Vísir - 23.06.1980, Blaðsíða 9

Mánudagur 23. júnl 1980
9
Fyrir fáum dögum lét einn af
forsetaframbjó&endum hafa
eftir sér þau orð, að nú væri
„lokaslagurinn hafinn”. Satt aö
segja eru mér slík ummæli ekki
aö skapi, þegar rætt er um
málatilbUnað, er leiða skal til
forsetakjörs. Hef ég raunar lát-
ið aö þvi áliti liggja á öðrum
vettvangi nU þegar, en tel skað-
laust að árétta það. Ég hygg, að
fjöldi ábyrgra Islendinga kæri
sig ekki um að lita á aðdrag-
anda forsetakosninga sem ein-
hvers konar handalögmál.
Þessu sinni er þjóðin að bUa sig
undiraðveita einum sona sinna
og eiginkonu hans það embætt-
ið, er sist skyldi dregiö i svað
sundurlyndis og gagnkvæmra
aðdróttana.
Hitt var rétt i oröum fram-
bjóöandans að nU fara I hönd
þær vikur, er landsmenn munu
endanlega gera upp hug sinn til
frambjóðenda og láta þann hug i
ljós á kjördegi. SU staðreynd er
okkur, stuðningsmönnum Guð-
laugs Þorvaldssonar og Kristin-
ar Kristinsdóttur, áminning
þess efnis að láta nU ekki deigan
siga, heldur tala máli þeirra
hjóna hvar og hvenær sem við
fáum þvi við komið.
Málefnalegur
ágreiningur
Það er athyglisvert, að i ýmsu
tilliti hafa linur skýrst i umræöu
undanfarinna daga og vikna. Er
þar af mörgu að taka. Einn er sá
ágreiningur, sem berlega er
kominn i ljós. Hann er málefna-
legur, en ekki persónulegur, og
þess vegna er ástæða til að gera
hann refjalaust að umtalsefni:
Stuðningsmenn forsetafram-
bjóöenda fluttu mál sitt i rikis-
Utvarpiðað kvöldi dags nýveriö.
Einn stuðningsmanna kvað sig
og sína menn gagngert heyja
baráttu fyrir þvi að reyndur
stjórnmálamaður veröi forseti
tslands. Þessi hreinskilni er
þakkarverð. Hér var gripið á
kjarna máls. Um þetta viðhorf
er ég hlutaðeigandi stuðnings-
manni svo einlæglega ósam-
mála sem framast má verða.
Og ég leyfi mér að láta uppi þá
sannfæringu, að sama máli
gegni um meirihluta islenskra
kjósenda.
Einstaklingur með umtals-
verðan flokkspólitiskan stjórn-
málaferil að baki á að minu
mati ekki erindi i embætti for-
seta tslands, ef annarra manna
er völ. Ekkert misjafnt skal að
öðru leyti um þann frambjóð-
anda sagt, sem hlut á aö mSli,
enda ber öllum kunnugum sam-
an um, að hann sé valmenni. En
sú staðreynd breytir engu um
það, að atvinnustjórnmálamað-
ur hefur að öðru jöfnu áratugum
saman átt i þess konar sennum,
að hann getur aldrei orðið það
sameiningarafl, sem forseta
lýðveldisins er ætlað að verða.
Má i þvi efni einu gilda, hvort
litið er á forseta sem fulltrUa
þjóöarinnar i heild ellegar þann
æðsta valdsmann rikisins, er
skerst i leikinn og leysir hnUta,
þegar allt um þrýtur.
Ef við getum orðið á einu máli
um nokkurn hlut, er þeirrar ein-
ingar aö leita utan vettvangs
flokkspólitisks dilkadráttar, en
ekki innan hans. Guðlaugur
Þorvaldsson er I þessari tafl-
stöðu maðurinn, sem við vorum
að leita að. Hann hefur ekki
haslaö sér völl á vettvangi
stjórnmála. Hann er ekki frá
fornu fari fulltrUi eins flokks af
fjórum eða fimm, né heldur er
hann umboðsmaöur tiltekinna
hagsmunahópa. Hann er likleg-
ur samnefnari þjóöarinnar i
heild, óháöur þeim stjórnmála-
öflum, sem við i annan tima
fylkjum okkur um, ofar þeim
öllum.
