Morgunblaðið - 26.10.2002, Síða 38

LISTIR
38 LAUGARDAGUR 26. OKTÓBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
STOPPLEIKHÓPURINN hefur
sett á svið verk ætluð börnum og
unglingum vel á sjöunda ár. Þetta er
langur tími fyrir samstarf atvinnu-
manna af þessu tagi en alltaf tekst
meðlimum hópsins að finna upp á
einhverju nýju og fersku til að setja
á svið fyrir áhorfendur sína. Eggert
Kaaber og Katrín Þorkelsdóttir hafa
í tímans rás myndað kjarnann í
hópnum en frá upphafi í ársbyrjun
1996 hafa þau unnið með fjölda ann-
arra leikhúslistamanna. Nú hleypur
Brynja Valdís Gísladóttir í skarðið
fyrir Katrínu og þau Eggert Kaaber
leika tvö í nýju leikriti eftir Valgeir
Skagfjörð, sem hefur samið flest
verka þeirra sem hópurinn hefur
tekið til sýninga.
Verk Valgeirs, Í gegnum eldinn,
er byggt á samnefndri bók eftir Ísak
Harðarson og Thollý Rósmunds-
dóttur sem bókaútgáfan Krossgötur
gaf út árið 1994. Þar segja tvö ís-
lensk ungmenni frá kynnum sínum
af heimi fíknarinnar og hvernig þau
hafa með því að iðka trú sína öðlast
styrk til að halda sig frá áfengis- og
fíkniefnaneyslu. Stíll bókarinnar er
blátt áfram og efnið áleitið – hún er
vel til þess fallin að opna augu les-
enda fyrir því hvernig börn og ung-
lingar geta leiðst á glapstigu enda
trúverðug frásögn af því hvernig þau
falla þrep af þrepi niður þjóðfélags-
stigann þar til botninum er náð.
Bókinni er skipt í tvo nokkuð ólíka
hluta, fyrst er annars vegar frásögn
pilts af lífi sínu sem áfengissjúkling-
ur frá unga aldri uns honum tekst
eftir endurteknar áfengismeðferðir
að segja skilið við fyrra líf og hins
vegar önnur lengri og ýtarlegri þar
sem stúlka rekur kynni sín af eit-
urlyfjum sem leiddu til að hún
tengdist skelfilegum glæpamálum
og endaði niðurbrotin á sál og líkama
í gæsluvarðhaldi. Sagan af því
hvernig hún frelsaðist er bæði fyllri
en samsvarandi kafli sem segir frá
piltinum en líka áhugaverðari vegna
þess að fyrr í frásögn hennar kemur
kafli þar sem hún sækir samkomur
og heldur sér edrú en tekur stærstu
kollsteypuna áður en saga hennar
endar í löngum kafla um endurfæð-
ingu í trúnni og von um betri fram-
tíð.
Leikrit Valgeirs Skagfjörð er að
formi til einfalt – saga þessara
tveggja ungmenna er rakin sam-
hliða, þ.e. skipt er á milli stuttra
þátta sem segja frá hvoru um sig.
Frásagnaraðferð leiksins er fjöl-
breytt, það skiptast á eintöl aðalper-
sónanna, einleiksþættir þar sem
annar leikaranna leikur jafnt aðal-
persónuna sem aukapersónur í lífi
hennar og svo sá háttur sem er tíð-
ast notaður að annar leikarinn er
miðdepillinn í atriðinu en hinn leikur
ýmis aukahlutverk. Það er svo ekki
fyrr en í stuttu lokaatriði, sem Val-
geir prjónar við efni bókarinnar, að
pilturinn og stúlkan hittast. Auðvit-
að er margt fellt úr, enda tekur að-
eins tæpan klukkutíma að flytja
verkið, en aðalatriðin skila sér og
hvort tveggja stelpur og strákar sem
sjá sýninguna ættu að geta séð
mögulega framtíð sína í lífi kynbróð-
ur síns eða -systur.
