Morgunblaðið - 13.01.2003, Blaðsíða 20

ALDARMINNING
20 MÁNUDAGUR 13. JANÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
„Þegar hann kom með togaranum
um haustið var ég á bryggjunni. Þeir
lögðu að í Hafnarfirði. Ég man svo
vel, að þar sem ég stóð og beið þess,
að skipið sigldi inn, sá ég svarta ráð-
herrabifreið renna að. Út kom virðu-
legur maður í dökkum frakka með
barðastóran hatt. Það var Hannibal
Valdimarsson. Hann kom strax auga
á mig, þar sem ég stóð. Eftir litla
umhugsun tók hann kurteislega of-
an, snerist jafnskjótt á hæli og hvarf
aftur inn í bílinn, sem renndi í burtu.
Hann ætlaði að láta mig um þetta.
Mér þótti vænt um það.“ Þetta er
mín eigin frásögn úr gamalli bók af
því, þegar ég stóð ólétt á bryggju-
sporðinum í Hafnarfirði haustið 1958
og beið þess með kvíða og eftirvænt-
ingu, að sonur Hannibals sneri til
baka af sjónum. Við höfðum verið
aðskilin allt sumarið.
Þegar hér var komið sögu þekkti
ég Hannibal ekki neitt. Ég hafði
aldrei talað við hann, aldrei staðið
augliti til auglitis við hann – hafði að-
eins virt hann fyrir mér úr fjarska.
Hann var faðir mannsefnis míns.
Gekk með barðastóran hatt og fór
mikinn í þjóðfélaginu.
Við biðum tvö ein á bryggjunni
þetta hráslagalega kvöld að áliðnu
sumri. Skipið var að leggjast að.
Hann kaus að taka ofan fyrir mér og
láta sig síðan hverfa. Yrti ekki á mig,
tók ekki í höndina á mér. Leit bara
eldsnöggt í augu mér. Skynjaði, að
honum var ofaukið og sneri aftur.
Ég var þakklát þá, því að ég hefði
ekki þorað að tala við hann. Hvað
hefði ég svo sem átt að segja? Hvað
var ég að þvælast þarna yfirleitt?
Þetta var þó sonur hans. Vissi hann
eitthvað um okkar samband? Þegar
ég settist við tölvuna til þess að
skrifa um tengdaföður minn, þá rann
það allt í einu upp fyrir mér, að í
raun kynntist ég honum aldrei. Allt
mitt líf stóð hann bara álengdar, eins
og forðum daga á bryggjusporðin-
um, leit í augun á mér, tók ofan hatt-
inn og lét sig síðan hverfa. Það varð
aldrei neitt meira þrátt fyrir öll þessi
löngu ár. Hannibal var mér alla tíð
fjarlægur, svo undarlega tómlátur
og áhugalaus um litlu fjölskylduna
mína. Kannski var hann feiminn. Ég
ímyndaði mér það oft, en hvað þá
með börnin mín, manninn minn. Var
hann líka feiminn við þau? Hannibal
var ólíkur mínum eigin föður. Ég
hafði vanist því að geta leitað til
pabba með öll mín vandamál. Eftir
að Jón Baldvin varð hluti af fjöl-
skyldunni gilti það sama um hann.
Pabbi var okkar stoð og stytta í einu
og öllu.
Ég áttaði mig á því, að Hannibal
var maður annarrar gerðar. Hann
var ekki fjölskyldumaður. Hann var
allur út á við. Þjóðfélagið var hans
fjölskylda. Þann garð vildi hann
rækta. Við urðum að sætta okkur við
að lifa án hans.
Og kannski var Hannibal ekki
allra. Eða kannski var hann bara
sérvitur Vestfirðingur. Eða getur
hugsast, að hann hafi ekki umborið
þennan son sinn? Það hefur stund-
um hvarflað að mér. Þeir voru mjög
ólíkir. Jón Baldvin hugsar abstrakt,
en Hannibal sá lífið í fáum, einföld-
um dráttum.
Ég veit, að hann var ljúfur og eft-
irlátur við dætur sínar, og að þær
gátu alltaf leitað til hans. Ég sá þær
stundum hengja sig utan á hann,
kjassa hann og kitla. Hann gat ekki
neitað þeim um neitt. Enda dýrka
þær minningu föður síns.
Hannibal var líka afskaplega
barngóður, og það segir nú sitthvað
um eiginleika mannsins. Aldís, elsta
dóttir mín, vildi hvergi fremur vera
en í fangi afa síns, þá sjaldan við
komum í heimsókn. Hann gat hjalað
við hana tímunum saman, á meðan
hann yrti ekki á okkur – fullorðnu
börnin. Það fannst mér skrítið.