Spurningin um óháðan
forseta
Þannig horfir málið við þjóð-
inni. En hið sama verður uppi á
teningnum, ef litið er á forseta
sem endanlegan handhafa rikis-
valdsins á örlagastundu. Og ná-
kvæmlega við þau vatnaskil
verður spurningin um óháöan
forseta lýðveldisins að eiginlegu
alvörumáli.
Til eru menn, sem álita, að
enginnannar en fyrrverandi at-
vinnustjórnmálamaður muni
ráða viö þau vandamál, er upp
koma við stjórnarkreppur og
önnur tækifæri áþekk. Þeir sem
þannig tala virðast telja stjórn-
mál einhvers konar óskiljanleg-
an leyndardóm, sem ekki sé á
færi hversdagsfólks. Slikur
hugsunarháttur samræmist
ekki hugmyndum Islendinga
um lýðræöi og jöfnuð manna á
meöal. Ég mun ekki vera einn
um það að álita einstakling með
greind Guðlaugs Þorvaldssonar
og lifsreynslu vera fyllilega fær-
an um að komast til botns i um-
ræddum leyndardómi og greiða
þar Ur flækjum til jafns við
hvern þann, er setið hefur á Al-
þingi um áratuga skeið.
Síðast en ekki slst, og þar
hygg ég burðarás þessa máls
vera að finna: Þegar harðnar á
dalnum og syrtir I álinn, þarf
forseti lýðveldisins aö geta
nálgast liðsoddda Islenskra
stjórnmála sem sá, er rikir yfir
landinu og þeim. Það getur
hann ekki gert, ef hann hefur
áður verið einn I þeirra hópi.
Það getur hann þvi aðeins gert,
að hann komi að utan og ofan og
beiti algjörri sérstööu sinni til
að leysa þann vanda, sem komiö
hefur öðrum i þrot. Þessa ein-
stæða handhafa Urslitavalds
þafnast íslenska þjóöin, — ekki
til að hann beiti valdi sinu i ó-
tima, heldur til þess að hann
mildum höndum hins sáttgjarna
og styrku taki stjórnandans
stýri milli skers og báru á þeirri
siglingaleiö, er sist viröist kyrr-
ast, þótt á vinnist um aldur lýð-
veldisins.
Guðlaugur Þorvaldsson er
fyrir margra hluta sakir likleg-
astur forsetaframbjóðenda til
að valda þessu verkefni.
Ekki miður sióaður
i þeirri röst....
1 þvi sambandi er eölilegt að
geta þess, að Guðlaugur hefur
um árabil gegnt hverju trUnað-
arstarfinu á fætur öðru. Hann
hefur komið fram sem maður
sátta og sanngjarnra Urslita, en
ekki hikað viö aö taka af skarið,
ef þörf hefur verið á. Hann
þekkir þau vandkvæöi, sem
rekur á fjörur forseta Islands i
stdrviðrum innanlandsátaka.
Ég sé heldur ekki ástæðu til að
ætla, að hann muni glUpna and-
spænis erlendum stórmennum,
enda mun hann ekki vera miður
sjóaður i þeirri röst en hver
annar eftir að hafa veitt farsæla
forystu æðstu menntastofnun
þjóðarinnar, sem öðrum Utvörð-
um fremur er ásýnd Islands
gagnvart umheiminum.
Mannjöfnuður er ævinlega
tvieggjað fyrirbæri, en þó tekur
fyrst i hnUkana, þegar Fóstur-
landsins Freyja er gerð að álita-
máli. Og nú vill svo til, að
þessa gerist ekki þörf. An þess
að nokkur hefði hugmynd um
það fyrren nýlega.er frU Kristin
Kristinsdóttir bUin að vera for-
setafrUarefni i þrjá áratugi.