Það var greinilegt á sýningunni í
Foldaskóla 10. október að áhorfend-
ur fylgdust vel með, þeir frökkustu
létu í sér heyra þegar rætt var um
neyslu áfengis- og fíkniefna en það
varð vandræðaleg þögn í salnum
þegar persónurnar töluðu um lifandi
trú á Jesúm Krist. Það er hægt að
velta því fyrir sér hvort þessi um-
ræða dregur úr áhrifamætti verks-
ins vegna fordóma sem ríkjandi eru
gegn svokölluðum „sértrúarsöfnuð-
um“ en það má benda á að leikritið
byggist á bók sem inniheldur sannar
frásagnir af raunverulegum atburð-
um. Það verður að hrósa Valgeiri
Skagfjörð fyrir að draga ekkert und-
an heldur vera trúr frumtextanum
og þeirri lífssýn sem hann endur-
speglar, enda ekki að efa að fjöl-
margir þeirra sem átt hafa í stríði
við áfengi og fíkniefni hefðu ekki
getað losað sig úr viðjum fíknarinnar
nema fyrir þá sannfæringu sína að
þeim væri það einungis kleift með
því að gefa sig æðri máttarvöldum á
vald. Verkið speglar því raunveru-
leika sem verður sífellt meira áber-
andi í þjóðfélagi voru.
Það eru átta ár liðin frá því bókin
kom út en sýningin tekur mið af
háttalagi unglinga nútímans. Um-
hverfi það sem bókin lýsir hefur í
raun tekið sáralitlum breytingum þó
að ný fíkniefni ryðji sér til rúms.
Eggert Kaaber og Brynja Valdís
Gísladóttir voru bæði trúverðug í
hlutverkum sínum; Eggert náði vel
að túlka bælinguna og togstreituna
sem setja svo sterkan svip á persónu
Gunna og Brynju Valdísi varð ekki
skotaskuld úr því að túlka ólíkar
hliðar á margbreytilegri persónu
Sollu. Þetta leikrit fellur að sjálf-
sögðu undir áróður gegn áfengis- og
eiturlyfjaneyslu en Valgeiri hefur
tekist að sníða mörgum þeirra
flóknu atriða sem frá er sagt í bók-
inni leikrænan búning sem auðveld-
ar nýrri kynslóð að tileinka sér boð-
skap sem hún hefur fram að færa.
Rétt eins og frásagnarmáti bókar-
innar er leikstíllinn blátt áfram og í
báðum tilfellum miðla skýrt mótaðar
persónur sárri reynslu til jafningja
sinna.
LEIKLIST
Stoppleikhópurinn
Höfundur: Valgeir Skagfjörð, byggt á
samnefndri bók eftir Thollý Rósmunds-
dóttur og Ísak Harðarson. Leikmynd og
búningar: Hópurinn. Val á tónlist: Valgeir
Skagfjörð og Brynja Valdís Gísladóttir.
Hljóðvinnsla: Hjörtur Howser. Leikarar:
Brynja Valdís Gísladóttir og Eggert Kaab-
er. Fimmtudagur 10. október.
Í GEGNUM ELDINN
Að miðla sárri reynslu
Morgunblaðið/Kristinn
„Stelpur og strákar sem sjá sýninguna ættu að geta séð mögulega framtíð
sína í lífi kynbróður síns eða -systur,“ segir m.a. í umsögninni.
Sveinn Haraldsson
ANNA Þóra Karlsdóttir opnar sýninguna Rjóð-
ur/Clear-cuts, í Listasafni ASÍ við Freyjugötu í
dag, laugardag, kl. 14.
Á sýningunni eru flókaskúlptúrar og flókalág-
myndir þar sem hún vinnur með hugmyndir um
skilin milli nýtingar og rányrkju eða notkunar
og misnotkunar í víðu samhengi.
Þetta er fimmta einkasýning Önnu Þóru, en
hún hefur einnig tekið þátt í samsýningum hér
heima og víða erlendis. Anna Þóra vann að verk-
unum á sýningunni að hluta til í Kanada 2001 og
tengjast hugmyndir að þeim veru hennar þar.
