Morgunblaðið - 01.09.2002, Blaðsíða 22

22 B SUNNUDAGUR 1. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
bíó
HINN nýi Spielberg? Hinnnýi Hitchcock? Speking-arnir í Hollywood erufyrir löngu byrjaðir að
klína slíkum samlíkingum á M.
Night Shyamalan. En þessi ind-
versk-ameríski leikstjóri og hand-
ritshöfundur stendur alveg einn og
óstuddur af öðrum. Þótt hvorug
samlíkingin sé alveg út í hött grein-
ir Shyamalan sig frá báðum þessum
kóngum með ýmsum hætti. Til að
byrja með semur hann, öfugt við
Spielberg og Hitchcock, sín handrit
sjálfur. Eins og Spielberg í verkum
á borð við E.T., A.I. og Minority
Report fjallar Shyamalan um
mannlegt eðli, kenndir, breyskleika,
þrár, undir yfirskini alþýðlegrar af-
þreyingar, spennumynda með ívafi
fantasíu. En myndir Shyamalans
eru ekki aðeins persónulegri en
Spielbergs heldur hnitmiðaðri, þétt-
ari, ekki eins tilfinningasamar, jafn-
vel kaldari, skyggnast dýpra og
snúa aftur með óvæntari lausnir.
Þær reiða sig einnig meira á lág-
stemmdari, einfaldari, lúmskari frá-
sögn, minna á tæknilegar kúnstir.
Virðing fyrir hefðbundinni
fagmennsku
Shyamalan er að þessu leyti mun
tengdari meistara Hitchcock. „Mér
finnst ég eiga meira sameiginlegt
með kvikmyndagerð fortíðarinnar
en nútíðarinnar,“ hefur hann stað-
fest og bætir við: „Tölvuklippitækn-
in hefur valdið því að kvikmynda-
gerð hefur glatað hinni hefðbundnu,
öguðu fagmennsku. Menn hugsa
með sér: Við finnum út úr þessu eft-
irá.“ Sjálfur vinnur hann geysilega
nákvæma forvinnu áður en tökur
hefjast og teiknar upp hvert skot
eins og hann sér það fyrir sér. Til
þess notar hann aldrei tölvu heldur
einfaldlega blýant, blað og strok-
leður.
Eins og hjá Hitchcock felst
spennan í myndum Shyamalans í
því að halda lengi aftur af sér, nota
þögnina, kyrrðina, bæði á hljóðrás
og myndfleti, fresta tökuhreyfing-
um, spara klippingu, beita meðölum
myndmálsins til að hámarka óör-
yggi áhorfandans, ekki til þess að
æra hann með látum og hávaða. Og
hann geymir sem lengst að sýna
áhorfandanum ógnvaldinn. Þess má
einnig geta að rétt eins og Hitch-
cock hefur Shyamalan komið sjálfur
fram í mýflugumynd í myndum sín-
um og í Signs gengur hann lengra
og leikur allstórt hlutverk Rays
Reddy, nágranna aðalpersónunnar.
Framleiðandi Signs, Kathleen
Kennedy, segir: „Hugmyndin er sú
að ímyndunaraflið geti framkallað
miklu meira en það sem matað er
ofan í áhorfandann. Núna, þegar við
erum altekin þeirri vissu að tæknin
geti framkvæmt hvað sem er, gerir
Night kvikmyndir þar sem sagan er
í aðalhlutverki.“
Hún bætir við: „Margir kvik-
myndagerðarmenn nútímans sem
tala um að þeir „brjóti reglurnar“
vita ekki einu sinni hverjar regl-
urnar eru... Night, sem er aðeins 31
árs að aldri, nálgast sínar kvik-
myndir af algjörri virðingu fyrir því
hvernig kvikmyndagerðarmenn for-
tíðarinnar byggðu upp sögur sínar.“
M. Night Shyamalan hefur sagt
að helstu áhrifavaldar Signs séu In-
vasion of the Body Snatchers eftir
Don Siegel, Night of the Living
Dead eftir George Romero og síð-
ast en ekki síst The Birds eftir
Hitchcock. Eins og fyrstnefnda
myndin fjallar Signs um hugsanlega
innrás utanúr geimnum – eða, svo
tvíræðari merking fái notið sín, inn-
an úr skelfdum mannshuganum.
Eins og sú næstnefnda gerist hún í
bandarísku dreifbýli þar sem ógnir
Myndin
Indverskur Hitchcock í amerískri sveit: Shyamalan leikstýrir á akrinum.
