Morgunblaðið - 11.08.2002, Blaðsíða 26

LISTIR
26 SUNNUDAGUR 11. ÁGÚST 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Rammen om et godt liv...
ELDASKÁLINN
Invita sérverslun
Brautarholti 3, 105 Reykjavík
Sími: 562 1420 - Netfang: eldask@itn.is
Umgjörð u gott líf...
Persónulega eldhúsið
SAMBAND norrænna safnamanna
var stofnað 1915 og koma ráð-
stefnugestir og frummælendur frá
öllum Norðurlöndunum. Ráð-
stefnan er haldin á þriggja ára
fresti og hefur tvisvar áður verið á
Íslandi.
Meðal fyrirlesara eru Emil Ros-
ing, þjóðminjavörður á Grænlandi,
og Arne Torsteinsson, fyrrverandi
þjóðminjavörður í Færeyjum. Þeir
fjölluðu um samninga sem þessar
þjóðir hafa gert við Dani um að fá
heim til varðveislu safngripi úr
þjóðarsögu sinni, en þessi málefni
eru einnig á döfinni víða um heim.
Fyrir hönd Íslands töluðu Anna
Þorbjörg Þorgrímsdóttir, dokt-
orsnemi við Gautaborgarháskóla,
um afhendingu safngripa til Þjóð-
minjasafns Íslands frá Danmörku
árið 1930, í tengslum við Alþing-
ishátíðina. Sigurður Líndal prófess-
or fjallaði um handritamálið í lög-
fræðilegu ljósi og Vésteinn Ólason
prófessor um þýðingu þess að fá
handritin heim. Daninn Birgitta
Kjær frá Árósum ræddi einnig
handritamálið séð frá Danmörku.
Danmörk – Grænland
Sýningin „Utimut – retur –
return“ sem sett var upp árið 2001
var lokakaflinn í sögu flutninga á
safnmunum frá Þjóðminjasafni
Danmerkur til Þjóðminja- og skjala-
safns Grænlendinga. Utimut er
grænlenska orðið yfir „endurheimt,
eða að snúa til baka“. Sýningin var
fyrst sett upp í Kaupmannahöfn og
síðan flutt til Nuuk á Grænlandi.
Þjóðminjasafn Grænlendinga er við
Kolonihöfnina í Nuuk og rekið af
heimastjórninni. Frá 1984–2001
hafa verið fluttir um 35.000 safn-
gripir til Grænlands. Í sýningum
safnsins er kynnt yfir 4.500 ára
menningarsaga Grænlendinga.
Emil Rosing, þjóðminjavörður
Grænlendinga, segir hlutverk
Grænlendinga nú ekki eingöngu að
safna munum, heldur einnig að skrá
fornleifar. Hann segir að sl. 17 ár
hafi þjóðin ráðið yfir öruggri vörslu
í grænlenskum söfnum og sam-
starfið við Dani um endurheimt
safngripa hefur verið án vanda-
mála. Munir séu einnig varðveittir
t.d. í Frakklandi og Hollandi, sam-
starf sé gott við þessar þjóðir, en
ekki sé á döfinni að flytja muni það-
an til Grænlands. Minni héraðssöfn
eru einnig víða á Grænlandi.
Í fyrirlestri Emil Rosing kom
fram að áhugi á þjóðmenningu
grænlensku þjóðarinnar eigi sér all-
langa sögu. Danir hafa safnað og
varðveitt grænlenskan menningar-
arf hátt á aðra öld en síðustu ára-
tugi hafi svo verið unnið markvisst
að þessum málum, með lagasetn-
ingum, byggingu safnahúsa og
styrkingu sýninga, bæði heima á
Grænlandi og í Danmörku, þar sem
flestir munirnir voru varðveittir.
Árið 1968 voru í fyrsta sinn sýnd-
ir munir frá Þjóðminjasafni Dana í
Nuuk og fór á þeim tíma að styrkj-
ast sjálfsmynd og vitund Grænlend-
inga um eigin sögu. Með heima-
stjórn Grænlendinga 1979 fylgdu í
kjölfarið ný lög og tilskipanir, sem
báru m.a. í sér friðlýsingu jarð-
fastra fornminja og að nýlegt og
ómótað „Landsmuseum“ fékk stöðu
þjóðminjasafns með kvöðum um
varðveislu menningararfsins. Sam-
vinna komst á milli landanna, með
nefndaskipan, um að byggja upp
safnastarf á Grænlandi og 1984
hófst starfið við að flytja muni heim.
