Morgunblaðið - 26.11.2002, Qupperneq 30

UMRÆÐAN
30 ÞRIÐJUDAGUR 26. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
H
ræringarnar á bæði
hægri og vinstri
væng íslenskra
stjórnmála síðustu
tíu ár eða svo hafa
skilið eftir eyðu sem engum
stjórnmálaflokki hefur lánast að
fylla í. Eyðan er í grófum dráttum
þessi: Hvað eiga þeir að kjósa sem
kalla mætti hægrikrata og aðhyll-
ast ríkisrekstur í mennta- og heil-
brigðismálum og skynsama einka-
væðingu í rekstri þar sem ríkið
þarf ekki augljóslega að gæta
hagsmuna almennings með beinni
íhlutun, eru markaðssinnar en
gagnrýnir á öfgakennda markaðs-
væðingu frjálshyggjunnar, vilja
standa vörð
um velferð-
arkerfið og
jöfn tækifæri
til menntunar
og eru síðast
en ekki síst
Evrópusinnar?
Þetta er fólk sem flest átti at-
hvarf í Alþýðuflokknum á meðan
hann var undir forystu Jóns Bald-
vins Hannibalssonar. Sumt af
þessu fólki kennir sig við þriðju
leiðina og sömuleiðis er hér um að
ræða fólk sem einu sinni var inn-
anbúðar í Sjálfstæðisflokknum en
kann nú ekki að meta þróun hans í
átt til harðari frjálshyggjusjón-
armiða, gamaldags og heftandi
hagsmunagæslu, meðal annars
fyrir sjávarútvegsfyrirtækin, og
afstöðu hans til aðildar að Evrópu-
sambandinu.
Þessi hópur kjósenda er nú
landlaus í íslenskum stjórnmálum.
Sumir hefðu ætlað að Samfylk-
ingin myndi reyna að ná til hans
en þar hefur henni algerlega mis-
tekist, umfram allt vegna þess að
hún er óljós, ósannfærandi og rás-
andi í málflutningi sínum. Sam-
fylkingin virðist raunar aðhyllast
skynsamlega einkavæðing-
arstefnu, eða það má að minnsta
kosti ráða af orðum formannsins í
umræðum um síma- og bankasölu,
en alla sannfæringu skortir í Evr-
ópustefnu flokksins enda var
henni skellt upp á borð eftir
klaufalega, ómarkvissa og ófull-
nægjandi skoðanakönnun. Það
vakti líka athygli að sá frambjóð-
andi í prófkjöri Samfylkingarinnar
í Reykjavík sem lagði hvað mest
upp úr Evrópumálum og kynnti
sig sem Evrópumann fékk ákaf-
lega litlar undirtektir. Sömuleiðis
var þeim frambjóðanda hafnað
sem talaði hvað mest fyrir
hægrikratískum gildum. Íhalds-
samir vinstrimenn hlutu hins veg-
ar góða kosningu í þessu prófkjöri.
Vinstrigrænir eru augljóslega
ekki góður kostur fyrir hægri-
krata og Framsóknarflokkurinn
ekki heldur, einfaldlega vegna
þess að hann tilheyrir gömlum
tíma og gömlu þjóðfélagsmynstri
og skortir nútímalega skírskotun
þrátt fyrir að hafa reynt að hafa
upp á henni með ýmsum ráðum
undanfarin misseri, meðal annars
með daðri við Evrópuaðild.
Og þá er það Sjálfstæðisflokk-
urinn sem af fyrrnefndum ástæð-
um er heldur ekki góður kostur
fyrir hægrikrata. Hann gæti eigi
að síður verið líklegasti kosturinn.
Í fyrsta lagi er Sjálfstæðisflokk-
urinn í grunninn hægrikratískur
flokkur og hefur allt til þessa dags
haft innanborðs áhrifamikið fólk
sem talar fyrir þeim skoðunum.
Og í annan stað hefur Sjálfstæð-
isflokkurinn undir stjórn Davíðs
Oddssonar kunnað að samþætta
síaukna áherslu á sjónarmið frjáls-
hyggjunnar og gamaldags sjálf-
stæðisstefnu með áherslu á vel-
ferðarmál og atvinnumál. Og
raunar mátti heyra í umræðum í
tengslum við prófkjörið um
helgina að sjálfstæðisfólk sæi
sóknarfæri í því að höfða til hægri-
krata. Og það virðist ekki fráleitt
ef mið er tekið af orðum yfirlýsts
hægrikrata og Samfylking-
armanns sem gekk formlega til
liðs við Sjálfstæðisflokkinn fyrir
prófkjörið en hann sagðist ekki
eiga sér viðhlæjendur í sínum
gamla flokki.