Guðlaugur Valgarðsson segir m.a. í sýning-
arskrá: „Fyrir augum manns svífa voðir en
værðin sem frá þeim stafar á sér einnig aðra
hlið. Líkt og gæran á sér bæði holdrosa og feld
hefur værðin tvær hliðar. Til að njóta hennar er
miklu kostað til og jafnvel fórnað.“ Þá segir:
„Verk Önnu Þóru eru mörg hver ekki aðeins að
formi til sem lönd, höf eða húðflipar af okkur
sjálfum, rifnum af sameiginlegum líkama okkar
allra, heldur að efni og innihaldi einnig tilraun
til að fylla upp í þá eyðu, líkamlega og andlega
eyðu sem við höfum skapað okkur, bæði leynt og
ljóst, áþreifanlega sem ekki. Þau eru eins konar
plástur á sárin; löngun til að gera vöntun okkar
og ófullkomleika sýnilega og bætanlega í senn;
löngun til að gera okkur heil.“
Sýningin verður opin daglega frá kl. 14-18,
nema mánudaga, og lýkur sunnudaginn 17. nóv-
ember. Einn flókaskúlptúra Önnu Þóru Karlsdóttur.
Flókaskúlptúr-
ar Önnu Þóru
F
yrir 40 árum beið
heimsbyggðin á milli
vonar og ótta vegna
yfirvofandi kjarn-
orkustríðs. Sovét-
menn höfðu komið fyrir kjarn-
orkueldflaugum á Kúbu og
Bandaríkjamenn hótuðu árásum á
landið ef þær yrðu ekki fjarlægðar.
Heimsbyggðin varpaði öndinni
léttar 28. október 1962 þegar Sov-
étmenn tilkynntu að þeir myndu
flytja eldflaugarnar frá Kúbu.
Almennt hefur verið litið svo á
að John F. Kennedy, forseti
Bandaríkjanna, hafi sýnt mikla
staðfestu og dirfsku í þessu máli.
Nikita
Khrushchev,
aðalritari sov-
éska komm-
únistaflokks-
ins, hafi talið
að Kennedy
væri svo ungur og óreyndur að
hann kæmist upp með að staðsetja
eldflaugarnar á Kúbu, en annað
hafi komið á daginn.
Ted Sorensen, aðalræðuritari
Kennedys, segir í bók sinni „Kenn-
edy“ sem út kom 1965: „Robert
Kennedy [dómsmálaráðherra] fór
að beiðni forsetans með bréf til
sovéska sendiherrans sem innihélt
skýr skilaboð. Stigmögnun væri í
gangi. Bandaríkin gætu haldið
áfram í átt að friði og afvopnun,
eða, eins og dómsmálaráðherrann
útskýrði, „við gætum gripið til
sterkra og afgerandi gagn-
aðgerða…nema forsetinn fengi
þegar í stað skilaboð um að eld-
flaugarnar yrðu teknar niður.“
Gengið var að skilyrðum Kenn-
edys. … Ég átti erfitt með að trúa
því,“ sagði Sorensen í bók sinni og
bætti við að með framgöngu sinni
hafi Kennedy forseti unnið sér var-
anlegan sess í sögunni.
Sagan á bak við kjarn-
orkueldflaugarnar á Kúbu er hins
vegar mun flóknari en Sorensen og
ýmsir fleiri aðstoðarmenn Kenn-
edys hafa viljað vera láta. Fyrstu
árin á eftir unnu þeir beinlínis að
því að fela það sem raunverulega
gerðist á bak við tjöldin.
Í nýlegri bók eftir bandaríska
blaðamanninn Seymour Hersh
„The dark side of Camelot“, er
saga Kennedys rakin með þeim
hætti að óhjákvæmilegt er að les-
andinn verður að endurskoða af-
stöðu sína til Kennedys og þeirrar
glansmyndar sem oft hefur verið
dregin upp af honum. Í bókinni
kemur fram að eftir hina mis-
heppnuðu Svínaflóainnrás vorið
1961 settu bandarísk stjórnvöld af
stað leynilega aðgerð sem miðaði
að því að myrða Fidel Castro, for-
seta Kúbu. CIA var falið þetta
verkefni og samkvæmt því sem
Hersh segir var Róbert Kennedy
svo áhugasamur um að Castro yrði
myrtur að hann hringdi nær dag-
lega í CIA til að þrýsta á um að-
gerðir. Ekki nóg með það heldur
fullyrðir Hersh að Kennedybræð-
ur hafi leynilega samið við tvo af
leiðtogum mafíunnar í Bandaríkj-
unum, Sam Giancana og Johnny
Rosselli, um að myrða Castro.
