Morgunblaðið - 19.06.2002, Blaðsíða 36

36 C MIÐVIKUDAGUR 19. JÚNÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐHeimiliFasteignir
REITURINN milli Banka-strætis og Amtmannsstígsaustan við Lækjargötu og
vestan Skólastrætis nefnist Bern-
höftstorfa og dregur nafnið af T.D.
Bernhöft bakara. Á þessum reit er
elsta húsaröð Reykjavíkur ef með
eru talin Stjórnarráðshúsið,
Menntaskólinn og Íþaka.
Í þessari grein verður brugðið út
af þeim vana að fjalla um öll húsin á
Bernhöftstorfunni en sagt verður
frá húsinu Bankastræti 2, Lækj-
arbrekku. Í gegnum tíðina hafa í
þessu húsi verið stunduð lífleg við-
skipti, en lengst af var þar elsta og
þekktasta bakarí landsmanna,
Bernhöftsbakarí.
Ríkissjóður eignaðist húsið ásamt
öðrum byggingum á Bernhöftstorf-
unni 1931. Sú hugmynd kom fram
að rífa húsin og reisa þar byggingu
handa Stjórnarráðinu. Einnig kom
til tals að byggja á þessum reit ráð-
hús. Jafnframt var gert ráð fyrir að
flytja eitthvað af húsunum á Bern-
höftstorfu upp í Árbæjarsafn. Fyrir
áræði og dugnað fólks í Torfusam-
tökunum, Minjavernd og Arkitekta-
félaginu, voru húsin varðveitt á sín-
um stað og gerð upp sem næst upp-
runa sínum.
Það var árið 1834 sem P.C.
Knudtzon, kaupmaður í Hafnar-
stræti 10, fékk útmælda lóð úr landi
Stöðlakots. Meginhluti lóðarinnar
var gamalt þrætuland á milli Arn-
arhólsbýlisins og Reykjavíkur, en
árið 1780 hafði yfirréttur dæmt
Reykjavík landið.
Sama ár lét hann reisa á lóðinni
brauðgerðarhús, móhús og íbúðar-
hús. Þetta var fyrsta fullkomna
brauðgerðarhúsið í Reykjavík. P.C.
Knudtzon var tengdasonur Jens
Thomsen er átti Nordborgarhús í
Hafnarstræti, en Jens Thomsen
eldri var frá Nordborg á Als í Dan-
mörku.
Lærður brauðgerðarmaður
Sama ár fékk Knudtzon lærðan
brauðgerðarmann til landsins,
Tönnes Daniel Bernhöft, sem kom
hingað upp með fjölskyldu sína og
tók við rekstri brauðgerðarhússins.
Bernhöft var frá Suður-Jótlandi og
í borgarabréfi hans er Bernhöft
nefndur „rugbrödsbager, mel- og
grynhandler“. Árið 1845 er Bern-
höft orðinn eigandi að bakaríinu.
Áður en brauðgerðarhúsið var reist
var í Austurstræti svo nefnt bök-
unarhús.
Samkvæmt manntali frá árinu
1835 búa í Bakarahúsinu: Tönnes
Daniel Bernhöft, 36 ára bakari og
húsbóndi; M. Elizabet, 36 ára, kona
hans, Vilhelm, 6 ára, sonur þeirra,
Katrine, 4 ára, dóttir þeirra, W.
Heilmann, 26 ára, „gaardkarl“,
Guðrún Jónsdóttir, 27 ára, þjón-
ustustúlka, og Carl Ferdinand,
„assistent“.
Samkvæmt virðingu frá árinu
1874 er íbúðarhúsið 20 1/4 x 12 álnir
að grunnfleti með 4 álna háum
veggjum, byggt úr bindingi með
múrsteinum í grindinni, klætt að
utan með borðum og með borð-
aþaki. Inngangur var á miðri fram-
hlið og inngönguskúr við austur-
hliðina þar sem gengið var inn í
eldhúsið. Áfast við þetta hús er
byggð 6 álna löng viðbygging með
sömu breidd og veggjahæð en með
lágu risi og helluþaki á plægðum
borðum. Í öllu húsinu eru 11 her-
bergi og eldhús.
