Morgunblaðið - 11.08.2002, Qupperneq 10

10 SUNNUDAGUR 11. ÁGÚST 2002 MORGUNBLAÐIÐ
S
UMT fólk er í þannig
stöðu í samfélaginu
að öllum finnst þeir
þekkja það – án þess
þó að þekkja það
nokkurn skapaðan
hlut. Þegar Magnús
L. Sveinsson, fyrr-
verandi formaður Verzlunarmanna-
félags Reykjavíkur, opnaði fyrir mér
dyrnar á heimili sínu fyrir skömmu
kom mér andlit hans afar kunnuglega
fyrir sjónir úr fjölmiðlum, en jafn-
framt vitraðist mér enn einu sinni
hve nærvera manna er allt annað en
útlit þeirra, hlýlegt fas skilar sér illa á
ljósmynd – en maður skynjar það á
samri stundu augliti til auglitis. Sömu
sögu er að segja um rósemd í fari
fólks, varkárni og einurð.
Magnús afsagði að ég færi úr skón-
um, sagði enga ástæðu til slíks og
með það arkaði ég í ljósum sumartöfl-
um inn á glæsilegt, rauðbrúnt park-
etið. Ég hafði engan grun um það þá
að þessi maður, sem nú býr í glæsi-
legu einbýlishúsi í neðra-Breiðholti,
einn forkólfa verkalýðsbaráttu á Ís-
landi, fyrrverandi borgarfulltrúi í
Reykjavík í yfir tuttugu ár, þar af for-
seti borgarstjórnar í níu ár og
skamman tíma þingmaður, hefði
fæðst í gamalli baðstofu og stigið sín
fyrstu spor í eldhúsi með moldargólfi.
Ég hæli húsinu – enda ástæða til –
og Magnús verður glaður við, ekki að
ástæðulausu, hann á stóran hlut í
byggingu þess.
„Þau voru ekki svo há lánin á þeim
tíma, maður varð að gera sem allra
mest sjálfur,“ segir hann og við horf-
um saman á handarverk hans, fag-
urlega flísalagðan stofuvegg meðal
annars.
„Það þarf nú handlagni til þess
arna,“ segi ég.
„Ég var náttúrlega ýmsu vanur,
sveitadrengur,“ segir hann – og við-
talið er hafið.
Magnús L. Sveinsson fæddist 1.
maí 1931, fjórði sonur hjónanna Guð-
bjargar Jónsdóttur og Sveins Böðv-
arssonar á Uxahrygg á Rangárvöll-
um, sá fimmti fylgdi strax á eftir,
Matthías, eineggja tvíburabróðir
Magnúsar.
„Sniðugur afmælisdagur með tilliti
til þess sem á eftir fór,“ segi ég.
„Persónulega afmælið varð nú
stundum að víkja fyrir hátíðahöldun-
um á verkalýðsdaginn,“ svarar
Magnús og hlær.
„Ég get sagt þér til gamans að ég
útskrifaðist úr Samvinnuskólanum 1.
maí 1951 og Jónas frá Hriflu, skóla-
stjórinn, átti afmæli 1. maí einnig.“
En nú er stokkið langt yfir sögu,
ýmislegt gerðist nefnilega frá fæð-
ingu tvíburana í baðstofunni á Ux-
ahrygg til útskriftardagsins 1. maí
1951, þar í milli eru hvorki meira né
minna en öll þroska- og mótunarárin
í lífi Magnúsar L. Sveinssonar.
„Ég heyrði foreldra mína aldrei
tala um að þau væru fátæk en það
hlýtur að hafa verið stundum þröngt í
búi, afurðirnar af búinu fór upp í
greiðslur fyrir vöruúttektir og faðir
minn varð að fara burt frá heimilinu á
veturna á vertíð til Vestmannaeyja til
þess að afla peninga,“ segir hann.
„Þungt hlýtur föður mínum að hafa
verið innanbrjósts þegar hann 1939
varð að selja besta hestinn sem hann
eignaðist um ævina, Hnokka, fyrir
400 krónur, eins mikill hestamaður
og hann var.
Hann var alinn upp við þröngan
kost í stórum systkinahópi. Sem
dæmi um kjör hans get ég sagt frá
verðlaunum sem honum voru heitin
ef hann lærði utan að 100 blaðsíður í
kverinu fyrir sumardaginn áður en
hann fermdist vorið 1909, – tækist
það átti hann að fá eina flatköku í
verðlaun. Hann vann til þeirra verð-
launa, – lærði allt kverið í hlýjunni í
fjósinu.
Mamma var líka af fátæku fólki
komin.
Skilið á milli í „drottins nafni“
Ég ólst upp í baðstofu sem var 32
fermetrar að stærð og þar inni sváf-
um við öll og líka það vinnufólk sem
kom til starfa á heimilinu.