TEIKN eru á lofti um að honum hafi tekist það í þriðja sinn. Teikn eða Signs, nýi „yfirnáttúrulegi“ tryllirinn frá M. Night utanaðkomandi verur eða dulmögn skapi þær sérkennilegu, risastóru hringamyndanir sem komið hafa fram á akurlendi
AKURHRINGIRNIR svokölluðu,sem M. Night Shyamalan notarsem myndlíkingu fyrir innri
togstreitu og baráttu aðalpersón-
unnar í Signs, eru, eins og margir vita,
staðreynd, raunveruleiki. En eru fyr-
irbærin til orðin af náttúrulegum or-
sökum eða yfirnáttúrulegum? Eru
þau eins konar umhverfislistaverk,
gerð af mannavöldum, annaðhvort
prakkaraskap eða listrænni sköp-
unarþrá? Eða eru þau teikn um verk-
legar framkvæmdir geimvera hér á
jörðu niðri? Lendingarpallar fljúgandi
furðuhluta? Skilaboð að ofan? Stað-
festing á starfi yfirskilvitlegra krafta?
Eða til marks um virkni einhverra
náttúruafla sem við þekkjum ekki
enn? Því fer víðsfjarri að menn séu
sammála um einhverja eina af þess-
um hugsanlegu skýringum. Og trúlega
þess vegna eru þessi fallegu og oft
flóknu og margbrotnu munstur á ak-
urlendum víða um lönd jafn dularfull
og spennandi og raun ber vitni.
Næturgestir á akrinum
Í Bretlandi hafa bændur orðið varir
við hringamyndanir af einfaldara tag-
inu á ekrum sínum í margar kynslóðir.
Þær virtust verða til á einni sum-
arnóttu á ökrum ýmissa korntegunda,
eins og hveitis, rúgs og hafra. Plönt-
urnar höfðu flast út, stilkirnir bognir
en ekki brotnir og skáru þannig út
mynstur í akurinn. Það var þó ekki
fyrr en á 8. áratugnum að fyrirbærin
urðu tiltölulega áberandi og á þeim 9.
tóku breskir fjölmiðlar að fjalla um
þau. Þá fóru að berast fréttir víðar að
úr heiminum um sambærileg fyr-
irbæri í öðrum löndum, eins og Ástr-
alíu, Suður-Afríku, Kína, Rússlandi og
mörgum öðrum, gjarnan í grennd við
forna helgistaði. Flest urðu fyrirbærin
þó áfram í Bretlandi, einkum í Wilts-
hire, þar sem eru margir og mikilvægir
fornir helgistaðir, þ. á m. í Stonehenge,
Avebury, Silbury Hill og greftr-
unarstaðir eins og West Kennet Long
Barrow. Enn þann dag í dag birtast yf-
ir 100 ný akurmunstur árlega, á tíma-
bilinu apríl til ágústloka, á Suður-
Englandi og hafa orðið æ margbrotn-
ari og umfangsmeiri, geómetrískar
myndir og form. Til dæmis birtist í
ágúst í fyrra í Milk Hill í Wiltshire
munstur með 409 hringum yfir fimm
hektara akursvæði og um 243 metrar
að þvermáli.
Gerðir af meistara höndum
Hver er að teikna á jörðina með
þessum hætti? Eitt af þeim gögnum
sem lögð hafa verið fram í umræðum
um þetta atriði eru myndbands-
upptökur sem sýna litla hvíta ljós-
hnetti umhverfis akurhringi, sumar
teknar á hábjörtum dögum og eru
þessir hnettir sagðir hreyfast mark-
visst. Vísindaleg skýring á þessu hef-
ur látið á sér standa. Vísindamenn
hafa rannsakað sýnishorn af plöntum
úr slíkum munstrum. Bandarískur líf-
eðlisfræðingur, dr. William Levengood,
hefur til dæmis í rannsóknum sínum
komið með þá tilgátu að einhvers kon-
ar örbylgjuorka hafi áhrif á hring-
amyndanir. Aðrir hafa nefnt til litla
skýstrokka eða hvirfilvindi.
Hvað sem slíkum rannsóknum líður,
en þær standa enn yfir, urðu ákveðin
tímamót í akurhringafræðum árið
1991. Þá stigu fram í sviðsljósið tveir
Englendingar, Doug Bower og Dave
Chorley, og kváðust bera ábyrgð á
hringamyndunum á ökrum síðustu
tvo áratugina; þeir hafi unnið verk sín
að næturlagi og notað planka. Þeir fé-
lagar sviptu af sér hulunni þegar
breskur veðurfræðingur, Terrence
Meaden, hafði reynt að skýra tilurð
hringanna á náttúrufræðilegan hátt,
þ.e. sem afleiðingar skýstrokka.
Sporgöngumennirnir
Á þessum punkti skarst fyrst veru-
lega í odda með þeim þremur helstu
fylkingum sem láta sig fyrirbærin
mest varða, vísindamönnum, um-
hverfislistamönnum og þeim sem
halda fast við trú á hið yfirnáttúrulega
eða yfirskilvitlega, ókunn öfl, jafnvel
utanúr geimnum.
Þeir síðastnefndu telja algjörlega
útilokað að mannshöndin hafi getað
skapað stærstu og flóknustu hringina.
En þeir eru líka til sem telja sig geta
sannað að svo sé, einfaldlega vegna
þess að þeir hafi sjálfir gert hringina.