Þeir munir sem fluttir hafa verið
frá Danmörku rekja uppruna sinn
til mismunandi svæða Grænlands
og var það stefna nefndarinnar við
val á munum að Þjóðminjasafnið á
Grænlandi gæti gefið mynd af mis-
munandi svæðum, tímaskeiðum og
menningu. Emil nefnir að vera nor-
rænna manna á Grænlandi tilheyri
einnig þeirra menningarsögu.
Áhersla er einnig lögð á að í báðum
löndum sé fyrir hendi heildstætt
safn muna. Við yfirfærslu muna
hafa þeir verið skráðir rafrænt og
yfirfarnir af forvörðum, en í Dan-
mörku eru varðveittir um 100.000
munir.
Afrit af skjölum, bréfum og rann-
sóknargögnum um forngripina
fylgja einnig í þessum flutningum
og verða varðveitt á skjalasafninu.
En í byrjun árs 1991 voru sett sam-
an í eitt safn Þjóðskjalasafn Græn-
lendinga og Þjóðminjasafnið.
Danmörk – Færeyjar
Saga þessarar yfirfærslu er orðin
rúmlega hundrað ára gömul segir
Arne Thorsteinsson, fyrrverandi
þjóðminjavörður í Færeyjum, og
hún byrjaði sem áhugamál Jóannes-
ar Paturssonar. Árið 1955 var málið
tekið upp á færeyska lögþinginu,
með stuðningi dönsku ríkisstjórn-
arinnar, en mætti mótstöðu á
danska Þjóðminjasafninu. Það var
svo árið 1961 sem danskir safna-
menn sýndu fyrstu jákvæðu við-
brögðin, með þeim fyrirvara að
varsla og öryggi safnsins í Fær-
eyjum væri viðunandi. Þegar Fær-
eyingar fengu safnalög 1952 var
rúmlega aldargamalt minjasafn
þeirra gert að opinberu Forn-
minjasafni. Húsnæði var hins vegar
ekki viðunandi fyrir vörslu muna,
en á síðustu tveimur áratugum hef-
ur aðstaðan batnað. Fyrir þremur
árum var gerður samstarfssamn-
ingur á milli Fornminjasafns Fær-
eyja og Þjóðminjasafns Dana og
gengið fyrst og fremst út frá safna-
starfi. Í framhaldinu var gerð til-
laga um hvaða menningarminjar
skyldu færðar til Færeyja.
Þegar meta á hvort flytja eigi
hluti heim segir Arne höfuðáherslu
lagða á það hvar gripirnir hafi mest
vægi, bæði í tengslum við rann-
sóknir og miðlun menningararfs.
Um síðustu jól var gert sam-
komulag um yfirfærslu og í júní sl.
var sett upp kveðjusýning í
Þjóðminjasafninu í Kaupmanna-
höfn sem síðan var flutt til Færeyja
og opnuð í Fornminjasafninu í Þórs-
höfn í júlí.
Sýningin fyllir tvö herbergi, alls
um 200m², og er flokkuð í átta hluta
með hliðsjón af þeim persónum sem
söfnuðu hlutunum á sínum tíma og
færðu Þjóðminjasafni Dana. Sýn-
ingin segir því líka sögu sjálfrar
söfnunarinnar og áhrifamanna
hennar. Nánast allir fornmunir
Færeyinga voru á 19. öld sendir til
Danmerkur. Árið 1810 tóku „Old-
saksmedlemmer“ með sér hluti til
vörslu í Danmörku. Áfram var svo
safnað af embættismönnum og
fleirum. Afkastamestur þessara
safnara var Rasmus Rasmussen
læknir.
Ráðstefnunni í Reykholti lýkur í
dag, sunnudag.
Grænlenskir fornmunir á Þjóðminjasafninu í Nuuk. Meðal muna sem Færeyingar hafa endurheimt eru kirkjubekkjabríkur frá Kirkjubæ.
„Handritin heim“ á
sér víða hljómgrunn
Arne Thorsteinsson, fyrrverandi þjóðminjavörður Færeyja, og Emil
Rosing sem nú gegnir starfi þjóðminjavarðar Grænlands.
Þessa dagana stendur
yfir ráðstefna í Reyk-
holti í Borgarfirði á veg-
um Sambands nor-
rænna safnamanna.
Umfjöllunarefnið er í
þetta sinn endurheimt
menningarverðmæta
og tilfærsla slíkra verð-
mæta milli þjóða og
landsvæða. Sigríður
Kristinsdóttir fylgdist
með á föstudag og
ræddi við norræna
safnamenn.
alltaf á föstudögum