En ég átti líka eftir að kynnast því
seinna, að það er erfitt fyrir stjórn-
málamenn, sem öll spjót standa á, að
rækta vináttu. Það er engin orka af-
lögu, og tíminn er naumur.
Þegar Hannibal kom óvænt inn í
líf mitt var hann tíu árum yngri en
ég er núna. Maður á besta aldri, í
blóma lífsins. En í mínum augum,
stelpu, sem var að sprengja utan af
sér táningsfötin, var hann gamall
maður. Ég vissi sáralítið um
Hannibal. Það var sjaldan talað um
stjórnmál á heimili mínu. Hann var
einn af vondu köllunum. Málsvari
verkalýðsins, sem var stöðugt með
kröfugerð. Hann var aldrei nefndur
nema með skætingstón.
En á þessum árum var Hannibal
þegar orðinn þjóðsagnapersóna á Ís-
landi. Tómthúsmaður að vestan, sem
hafði brotist til mennta, lokið kenn-
araprófi frá dönskum lýðháskóla og
síðan sest að í Súðavík. Hannibal
hafði ekki verið lengi þar í bæ, þegar
verkamenn í plássinu báðu hann að
taka að sér formennsku í félagsskap
þeirra. Þeir voru að vakna til vit-
undar um mátt sinn og megin og
áttu í stöðugum útistöðum við at-
vinnurekendur. Kennarar voru bet-
ur í stakk búnir til að veita slíkum fé-
lagsskap forystu, þar sem þeir áttu
ekki lífsafkomu sína og fjölskyldu
sinnar undir atvinnurekendum.
Loks kom til verkfalla og átaka í
plássinu. Verkamenn höfðu sitt fram
undir forystu Hannibals. Launin
voru bætt og vinnutími styttur.
Hróður Hannibals barst milli fjarða.
Ekki leið á löngu þar til Bolvíkingar
leituðu til hans um aðstoð við að
stofna verkalýðsfélag í þeirra
heimabæ.
Það var aðförin að Hannibal í Bol-
ungarvík, sem lyfti honum á stall
hins óumdeilda leiðtoga í huga
verkafólks á Íslandi. Bundinn á
höndum og fótum var hann fluttur
nauðugur frá Bolungarvík, þar sem
til stóð að halda stofnfund verka-
lýðsfélagsins. Ísfirskir kratar lögðu
til atlögu við handtökumennina,
sigldu til móts við þá og gátu komið á
þá böndum. Eftir að þeir voru komn-
ir undir lás og slá á Ísafirði gat
Hannibal snúið aftur til Bolungar-
víkur, frjáls maður, og haldið stofn-
fund verkalýðsfélagsins.
Eftir þessa dramatísku atburði
voru örlög Hannibals ráðin. Ekki
varð til baka snúið. Stjórnmálin áttu
hug hans allan frá þessari stundu.
Og það gekk svo sannarlega á ýmsu.
Lífið var enginn dans á rósum. Hann
varð formaður Alþýðuflokksins
1952, en tveimur árum seinna var
hann felldur, útskúfaður. Viðbrögð
hans voru sama haustið að gera
bandalag við sósíalista innan verka-
lýðshreyfingarinnar, sem lyftu hon-
um á stól forseta Alþýðusambands-
ins, sem varð valdagrundvöllur has í
tæpa tvo áratugi.
Þegar hér var komið sögu sat
hann í ríkisstjórn undir forystu Her-
manns Jónassonar.
Í hönd fóru óvissutímar. Það slitn-
aði upp úr stjórnarsamstarfinu und-
ir lok þessa sama árs. Þá var ég við
nám í París. Mig skipti svo sem
engu, hverjir sætu við stjórnvölinn
heima á Fróni. Hannibal var mér
enn bara maðurinn með hattinn.
Samfundir okkar á næstu árum
voru stopulir. Samgangur var lítill
við þennan legg fjölskyldunnar,
hverjum sem það var nú að kenna.
Það átti líklega hver nóg með sig.
Við vorum á faraldsfæti.
Eitt kvöld er mér þó minnisstætt
frá þessum árum. Líklega hefur það
verið árið 1968. Við höfðum verið
einhvers staðar að skemmta okkur,
pabbi og mamma, Hannibal og Sól-
veig, ég og Jón Baldvin. Í þessum
sama fagnaði var líka forsætisráð-
herra landsins, Bjarni Benedikts-
son, og Sigríður, kona hans. Ein-
hvern veginn æxlaðist það svo, að
síðla kvölds vorum við öll komin
heim í stofu til mömmu og pabba. Úr
þessu varð aldeilis ógleymanleg
skemmtan. Hannibal var hrókur alls
fagnaðar. Hann sagði endalausar
sögur, sögur frá námsárunum, sögur
úr pólitíkinni, sögur af sjálfum sér.