Engin vinnukona var þó heima
þegar við tvíburabræðurnir fædd-
umst. Tvíbýlt var á Uxahrygg og
kona úr hinum bænum fór að sækja
ljósmóður þegar von var á okkur
bræðrum í heiminn, en ég var fljótari
í förum en hún og áttræð kona úr hin-
um bænum var búin að skilja á milli „í
drottins nafni“, eins og hún sagði,
þegar amma mín kom, en hún var
ljósmóðirin. Það var sími á einum bæ
í sveitinni á þessum tíma og þangað
var farið daginn eftir til þessa að
koma þeim boðum til föður míns, sem
var á vertíð í Eyjum, að tveir drengir
væru fæddir.
Þegar við fæddumst áttu foreldrar
mínir fyrir þrjá drengi, Jón, Kristján
og Hafstein, sá elsti var 6 ára. Við
vorum aldir upp við kærleika og sam-
heldni, við höfum því verið samrýndir
bræður og höfum enn mikinn sam-
gang. Mamma var stundum spurð
hvort hún hefði ekki saknað þess að
eignast ekki dóttur en hún sagði það
ekki vera. Ég hugsa að hún hefði
samt haft ánægju af að eiga telpu,
hún var það sem kallað er „pjöttuð“
kona og ævinlega mjög vel tilhöfð og
fín þótt efnin væru ekki mikil.
Í gamla bænum okkar var timb-
urgólf í baðstofunni og litlu herbergi,
þau voru sandskúruð fyrir jólin en
moldargólf var í eldhúsi og öðrum
vistarverum og það þurfti að gæta
þess að moldargólfin blotnuðu ekki
svo ekki hlytist óþrifnaður af. Vatn
þurfti að sækja í fötum út í læk allt
árið um kring. Jólagjafir voru helst
fataplögg eða skinnskór, ég gekk í
slíkum skóm og þótti þeir sérstak-
lega góðir. Ég man enn að 1942 um
jólin keypti pabbi fyrir fjölskylduna
eitt epli á mann, ég hafði aldrei séð
epli áður og ég man enn eftir ilminum
af því.
Stundum á veturna stíflaðist áin
Þverá fyrir ofan bæinn svo hann stóð
einn upp úr og síðan fraus allt og þá
gátum við strákarnir rennt okkur á
skautum um alla sveit.
Mamma kenndi okkur að lesa
Mamma lét okkur bræðurna sitja á
bekknum í eldhúsinu meðan hún
vann sín verk og hlýddi okkur jafn-
framt yfir námsefni eftir að hafa
kennt okkur að lesa. Einu sinni á ári
kom svo séra Erlendur Þórðarson í
Odda á hvern bæ í sveitinni til að
fylgjast með undirbúningi barnanna
undir skóla. Við Matthías vorum svo
saman í heimavistarskóla á Strönd
frá tíu ára aldri, fjóra mánuði fjóra
vetur, þar var húsakostur svo lítill að
við urðum að sofa saman í mjóu rúmi.
Við Matthías erum sem fyrr sagði
eineggja tvíburar og mjög líkir, ég sá
t.d. gamla mynd frá skólaárum okkar
á Strönd og ég verð að viðurkenna að
ég var ekki viss hvor var hvað.
Var í barnastúku
Ég var í barnastúku þegar ég var í
skólanum á Strönd og á góðar minn-
ingar um starfið þar og þá ágætu
menn sem við okkur krakkana töl-
uðu. Mér var sýndur sá heiður að
vera kjörinn ritari stúkunnar þegar
ég var 13 ára gamall, ég tók þetta
fyrsta embætti mitt mjög alvarlega.
Vín smakkaði ég ekki fyrr en ég var
26 ára gamall.
Trúmál voru talsverður þáttur í
minni barnæsku. Mamma fór jafnan
með bænir á kvöldin áður en við
bræðurnir fórum að sofa. Þetta vega-
nesti hefur orðið mér drjúgt, ég
skammast mín ekki fyrir að segja frá
því að ég les mínar barnabænir enn á
hverju kvöldi og bið fyrir mínu fólki
og mér er það gleðiefni að dóttir mín
hefur skrifað niður og rammað inn
þær sömu bænir fyrir litlu dóttur
sína. Ég tel mig geta fullyrt að trúin
spillir manni ekki.
Pabbi las húslestra áður en hann
fór á vertíðir í Eyjum.
Árið 1939 var gerð mikil bragarbót
á gamla bænum, settir skápar í eld-
húsið og timburgólf þar sem áður
voru moldargólf. Árið 1940 kom svo
vindmylla á bæinn og það var mikill
munur að fá ljósarafmagn. En við
þurftum að fara sparlega með það því
það var ekki alltaf vindur og þá eydd-
ist af geymunum. Við vorum aldir
upp við nýtni og sparnað, t.d. var lögð
mikil áhersla á að við fengjum okkur
ekki meiri mat á diskana en við ætl-
uðum okkur að borða. Ég finn til þess
enn í dag að ég vil fara vel með hluti
og nýta þá.