Það er ekkert nýtt að víglínan í
kosningum sé dregin í gegnum
miðju hægrikrata en í þetta skipti
gæti orrustan farið á talsvert ann-
an veg en hingað til vegna þess að
annað liðið vafrar um eins og höf-
uðlaus her.
En það er önnur pólitísk eyða
sem íslenskir stjórnmálamenn
virðast hafa lítinn áhuga á að fylla
í þótt þar sé að finna einn fjöl-
mennasta hóp samfélagsins. Það
virðast nefnilega óskiljanlega fáir
stjórnmálamenn hérlendis hafa
áhuga á að berjast fyrir þann hóp í
samfélaginu sem er að glíma við
það að koma sér upp fjölskyldu og
húsnæði við aðstæður sem í flest-
um nágrannalöndum þættu óvið-
unandi. Í þessum hópi er að mestu
leyti fólk á aldrinum 25 til 45 ára
sem er að ala upp börn og kaupa
húsnæði; þetta er fólk sem vinnur
eins og berserkir fyrir miðlungs-
góð laun og vill ekki þurfa að eyða
hálfri útborguninni í kaup á nauð-
synjavöru í hverjum mánuði og
þykir fráleitt að vera meðal
skattpíndustu þegna landsins rétt
meðan á barnauppeldi og húsnæð-
iskaupum stendur; þetta er fólk
sem hefur of lítinn tíma fyrir maka
og börn, er á þönum hálfan daginn
að skutla börnum sínum úr skóla í
pössun og í aðra pössun, er með
stöðugt samviskubit, er sjaldnast í
góðu jafnvægi og iðulega sligað af
áhyggjum.
Í íslenskum stjórnmálum er
hefð fyrir því að tala máli þeirra
sem minna mega sín, þeirra sem
eru með lægstu launin, öryrkja og
nú síðast aldraðra. Í íslenskum
stjórnmálum er einnig hefð fyrir
því að tala máli þeirra sem mest
mega sín, atvinnurekenda og
eignafólks. Allt er þetta gott og
blessað. Í íslenskum stjórnmálum
er hins vegar afskaplega lítil hefð
fyrir því að tala máli meðalmanns-
ins sem lendir í allri vitleysunni
sem fylgir því að koma sér upp
fjölskyldu í landi þar sem er engin
skýr fjölskyldustefna, þar sem
skólastefnan er gatasigti og metn-
aðarlítil í þokkabót, þar sem
skattakerfið er óhagstæðara fjöl-
skyldum eftir því sem þær eru
barnfleiri o.s.frv. Hvers vegna í
ósköpunum hefur engin viljað fylla
upp í þessa eyðu og leggja fram
heildstæða fjölskyldustefnu?
Pólitískar
eyður
Í íslenskum stjórnmálum er hins vegar
afskaplega lítil hefð fyrir því að tala
máli meðalmannsins sem lendir í allri
vitleysunni sem fylgir því að koma sér
upp fjölskyldu í landi þar sem er engin
skýr fjölskyldustefna.
VIÐHORF
Eftir Þröst
Helgason
throstur@mbl.is
SAMNINGURINN um Evr-
ópska efnahagssvæðið hefur haft
mikil og margvísleg áhrif á íslenskt
þjóðfélag. Stöðugt eru samþykktar
nýjar tilskipanir hjá Evrópusam-
bandinu,sem innleiða þarf í EES-
samninginn. Og flestar fela þær í
sér miklar umbætur.
Sendiráð Íslands í Brussel fylgist
með breytingum á EES-samningn-
um. Þar eru starfandi fulltrúar frá
öllum ráðuneytum nema forsætis-
ráðuneytinu. Þeir sækja fundi sér-
fræðinganefnda á vegum fram-
kvæmdastjórnar
Evrópusambandsins, eiga tvíhliða
fundi með fulltrúum Evrópusam-
bandsins og fylgjast á annan hátt
með breytingum á EES-samningn-
um og nýjum tilskipunum, sem eru
í uppsiglingu og til meðferðar.