Þar er fremstur í flokki John nokkur
Lundberg, grafískur hönnuður í Lond-
on, sem fer fyrir þriggja manna hópi
sem kallar sig Circlemakers eða
Hringgerðarmenn. Hann segir að
frumkvöðullinn Doug Bower sé „mesti
listamaður 20. aldarinnar“. Bower
hafi „fært út landamæri listsköpunar,
opnað nýjar dyr og unnið fyrir utan
hefðbundna listmiðla.“ Circlemakers
eru því sporgöngumenn inná ak-
urlendin og fremja þar list sína sem
Lundberg flokkar undir konseptlist
eða hugmyndalist. Hann tel-
ur að þrír til fjórir virkir ak-
urlistahópar séu starfandi á
Bretlandi um þessar mundir,
auk fjölda smærri hópa sem
geri einn til tvo hringi á ári,
meira eða minna sér til
skemmtunar. Circlemakers
taka hins vegar listgreinina
alvarlega og vinna með leynd
í skjóli nætur, en þeir hafa
einnig gert hringi eftir pönt-
un, eins og nú í júlí þegar þeir
gerðu hring, 46 metra að
þvermáli, fyrir sjónvarps-
stöðina The History Channel.
Lundberg segir að áhugaverðasti
þátturinn í hringagerðinni sé ekki út-
færslan á mynstrinu, heldur allar þær
þjóðsagnir sem spretta upp í kringum
verkin. Hann segir að markmið ak-
urlistarinnar núna sé að sýna fram á
að unnt sé að gera æ stærri og flókn-
ari mynstur með mannshöndinni til að
slá vopnin jafnt úr höndum nátt-
úrufræðinganna sem „yfirnátt-
úrufræðinganna“.
Colin Andrews heitir rafeindaverk-
fræðingur í Bretlandi sem hefur kynnt
sér akurhringina árum saman. Hann
kveðst í fyrstu hafa talið að þeir væru
náttúrufyrirbæri sem ætti sér eðl-
isfræðilegar skýringar. Nú telur hann
að um 80% af hringunum á Englandi
séu af mannavöldum. En hvað um hin
20%? „Til eru munstur sem eru allt
að þrírfjórðu úr mílu að þvermáli,“
segir hann. „Því mikilfenglegri sem
munstrin eru þeim mun ósennilegra
er að fólk geti skapað þau á stuttri
sumarnóttu.“ Meira segist hann ekki
vita. En Lundberg kveðst vita meira.
Hann segir að Andrews segi þetta
vegna þess að hann hafi sjálfur aldrei
gert akurhring. Það eina sem til þurfi
sé vel skipulagður hópur tíu manna,
sem eru bæði sterkir og taugasterkir.
„Þetta er í rauninni afar taugatrekkj-
andi vinna,“ segir Lundberg. „Því
stærri hópur sem er að verki á akr-
inum þeim mun meiri martröð er að
samhæfa hann.“
Circlemakers verja allt að einni viku
í verkið, undirbúning, formun mynst-
ursins, gerð uppdrátta með rétt
mældum hlutföllum, merktri verk-
miðju og svo í framkvæmdina sjálfa,
sem, eins og áður segir, fer fram að
næturþeli.
Hvernig er framkvæmdin?
Tökum dæmi af kvikmyndagerð-
armönnunum hans M. Nights Shyam-
alan. Þeir gerðu akurmunstrin í Signs
á maísakri, ekki í hveiti, rúg eða höfr-
um, eins og algengast er á Bretlandi.
Ástæðan var sú að maísinn þjónaði
betur spennumögnun sögunnar þar
sem hann er hærri og trúverðugra að
persónurnar villist og týnist í eins
konar völundarhúsi á akrinum. Með
aðstoð kennara á landbúnaðarskól-
anum þar sem tökur fóru fram náði
kvikmyndagerðarfólkið góðum vexti í
maísinn. Munstrið byggðu þeir að
hluta á fyrirliggjandi myndum af ak-
urhringjum en útfærðu það með sér-
stökum hætti til að þjóna sögunni.
Verkið sjálft framkvæmdu þeir svo
með sömu meginaðferð og bresku
umhverfislistamennirnir, verkfærin
einföld, reipi, plankar og stigi. En
maísinn reyndist erfiðari viðfangs en
t.d. hveitið. Larry Fulton, höfundur
leikmyndarinnar í Signs segir: „Í
hveitinu skilur traktorinn eftir sig slóð
inná akurinn og síðan er plankinn
lagður á jörðina og menn ganga með
hann í hring. Maísinn hins vegar er
átta fet á hæð og mjög sterkur; hann
fellur ekki, brotnar ekki og bognar ekki
fallega.“ Því þurfti að beita annarri að-
Raunveruleikinn: Akurhringir af einfaldara tagi.
Raunveruleikinn: Þetta mynstur birtist á hveiti-
akri í Tyhee í Idaho laugardaginn 3. ágúst sl.,
kvöldið eftir frumsýningu Signs vestra.
Myndlíkingin