HUn var ekki þjóðkjörin. HUn
Heimir Steinsson, rektor
i Skálholti, fjallar hér um
forsetakosningarnar,
sem i hönd fara, og segist
meöal annars hyggja, aö
fjöldi islendinga kæri sig
ekki um að líta á aðdrag-
anda forsetakosninga
sem neitt handalögmál.
varkosin af Guðlaugi Þorvalds-
syni. Og haldi nU einhver að
ég sé að reyna að vera fyndinn,
skal það tekið fram, að svo er
ekki. Einnig hér er á ferðinni al-
vörumál, raunar eitt hið dýpsta
og helgasta á jörðu. I þrjá ára-
tugi hefur KristinKristinsdóttir
fetað veg sinn við hlið Guðlaugs
I gleði og I sorg.af þeirri tryggð,
sem er aðalsmerki hverrar
konu. Við öll, synir og dætur is-
lenskra kvenna, vitum gjörla I
krafti einfaldrar hversdagstil-
finningar, að þess konar trUfesti
er hornsteinn mannlegs samfé-
lags.
Kristin hefur sakir langvinnr-
ar samvinnu við bónda sinn,
tamiö sig við hverja þá Iþrótt
háttvísi og kvenlegrar reisnar,
sem forsetafrU þarfnast. HUn
mun áreiðanlega verða þjóð
sinni til sæmdar andspænis Ut-
lendum tignarmönnum héðan i
frá sem þráfaldlega hingað til.
Undanfarin sjö ár og þó meö
ýmsum hætti lengur hefur staða
hennar veriö slik, að á betri
undirbUning veröur ekki kosiö.
I krafti þess, sem hér hefur
verið sagt, — og með sklrskotun
til fjölmargra raka annarra,
sem ekki vinnst tóm til að telja
fram, — tökum viö höndum
saman og berum þau Guðlaug
og Kristinu fram til sóknar, —
og fullnaðarsigurs.
Hjónin Guðlaugur Þorvaldsson og Kristin Kristinsdóttir á kosninga-
feröalagi á dögunum. Visismynd: GVA.

Þá er aöeins eftir tæp vika til
kjördags um forsetaembættið.
Ekki hefur dregið Ur baráttunni
né ferðum frambjóöenda um
landið. Ekki hefur þó veriökom-
ið á sameiginlegum fundum og
má vera að timaskortur hafi
valdið, þvi að seint var þessi
hugmynd athuguð i alvöru.
Þessa daganá munu þeir kjós-
endur, sem ekki voru bUnir að
ráöa við sig hvern kjósa skyldi,
vera að taka ákvörðun. Tvisýnt
mun verða um Urslit og munur
ef til vill minni en fyrstu athug-
anir gafu til kynna. Þeir fram-
bjóðendur sem neðar stóðu i
skoðanakönnunum þykja hafa
lyfst eitthvað og þó einkum Al-
bert hér á Stór-Reykjavikur-
svæðinu. Þetta á aö hafa gerst á
kostnað Guðlaugs, en talið að
Vigdis haldi sinum hlut. Allt
slikt er að sönnu getgátur en
spegla þó að einhverju þau
áhrif, sem menn hafa oröið
fyrir.
Það var gaman að fylgjast
með þvi 19. jUni á hátiðisdegi
kvenna, hversu rlkisfjölmiðlar
sem og aðrir fjölmiðlar gættu
þess að minnast ekki á, aö nú
væri I fyrsta sinn kona I fram-
boði til forsetakjörs. I þeirri
umræöu, sem átti sér stað um
bætta stöðu konunnar og aukin
áhrif á sviði þjóömála og meiri
kjark til að sækja fram, hefði
fordæmi Vigdisar Finnboga-
dóttur þd gjarnan mátt vera efst
á blaði. Ekkert hefur betur sýnt
I okkar samfélagi, að konur
telja sig jafningja karla en
framboö Vigdisar og er þess að
vænta aö konur standi þétt að
baki henni i þessu efni. Fátt
myndi lika verða meir til fram-
dráttar jafnréttisbaráttu
kvenna en kjör Vigdisar.
I máli Vigdisar hefur það
komið skýrt fram, að forsetinn
væri maður þjóðarinnar. Hann
væri ekki fyrst og fremst fyrir-
greiöslumaður i pólitik né aðall
hans að kunna að taka á móti
þjóöhöfðingjum. Sameiningar-
tákn þjóðarinnar væri aðall for-
setans. Samband hans við þjóð
sina væri það, sem mestu máli
skipti.