Fulltrúar ráðuneytanna eiga að
stuðla að innleiðingu nýrra tilskip-
ana í EES- samninginn og óska
breytinga á þeim eða aðlögunar, ef
ástæða þykir til. Þeir eru að sjálf-
sögðu fulltrúar ríkisvaldsins og
gæta hagsmuna þess. En fram-
kvæmd tilskipana Evrópusam-
bandsins er ýmist í höndum rík-
isins,sveitarfélaga eða aðila
vinnumarkaðarins. Til skamms
tíma var ekki hugað sérstaklega að
því hvaða tilskipanir vörðuðu sveit-
arfélögin en á því varð breyting
haustið 2001, er sá, er þessar línur
ritar, fékk það verkefni að kanna
sérstaklega hvaða mál EES-samn-
ingsins vörðuðu sveitarfélögin svo
og að fylgjast með tillögum að nýj-
um tilskipunum, sem gætu haft
áhrif á íslensk sveitarfélög.
Skemmst er frá því að segja, að
samningurinn um EES hefur mjög
mikil áhrif á íslensk sveitarfélög.
Hafa íslenskir sveitarstjórnarmenn
kvartað undan því að hafa ekki
fengið að vita í tæka tíð um mik-
ilvægar tilskipanir frá Evrópusam-
bandinu, sem væru gífurlega kostn-
aðarsamar í framkvæmd. Ef
sveitarfélögin hefðu fengið að vita
um slík mál, meðan þau voru enn í
undirbúningi hjá ESB og ekki full-
afgreidd þar, hefðu verið meiri
möguleikar á því að fá samþykktar
breytingar á þeim og ef til vill frest
á framkvæmdinni. Gott dæmi um
slík mál eru fráveitumálin en sam-
kvæmt EES-samningnum eiga frá-
veitumál sveitarfélaganna hér á
landi að vera komin í rétt horf
2005. Kröfur eru miklar samkvæmt
tilskipunum ESB um fráveitumál
og framkvæmd þeirra mjög kostn-
aðarsöm fyrir íslensk sveitarfélög
eða um 20 milljarðar ísl. kr. Spara
hefði ef til vill mátt stórar fjár-
hæðir, ef sveitarfélögin hefðu vitað
um þessar tilskipanir í tæka tíð.
(T.d. vegna þess að sum sveitar-
félög hér á landi hafa lagt holræsi á
annan hátt en tilskipanir ESB gera
ráð fyrir.) Annað dæmi má nefna,
sem hefur verið til umfjöllunar í ís-
lenskum fjölmiðlum að undanförnu:
Ísland átti að framkvæma tilskipun
ESB um frjálsræði á raforkumark-
aði 1. júlí sl., hafði raunar fengið
frest til þess að framkvæma þessa
tilskipun en gat ekki staðið við
þann frest. Á Ísland nú á hættu að
fá athugasemdir frá Eftirlitsstofn-
un EFTA (ESA) vegna þess að
ekki var staðið við tímafrestinn 1.
júlí sl. þrátt fyrir að frestur hefði
áður fengist. En nú koma íslenskir
stjórnmálamenn fram með þá hug-
mynd að fá þyrfti varanlega und-
anþágu frá framkvæmd þessarar
tilskipunar. Aðstæður séu allt aðrar
hér á landi en í löndum ESB. Þeir
hafa nokkuð til síns máls varðandi
það atriði. En þessi athugasemd er
allt of seint fram komin. Ég tel
enga von til þess að undanþága fá-
ist frá framkvæmd þessarar tilskip-
unar löngu eftir að hún var sam-
þykkt hjá ESB og raunar
talsverðum tíma eftir að hún átti að
vera komin til framkvæmda hjá
okkur. Það hefði ef til vill verið
möguleiki á því að fá undanþágu,ef
hennar hefði verið óskað á meðan
tilskipunin var ennþá í tillöguformi
hjá ESB og ekki fullafgreidd þar.
Þó er það engan veginn víst, að
undanþága hefði fengist. Meiri
möguleikar hefðu alla vega verið á
lengri aðlögunartíma.