Bökunarhúsið er suður af íbúðar-
húsinu, 20 x 8 álnir að grunnfleti,
veggjahæð 7 álnir, tvílyft byggt af
bindingi með múrsteinum í grind,
klætt með borðum að utan og með
helluþaki á súð. Í húsinu er sterkur
innmúraður bakaraofn sem tekur
hér um bil 1/3 af húsinu. Reykháfur
er stór og traustur.
Árið 1861 byggði Bernhöft
geymsluhús ( kornhlöðu ) áfast við
austurhlið bökunarhússins, 17 1/4 x
14 álnir að grunnfleti, veggjahæð 4
1/2 alin. Það er byggt úr ómúruðum
bindingi, klætt borðum á hliðum og
með helluþaki á súð. Í húsinu eru
tveir ölgjörðarkatlar með skor-
steini. Þá var annað geymsluhús
áfast við austurenda geymsluhúss-
ins 52 1/2 x 9 1/4 álnir að grunnfleti.
Hæð á veggjum 3 3/4 alin, það er
byggt úr ómúruðum bindingi, klætt
með borðum og með borðaþaki.
Geymsluhúsin tengdu saman bök-
unarhúsið og móhúsalengjuna og
mynduðu eins konar húsagarð.
Sunnan við íbúðarhúsið var skúr
sem sölubúð bakarísins var í um
hálfa öld.
Árið 1885 hefur Bernhöft látið
breyta og bæta íbúðarhúsið. Út-
byggingin sem var suður af húsinu
var rifin og önnur útbygging byggð
norður af því með sömu veggjahæð
og íbúðarhúsið en lægra risi, og
brauðbúðin flutt þangað. Tveimur
árum síðar var byggður þar annar
skúr sunnan við húsið.
Bernhöft var maður fram-
kvæmdanna, sama ár og hann eign-
aðist bakaríið keypti hann Hólavall-
armylluna. Einnig lagði hann veg
frá bakaríinu niður í Vatnsmýri þar
sem mórinn var tekinn upp, en mik-
ið eldsneyti þurfti til þess að kynda
upp bökunarofninn. Mórinn var
þurrkaður áður en honum var ekið í
vagni heim í móhúsið sem P.C.
Knudtzon hafði látið byggja.
Bernhöft lét grafa tvo brunna
vestan við húsin. Annar þeirra var
nefndur Bakarapóstur og var lengi
helsta vatnsból fyrir austan Læk.
Hinn brunninn hafði Bernhöft til
heimilisnota. Hann græddi land
vestan við Tjörnina á svo kölluðu
Melkotstúni.
Bakarastígur verður
Bankastræti
Lítil ræma var tekin af lóðinni í
október 1879 til breikkunar á gang-
stéttinni við Bankastræti sem áður
hét Bakarastígur. Nafn götunnar
breyttist úr Bakarastíg í Banka-
stræti árið 1888 eftir að Lands-
bankinn tók til starfa. Þegar Lækj-
argata var breikkuð árið 1912 var
tekin ræma af lóðinni undir götuna.
Í brekkunni neðan við húsin var
garður sem bæði var fyrir skraut-
og matjurtir.
T.D. Bernhöft var lengi eini bak-
arinn í Reykjavík. Hann hafði tvo
bakarasveina og margt aðstoðar-
fólk. Árið 1855 voru hjá honum J.
Heilmann, 48 ára bakari, og Wil-
helm Georg, 27 ára bakarasveinn.
Eftir lát hans 1886 tók Vilhelm son-
ur hans við rekstrinum og síðan
ekkja hans, Johenne Louse Bertel-
sen, sem var dóttir Bertelsen bak-
ara.
Sonur þeirra var Daniel Edmond
Gotfred, fæddur 1861. Hann fór
ungur að vinna í bakaríinu og fór til
Kaupmannahafnar árið 1881 til
framhaldsnáms í kökugerð. Eftir
heimkomuna tók hann við Bern-
höftsbakaríi sem afi hans og nafni
hafði að heita má stofnað þegar
P.C. Knudtzen réði hann til sín að
sjá um rekstur bakaríis í Reykja-
vík.