Fjölskyldan fluttist á Selfoss
Þegar ég var 17 ára fluttist fjöl-
skyldan á Selfoss. Jón bróðir minn
var þá orðinn járnsmiður og hann
hvatti pabba til að bregða búi, jörðin
var blaut og túnin lítil og nóg vinna á
Selfossi. Pabbi fékk lóð og bygging-
arleyfi, þá þurfti að fá slíkt leyfi
vegna innflutnings á byggingarefni.
Og svo byggði hann sér einbýlishús.
Við bræðurnir hjálpuðum honum eft-
ir megni. Byggingin hófst um vor og
fyrir jól vorum við flutt inn. Í húsinu
voru þrjár íbúðir og í einni þeirra hóf
ég sjálfur búskap þegar ég gifti mig.
Pabbi fékk vinnu í málningarvöru-
verslun hjá Ingþóri Sigurbjörnssyni.
Pabbi var mikill sjálfstæðismaður og
það varð ég einnig. Pólitíkin var tals-
vert harðvítug fyrir austan þegar ég
var að alast upp, oft munaði mjóu á
fylgi framsóknarmanna og sjálfstæð-
ismanna, það var því hart barist um
hvert atkvæði. Það var meira að
segja fylgst með hverjir dóu og spáð í
flokkafylgi eftir því hvar hinn látni
hafði staðið í pólitíkinni. Kjördæma-
skipunin var þannig að t.d. árið 1932
höfðu framsóknarmenn þriðjung at-
kvæða en meirihluta á Alþingi. Stað-
an 1942 var þannig að tvö atkvæði
voru á bak við hvern sjálfstæðismann
á móti einu á bak við hvern framsókn-
armann á þingi. Þetta þótti óréttlæti.
Ég varð snemma fylgjandi stefnu
Sjálfstæðisflokksins, pabbi vildi að
einstaklingurinn væri sem sjálfstæð-
astur og fengi umbun fyrir sitt starf,
þannig fór ég að hugsa líka strax og
ég komst á legg.
Ég var einn vetur við nám hjá séra
Arngrími í Odda og tvo vetur í gagn-
fræðaskóla og lauk gagnfræðaprófi
vorið 1950. Ég var í sumarvinnu hjá
séra Arngrími eftir það og nefndi það
þá við hann þegar hann fór suður til
Reykjavíkur um sumarið að tala máli
mínu við Jónas frá Hriflu, sem þá var
skólastjóri Samvinnuskólans. Nám-
inu þar hafði þá nýlega verið þjappað
saman úr tveggja vetra námi í eins
vetrar nám.
Séra Arngrímur hitti Jónas sem
tók erindinu vel og bað mig að koma
til viðtals. Ég fór og eftir að hafa rætt
við Jónas á heimili hans í Hamra-
görðum sagði hann mér að mæta í
skólann um haustið og sjá til hvernig
mér reiddi af.
Í Samvinnuskólanum
Ég leigði mér um haustið risher-
bergi á Miklubraut 70, hjá fólki frá
Selfossi sem ég fékk einnig fæði hjá.
Peninga hafði ég af skornum
skammti. Skólinn var þá í Sölvhóls-
götu og ég gekk þangað á hverjum
degi og heim aftur, ég hafði ekki af-
lögu peninga til að fara í strætis-
vagni, – þá kostaði farið eina krónu.
Þegar ég fór heim í jólafrí lét pabbi
mig fá töluvert mikið af krónupen-
ingum sem hann hafði safnaði handa
mér í strætisvagnafargjöld. Hann og
Jón bróðir höfðu lánað mér það sem
upp á vantaði til þess að ég gæti
stundað námið í Samvinnuskólanum.
Af augljósum ástæðum sinnti ég
ekki mikið skemmtanalífi í höfuð-
borginni, nema hvað ég sótti skóla-
böll og málfundi, þar lenti ég oft í
stælum við félagana um málefni
kaupfélaganna meðal annars, mér
fannst þau hafa nokkra einokunarað-
stöðu og beita henni nokkuð grimmt.
Það fóru miklar sögur af ofurvaldi
Sambandsins, en eftir að það leið
undir lok hef ég stundum sagt: „Þeir
eru margir SÍS-ararnir!“
Sofna áhyggjulaus og
Forkólfar verkalýðsfélaga eru áberandi fólk í ís-
lensku þjóðlífi. Einn þeirra sem lengi hafa sett svip
á samtíð sína er Magnús L. Sveinsson, fyrrverandi
formaður Verzlunarmannafélags Reykjavíkur. Hann
segir hér Guðrúnu Guðlaugsdóttur eitt og annað um
uppruna sinn, menntun, störf og skoðanir.
„Ég starfaði 42 ár hjá VR og það
urðu miklar breytingar þar á þess-
um tíma,“ segir Magnús L. Sveins-
son, fyrrverandi formaður Verzl-
unarmannafélags Reykjavíkur.