun eru miklu meiri likur á þvi
aö þau veröi hækkuö, þar sem
almennt viröist viöurkennt, aö
þingmenn þurfi aö hafa mann-
sæmandi laun og helst þaB há,
aö þeir þurfi ekki aö vasast i
öörum störfum eingöngu af
fjárhagslegum ástæBum til þess
aö sjá sér og fjölskyldum sinum
farboröa. Þeir eiga ekki aö vera
öörum háöir varöandi fjárhags-
lega afkomu slna, heldur fjár-
hagslega sjálfstæöir.
A þaö var bent I forystugrein I
VIsi i vikunni, aö þaö fyrir-
komulag, sem nú er á ákvöröun-
um um launakjör þingmanna,
þaö er aö þeir ákveöi sjálfir
kaup sitt og kjör, vekti óhjá-
kvæmilega tortryggni og drægi
úr viröingu þjóBarinnar fyrir
alþingi, en margir hafa undan-
farin misseri lýst áhyggjum sín-
um yfir aö hún minnki stöBugt,
— ekki sist þingmenn sjálfir. Af
þessum ástæöum væri mun
heppilegra aö ákvör&unarvaldiB
yröiflutt til einhvers aöila, sem
væri óhá&ur þinginu, og er þar
Kjaradómur nærtækastur.
Feluleikur í stjórnarráö-
inu
1 beinum tengslum viB kjara-
mál þingmanna er e&lilegt aö
fjalla stuttlega um þann feluleik
kerfisins, sem viögengist hefur
undanfarin ár, aö bæta ýmsum
háttsettum embættismönnum
upp þau laun, sem þeir hafa
samkvæmt launatöxtum meB
svo og svo miklum grei&slum
aukalega, sem látnar eru heita
greiBslur fyrir „ómælda yfir-
vinnu”. Þaö var einmitt slik
yfirvinnuprósenta, sem þing-
fararkaupsnefnd ákvaö aö þing-
menn skyldu fá til samræmis
viö ákveöna embættismenn
kerfisins, eins og menn væntan-
lega minnast.
Algengast mun aö yfirvinnu-
álagiB nemi 20-25% ofan á mán-
aöarlaun, en I ýmsum tilvikum
er miöaB viö ákveBinn fjölda
yfirvinnutima á mánuöi, hvort
sem hann er unninn eöa ekki.
Fáir eöa engir munu þó hafa
jafn rausnarlegar yfirvinnu-
greiBslur og aöstoöarmenn ráö-
herra, en meöal þeirra mun
algengast aö ómælda yfirvinnan
nemi 90 klukkustundum á mán-
uöi. 1 þeirra tilvikum mun þvi
yfirvinnugreiöslan mánaöar-
lega vera jafnhá eöa hærri en
íöstu launin, sem þeim eru
ákveöin,
Eins og fram kom i frétt i Visi
i fyrradag, eru laun aöstoöar-
mannanna miBuB viö sama
launaflokk og laun deildarstjóra
I ráöuneytum. Skýringin á þvi
mun vera sú, aö þegar aöstoöar-
menn ráBherra komu fyrst til
sögunnar, var staöan I viökom-
andi ráöuneytum þannig aö ekki
þótti hæfa a& aöstoöarmennirnir
yröu á jafn háum launum og
skrifstofustjórar eöa rá&u-
neytisstjórar. Þess vegna var
launaflokkur þeirra ákveöinn
hinn sami og deildarstjóranna.
Þegar frá lföur fara svo ráö-
herrar aö bæta mönnum sinum
þetta upp meö yfirvinnugreiösl-
um samkvæmt reikningi og enn
sem komiö er munu slikar
greiöslur ekki vera samnings-
bundnar. Aftur á móti er þaö
opinbert leyndarmál i stjórnar-
ráöinu aö reikningurinn megi
vera upp á 90 tima á mánuöi.
Hvers vegna er ekki hægt aö
hafa hreinni línur I þessum mál-
um i stjórnkerfinu og hafa þá
aösto&armenn ráöherranna,
sem eru i raun pólitiskir ráöu-
neytisstjórar hvers ráöuneytis,
á sömu launum og þá ráöu-
neytisstjóra, sem sitja af sér
allar rikisstjórnir, i staö þess aö
þeir fyrrnefndu séu látnir fara
krókaleiöir til þess aö þeir fái
jafn mikiö I launaumslögin sin
og hinir.
Þáttaskil í kvikmynda-
sögu landsins
Eftir vangaveltur út frá
mesta hitamáli vikunnar væri
ekki úr vegi aö leiöa hugann aö
einum helsta viöburöi helgar-
innar, sem nýhafin er. Þaö er
frumsýning þriðju og siöustu
leiknu kvikmyndarinnar, sem
gerö var hér á landi á kvik-
myndasumrinu gróskumikla
1979. Hinar tvær fyrri Land og
synir og Vei&ifer&in hafa fariö
sannkallaöa sigurför um landiö
og eru allar likur á aö þær slái
öll aösóknarmet Johns Travolta
i Grease og annarra innfluttra
stórstirna á hvlta tjaldinu.