Á vegum Evrópusambandsins er
starfandi sérstök stofnun eða
nefnd, sem fjallar um sveitarstjórn-
armál. Er það héraðanefndin eða
Committee of the Regions, sem er
nokkurs konar sveitarstjórnarráð
ESB. Þar sitja 222 pólitískt kjörnir
fulltrúar. Þetta er eins konar þing,
þar sem borgarfulltrúar, borgar-
stjórar og fulltrúar sveitarfélaga og
héraða sitja. Evrópusambandinu er
skylt að senda Committee of the
Regions til umsagnar öll mál, er
varða sveitarfélögin. EFTA-ríkin
eiga ekki aðgang að þessari nefnd
en fulltrúi utanríkisráðuneytisins
fékk heimild til þess að sækja fundi
nefndarinnar sl. vetur. Fyrir
EFTA liggur tillaga um að koma á
fót nefnd eða ráði um sveitarstjórn-
armál. Er gert ráð fyrir, að hér
yrði um svipaða nefnd að ræða og
ráðgjafarnefnd EFTA, sem aðilar
vinnumarkaðarins eiga aðild að. Ef
tillaga þessi verður samþykkt hjá
EFTA myndast samstarfsvettvang-
ur fyrir samstarf við sveitarstjórn-
arráð ESB. Hér er því um mjög
mikilvægt mál að ræða fyrir Ísland
og EFTA-ríkin yfirleitt.
Það eru mjög margir málaflokk-
ar, sem EES-samningurinn tekur
til og áhrif hafa á íslensk sveit-
arfélög.
Mikil áhrif
tilskipana ESB
Eftir Björgvin
Guðmundsson
„EES hefur
mjög mikil
áhrif á ís-
lensk sveit-
arfélög.“
Höfundur er viðskiptafræðingur.
VIÐ vitum sem er að það er mikil
þensla í borgarkerfinu og ekki
spurning að það þarf að spyrna við
fótum og það er nauðsynlegt að leita
leiða til að draga saman þar sem það
er hægt. En það þarf að gaumgæfa
vel hvar dregið er saman og við
sparnað þurfum við að tryggja það
að við séum sannanlega að spara, að
sparnaðurinn sé ekki bara tilfærsla á
peningum.
Félagsstarfi aldraðra hætt
Í drögum að starfs- og fjárhags-
áætlun félagsþjónustunnar fyrir árið
2003 er lagt til að hætt verði að bjóða
upp á skipulegt fálagsstarf í fimm af
fjórtán þjónustumiðstöðvum aldr-
aðra í borginni. Þetta ákveður R-list-
inn án nokkurs samráðs við forstöðu-
menn viðkomandi þjónustu-
miðstöðva.
Frábært starf
Félagsstarfið er stór þáttur í lífi
þeirra sem taka þátt í því, fé-
lagsstarfið er oft á tíðum það sem
kemur fólkinu fram úr, það hefur
eitthvað við að vera, hlakkar til og
ekki síst er þetta liður í því að gefa
lífinu gildi. Handavinna, leikfimi og
annað sem í boði er hefur jákvæð
áhrif á andlega og líkamlega líðan
íbúanna. Ég hef farið og skoðað það
starf sem fram fer á tveimur af þess-
um fimm þjónustumiðstöðvum og
verð að segja að það einfaldlega
gengur ekki upp að ætla að taka
þessa sjálfsögðu þjónustu af fólkinu.
Það má örugglega hagræða skipu-
legu félagsstarfi á þessum stöðum
með ákveðnum hætti, en látum for-
stöðumenn þessara þjónustumið-
stöðva um það að finna út hversu
mikið er hægt að spara og hversu lít-
ið má komast af með.
Leiðir til úrbóta
Eftir því sem ég hef komist næst
er unnt að hagræða með einhverri
fækkun stöðugilda, þó þannig að
skipulagt félagsstarf verði áfram á
þeim þremur þjónustumiðstöðvum
sem alls ekki geta misst þessa þjón-
ustu með öllu. Með þessu mætti
spara umtalsvert án þess að leggja
þjónustuna algjörlega af þar sem
þörfin er mest. En það að ætla há-
öldruðu fólki við afar misjafnar að-
stæður að fara með bílum eða öðru á
milli staða til að komast í félagsstarf
er ekki boðlegt. Látum vera það fólk
sem kemst og getur sótt félagsstarf
annað en hinir sem ekki komast, það
er einfaldlega samfélagsleg skylda
okkar að geta boðið þeim upp á af-
þreyingu innanhúss hjá sér.
Starfs- og fjárhagsáætlun fyrir
næsta ár hefur ekki verið samþykkt.
Enn er því ekki of seint að koma í
veg fyrir að þessi góða þjónusta við
eldri borgara verði lögð niður. R-list-
inn getur enn séð að sér í þessu máli.
Hvers eiga aldr-
aðir að gjalda?
Eftir Jórunni
Frímannsdóttur
Höfundur er varaborgarfulltrúi og
fulltrúi Sjálfstæðisflokksins í félags-
málaráði.
„R-listinn
getur enn
séð að sér.“