Alþýðlegur virðuleiki
Hér er komiö að þeim þætti,
sem fráfarandi forseti rækti
meö svo mikilli prýði, að löng-
um er til vitnað. Hinn alþýölegi
virðuleiki ásamt prUðmannlegri
framkomu og fagurri framsetn-
ingumæitsmál; o , ritaðs er það,
sem þjóðin hefur dáð mest I fari
ingu mælts máls og ritaðs er
þaö, sem þjóðin hefur dáð
mest i fari hans. Astæða er
til að leggja rika áherslu
á, að sá alþýðlegi viðru-
leiki, sem skapast hefur
um embættiö, haldist. Af þeim
sem nU gefa kost á séf til forseta
tel ég Vigdisi Finnbogadóttur
best til þess fallna aö rækta
þennan arf. HUn hefur i minum
huga alla þá hæfileika, sem til
þarf til þess að veröa verðugur
arftaki Kristjáns Eldjárns aö
þessu leyti. Það hlýtur þó löng-
um aö verða svo, að hver nýr
forseti setji sinn svip á embætt-
iö. Forsetinn verður að vera
sjálfstæður I sinum verkum, þó
svo hann þiggi góðra manna
ráð. Mér finnst Vigdis hafa
hvort tveggja tilaö bera að hlita
kalli þjóðar sinnar og geta tekið
sjálfstæöa ákvörðun. Hún hefur
tU að bera mikla reisn og virðu-
leik. Með þessu vil ég i engu
kasta rýrð á meðframbjóöendur
hennar, en hún stendur þar
fremst meðal jafningja.
Framboð Vigdisar er sérstæð-
ara en hin framboöin þrjU. Þau
bera á ýmsan hátt sterkan keim
af pólitiskum tilburðum. Það
■hefur marg-oft komið fram i
kosningabaráttunni, að Vigdís
höfðar mjög mikið til alþýðu
manna. Ég hef sett fram þá
skoðun áður, að hún sé umfram
aðra frambjóðandi sjómanna,
verkamanna, bænda og al-
mennra launamanna. Eftir þvi
sem liöið hefur á kosninga-
baráttuna, hef ég styrkst i þess-
ari skoöun. Hvar sem hún hefur
farið um landið hefur hún hlot-
ið mjög góðar viðtökur alþýðu
manna. En það er eftirtektar-
vert að kjósendur hafa þar
gengið á sniö viö marga forystu-
menn i flokkum og heildarsam-
tökum. Mörgum finnst, að nöfn
félagasamtaka séu notuð um of i
baráttunni og smekklegra heföi
verið fyrir þá einstaklinga, sem
lýsa yfir stuðningi viö einstaka
frambjóðendur, að láta starfs-
heiti sitt fylgja með, en ekki for-
mennsku i einstökum félögum.
Það gefst ekki vel i kosningum
sem þessum, aö menn séu að
stimpla félög sin með ákveðnum
frambjóðendum.
Nái Vigdls Finnbogadóttir
kjöri, má vænta þess að forseta-
embættiö veröi i næstu framtlð
utan stjórnmálaátaka en for-

Vigdis Finnbogadóttir á kosningaferðalagi fyrir skömmu.
Visismynd: GVA.
setinn verði það sameiningar-
tákn, sem þjóðinni er nauösyn.
Ráði flokkarnir hins vegar
miklu umkjör forsetans, er hætt
við, að skorta muni einingu um
hið virðulega embætti. Embætti
forseta á að vera ópólitiskt og
kosningarnar einnig. Úrslitin
ráðast á sunnudaginn kemur.
Hver sem niðurstaða þeirra
verður, óska ég þeim sem
sigrar, gæfu og gengis i em-
bætti. Kári Arnórsson
Kári Arnórsson, skóla-
stjóri, ræöir kosninga-
baráttuna fyrir forseta-
kjöriö og segir munu
veröa tvísýnt um úrslit og
munur verði ef til vill
minni en fyrstu athuganir
hafi gefiö til kynna.