Nú mun þar birtast mynd
þeirra Hrafns Gunnlaugssonar,
Snorra Þórissonar og Jóns Þórs
Hannessonar, OBal feöranna.
Forvitnilegt veröur aö sjá
hvernig þeim hefur til tekist viö
aö lýsa andrúmi nútimans á Is-
landi. Á dögunum var frumsýnd
fyrsta Islenska teiknikvikmynd-
in og sömuleiöis hafin sýning á
nýrri kvikmynd um mannlif og
dýra I Breiöafjaröareyjum.
Kvikmyndagerö hefur allt
fram á siöustu ár veriö vanrækt
listgrein hér á landi. Fjárskort-
ur hefur þar veriö mönnum
helsti fjötur um fót, og I ljósi
þess átta menn sig á þvl, hvílik
þrekvirki brautryöjendur
islenskrar kvikmyndageröar
unnu hér á fyrri tiö viö erfiöar
aöstæ&ur.
Talsvert rofaöi til I þessum
efnum, þegar styrkir Menning-
arsjóös til kvikmyndageröar-
manna komu til sögunnar, og
uröu þeir til þess, aö ráöist var i
nokkur verkefni, á sviði kvik-
myndageröar, sem varla heföu
annars oröiö aö veruleika.
Algjör þáttaskil uröu svo
varöandi grundvöll Islenskrar
kvikmyndageröar er Alþingi
samþykkti frumvarp um Kvik-
myndasjóö og Kvikmyndasafn
voriö 1978. Fyrir tilstuölan
sjóösins var ráöist I gerö allra
þeirra þriggja kvikmynda i
fullri „biólengd” sem áöur voru
nefndar, auk ýmissa annarra
kvikmyndaverkefna ,aöallega á
fræöslusviöi.
Ástæöa er til aö ætla aö þaö
átak, sem gert hefur veriö á
vettvangi kvikmyndalistarinn-
ar hérlendis, veröi til þess, aö
skapa þessari listgrein þau skil-
yröi, sem hún þarf til þess aö
veröa snar þáttur i menningar-
lifi þjóöarinnar. Atvinnumönn-
um á sviöi kvikmyndageröar
fjölgar sifellt og áhugamenn
láta ekki sitt eftir liggja. Nýlega
hafa svo veriö boöuö
stórvirki eins og kvikmynd Is-
film eftir Gisla sögu Súrssonar.
Ahugi eykst
Ahugi landsmanna á kvik-
myndinni eykst si og æ og eru
kvikmyndaklúbbar þenkjandi
fólks á þessu sviöi gott dæmi um
þaö, en þeir hafa eins og kvik-
myndahúsin nær eingöngu haft
af erlendu efni aö taka þar sem
islensk kvikmyndahefö ristir
ekki djúpt.
Kvikmyndasýningar eru
samkvæmt tölulegum skýrslum
vinsælli dægrastytting hér á
landi en nokkurs sta&ar I nálæg-
um löndum og er liklegt aö sam-
kvæmt þeim mælikvaröa séu Is-
lendingar mestu kvikmynda-
áhugamenn I heimi.
1 þessu sambandi má til dæm-
is nefna, aö á siöasta ári voru
gestir kvikmyndahúsa i
Reykjavik sem næst 1,7
milljónir talsins, og ef viö segj-
um, aö I Reykjavik og næsta ná-
grenni búi um 100 þúsund
manns þýöir þessi tala, aö hvert
mannsbarn á svæ&inu fari 17
sinnum I bió á siöasta ári. Þvi
mætti i ialnaleik jafna út þannig
aö annan helming ársins hafi
viökomandi fariö einu sinni i
mánuöi I bió en hinn helminginn
tvisvar I mánuöi. Auövitaö er
fjöldi fólks á svæðinu, sem
sjaldan eða aldrei fer i bió, og
sést þá, hve gifurlegir kvik-
myndaáhugamenn hinir eru...
Hvaöa reikningskúnstum,
sem menn beita veröur ekki
annaö sagt en viö Islendingar
séum iönir viö aö fara i bió.
Leiknu islensku myndirnar
þrjár, sem geröar voru i fyrra-
sumar, hljóta enn aö hækka töl-
urnar um fjölda kvikmyndahús-
gesta á landinu, þar sem I ljós
hefur komiö aö ýmsir, sem ekki
hafa fariö 1 áratugi i bió, jafnvel
ekki siöan um striö, — hafa nú
drifiö sig og haft gaman af.
Endurreisn islenskrar kvik-
myndageröar þarf aö halda
áfram meö eflingu Kvikmynda-
sjóös og öörum a&geröum, sem
hlúö geta aö þeim vaxtarbroddi,
sem blasir nú viö mönnum, og
skapaö heppilegan jaröveg fyrir
þennan nauösynlega menning-
arþátt i islensku þjóöllfi. Ef rétt
er á málum haldiö getur hann
oröiö blómlegur.
Ólafur Ragnarsson.