KFUM og K kaupir eignina árið
1923 í þeim tilgangi að reisa þar
samkomuhús, en af einhverjum
ástæðum varð ekki af því. Félagið
lét ríkið hafa eignina í skiptum fyrir
Austurstræti 20. Bakaríið var
áfram í húsunum til ársins 1944 en
eftir það var um tíma trésmíðaverk-
stæði í bökunarhúsinu og geymslu-
húsinu.
Árið 1933 fékk KRON leyfi til
þess að reisa viðbót við geymslu-
húsið en það skilyrði var sett að við-
byggingin yrði múrhúðuð. KRON
rak þar matvöruverslun og síðan
bókabúð.
Hörður Ágústsson og Þorsteinn
Gunnarsson vöktu athygli á því að
friða bæri húsin í Bakarabrekk-
unni. Í kringum 1970 vakti Arki-
tektafélag Íslands athygli á málinu
og húsin voru þá mæld upp.
Árið 1972 voru Torfusamtökin
stofnuð til að vinna að uppbyggingu
húsanna.
Árið 1977 kviknaði í húsunum og
í brunanum eyðilögðust bygging-
arnar sem voru Skólastrætismegin.
Um tíma stóð það tæpt að hægt
yrði að bjarga húsunum frá nið-
urrifi.
Húsin friðuð 1979
Árið 1979 voru öll húsin í Lækj-
arbrekku friðuð í A-flokki eins og
önnur hús á Bernhöftstorfunni.
Friðuninni var breytt í B-flokk árið
1981.
Endurbætur á íbúðarhúsinu voru
gerðar árið 1980 og sá Knútur
Jeppesen arkitekt um þær. Hann
teiknaði einnig útitaflið. Bakaríið
var endurbætt árið 1982 sem Grét-
ar Markúss, Stefán Ö. Stef.s. arki-
tektar sáu um. Árið 1988 var korn-
hlaðan og viðbygging við hana
endurbyggð í umsjá sömu verk-
fræðistofu og einnig nýbygging á
móhúsinu.
Endurbætur og uppbygging á
húsunum hefur tekist með ágætum.
Móhúsið er byggt upp í sömu hlut-
föllum og það var. Í því var lengi
brauðsölubúð en núna er þar minja-
gripaverslun.
Frá árinu 1982 hefur verið rekin í
íbúðarhúsinu veitingastaðurinn
Lækjarbrekka. Árið 1992 kaupir
Guðmundur Hansson rekstur veit-
ingahússins af Kolbrúnu Jóhannes-
dóttur og fjölskyldu hennar. Veit-
ingahúsið Lækjarbrekka hefur
alltaf verið rekið með miklum sóma
og borðin þar oftast þéttsetin.
Ferðaskrifstofa og ýmislegt ann-
að sem tengist ferðamannaþjónust-
unni eru í hinum húsunum.
Húsin í Bankastræti 2 eru stolt
okkar Reykvíkinga eins og raunar
öll húsin á Bernhöftstorfunni. Mjög
vel hefur tekist með uppbyggingu
þeirra og allar endurbætur. Húsa-
þyrpingin í Bankastræti 2 er með
sömu stærðarhlutföllum og þegar
Bernhöft bakari bjó þar og bakaði
ofan í bæjarbúa.
Heimildir: Borgarskjalasafn og Húsa-
deild Árbæjarsafns.
Bankastræti 2 fyrir 1900. Til hægri við íbúðarhúsið er bökunarhúsið, síðan kornhlaðan og það sést í stafninn á móhúsinu.
Bankastræti 2, Lækjarbrekka
Húsin í Bankastræti 2 eru
stolt okkar Reykvíkinga
eins og raunar öll húsin á
Bernhöftstorfunni, segir
Freyja Jónsdóttir. Mjög
vel hefur tekist með upp-
byggingu þeirra og allar
endurbætur.
Í gegnum tíðina hafa í þessu húsi verið stunduð lífleg viðskipti. En lengst af var
þar elsta og þekktasta bakarí landsmanna, Bernhöftsbakarí.
Bakaraofninn
Morgunblaðið/Þorkell
Árið 1979 voru öll húsin í Lækjarbrekku friðuð. Frá árinu 1982 hefur verið rekinn í íbúðarhúsinu veitingastaðurinn
Lækjarbrekka.