Hersh byggir fullyrðingar m.a. á
viðtölum við Judith Campbell
Exner sem var ástkona Kennedys
og Giancana. Minnst var á tengsl
hennar við Kennedy og Giancana í
skýrslu sem gefin var út í nóv-
ember 1975 af svokallaðri Church-
nefnd sem rannsakaði meint morð-
tilræði CIA við erlenda leiðtoga.
Alexander Haig, fyrrverandi ut-
anríkisráðherra Bandaríkjanna,
sagði frá því í sjónvarpsþætti sem
sýndur var hér á landi fyrir nokkr-
um misserum, að Lyndon B. John-
son, eftirmaður Kennedys, hefði
trúað því að Castro, sem vissi vel
hvað CIA og Kennedybræður voru
að bralla, hefði verið orðinn svo
þreyttur á morðtilraunum Kenn-
edybræðra við sig að hann hefði á
endanum fyrirskipað að John F.
Kennedy skyldi myrtur.
Hersh heldur því ekki fram að
samhengi sé milli þessara áforma
um að myrða Castro og Kúbudeil-
unnar í október 1962, en það er
a.m.k. ljóst að bæði Kúbumenn og
Sovétmenn höfðu fulla ástæðu til
að hafa áhyggjur af öryggi Kúbu.
Áður en Sovétmenn fjarlægðu
eldflaugar sínar frá Kúbu höfðu
bandarísk stjórnvöld heitið því að
ráðast ekki á landið eða hvetja til
að það yrði gert. Opinberlega voru
þetta einu skilyrðin sem Sovét-
menn settu fyrir því að taka flaug-
arnar niður. Löngu síðar kom hins
vegar fram að stjórn Kennedys
féllst á annað skilyrði sem Sovét-
menn settu fyrir því að fjarlægja
flaugarnar og það var að kjarn-
orkueldflaugar Nató í Tyrklandi
yrðu fjarlægðar. Róbert Kennedy
samdi um þetta við Anatoly Dobr-
ynin, sendiherra Sovétríkjanna í
Bandaríkjunum. Skiptar skoðanir
voru innan Bandaríkjastjórnar um
hvort ætti að semja við Sovétmenn
á þessum nótum. Margir álitu það
veikleikamerki ef Bandaríkjamenn
færu að semja sig frá vandanum á
Kúbu með því að veikja varnir
bandalagsríkis þeirra í Evrópu.
Sumir af aðstoðarmönnum Kenn-
edys óttuðust að stjórn hans yrði
rúin öllum trúverðugleika og
trausti ef gengist yrði inn á slíka
samninga. Niðurstaðan varð því sú
að gera leynilega samninga við
Sovétmenn um að Jupiter-
flaugarnar í Tyrklandi yrðu fjar-
lægðar, en þessar flaugar voru
orðnar gamlar og úreltar. Op-
inberlega var því alltaf neitað að
slíkur leynisamningur hefði verið
gerður og aðstoðarmenn Kenne-
dys, eins og Ted Sorensen og Arth-
ur Schlesinger, nefndu þær ekki á
nafn þegar þeir skrifuðu ítarlegar
bækur um stjórnarár Kennedys.
Sem betur fer sigraði skynsemin
á þessum viðkvæmu haustdögum
1962. „Skynsemi“ fólst í því að eina
leiðin til að koma í veg fyrir kjarn-
orkustríð var sú að Kennedy og
Khrushchev næðu samningum um
að taka niður úreltar eldflaugar í
Tyrklandi en samkomulagið var
háð því að heimurinn frétti ekki af
því. Svona var nú heimurinn skrít-
inn á dögum kalda stríðsins.
40 ára af-
mæli Kúbu-
deilunnar
VIÐHORF
Eftir Egil
Ólafsson
egol@mbl.is
Eina leiðin til að koma í veg fyrir
kjarnorkustríð var sú að Kennedy og
Khrushchev næðu samningum um að
taka niður úreltar eldflaugar í
Tyrklandi en samkomulagið var háð
því að heimurinn frétti ekki af því.