Hann sveiflaði vindlinum, dreypti á
koníakinu, hló hjartanlega. Hann
var algerlega ómótstæðilegur þetta
kvöld. Allir heilluðust, bæði konur
og karlar. Hann fann það og naut
þess. En þetta var líka í eina skiptið,
sem ég sá hann í þessum ham. Hann
hafði verið bindindismaður alla tíð,
og það bar sjaldan til að hann þægi
vínglas. Þetta kvöld var undantekn-
ing. Einstaka sinnum sá ég hann þó
þiggja vindil.
Vorið 1971 var Hannibal kominn
vestur á Ísafjörð til þess að leiða
lista Samtaka frjálslyndra og
vinstrimanna. Hann hafði verið
felldur út af lista þeirra í Reykjavík.
Það var mikill hugur í Vesfirðingum.
Þess skyldi nú hefnt heima í hér-
aði …
Hannibal sagði ekki margt. Hann
lýsti ekki vonbrigðum sínum með
ófarirnar í Reykjavík. Var hann von-
svikinn? Var hann hræddur? Hvern-
ig vildi hana haga kosningabarátt-
unni? Ég man ekki til þess, að hann
hafi gefið sér tíma til að ræða um
það. Hann opnaði ekki hug sinn frek-
ar en að venju. Hann var enn mað-
urinn, sem tók bara ofan hattinn og
lét sig hverfa.
Og þó, ég man ekki til þess, að
hann hafi verið með hatt þarna fyrir
vestan. Kannski hafði hann verið
lagður til hliðar með ráðherrafrakk-
anum. En Hannibal var líkamlega
vel á sig kominn og unglegur þrátt
fyrir háan aldur. Þarna var hann
tæplega sjötugur, en ekkert á því að
gefast upp.
Hannibal fór fram á það, að ég
mundi fylgja honum á fundi og heim-
sóknir til bænda á Vestfjörðum. Ég
gerði það fúslega, því að mig langaði
auðvitað til að kynnast tengdaföður
mínum, vita hvern mann hann hefði
að geyma. Og nú var lag.
Við ókum inn allt Djúpið, komum
á hvern bæ. Kysstum konurnar og
krakkana, jafnvel kallana líka. Ekki
var minnst einu orði á pólitík eða
stefnumál frambjóðandans. Hanni-
bal þáði kaffi og kökur, skrafaði og
spurði almennra tíðinda. Hann
þekkti auðvitað alla með nafni, kunni
sögu hvers og eins og virtist vera í
essinu sínu. Þegar hann að lokum
Hannibal
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon
Sögulegar sættir. Gylfi Þ. Gíslason, Jón Baldvin og Hannibal á flokksþingi Alþýðuflokksins 1986.
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon
Alþýðuforinginn Hannibal í ræðustól á baráttufundi verkalýðsins á
Lækjartorgi.
Hannibal Gísli Valdi-
marsson fæddist í
Fremri-Arnardal í
Eyrarhreppi 13. jan-
úar 1903. Hann lést 1.
september 1991.
Foreldrar hans voru
hjónin Valdemar
Jónsson bóndi, f. 29.
mars 1866, d. 29.
mars 1922, og Elín
Hannibalsdóttir hús-
móðir, f. 4. ágúst
1866, d. 18. des. 1953.
Systkini Hannibals
voru Guðrún, f. 1897,
d. 1990, Jón, f. 1900,
d. 1988, Sigríður, f. 1904, d. 2001,
Finnbogi Rútur, f. 1906, d. 1989, og
Arnór, f. 1907, d. 1928.
Hannibal kvæntist 1934 Sólveigu
Sigríði Ólafsdóttur húsmóður, f. 24.
febr. 1904, d. 11. maí 1997. Börn
þeirra eru Arnór, f. 1934, Ólafur
Kristján, f. 1935, Elín, f. 1936, Guð-
ríður, f. 1937, og Jón Baldvin, f.
1939. Sonur Hannibals og Hólm-
fríðar Ingjaldsdóttur
er Ingjaldur, f. 1951.
Hannibal var rit-
stjóri Skutuls á Ísa-
firði 1935–1938 og
1943–1947 og rit-
stjóri Alþýðublaðsins
1952–1954. Hann
var formaður Verka-
lýðsfélagsins Baldurs
á Ísafirði 1932–1939,
bæjarfulltrúi á Ísa-
firði 1933–1949, for-
seti Alþýðusambands
Vestfjarða 1934–1953
og forseti Alþýðu-
sambands Íslands
1954–1971. Hann var formaður Al-
þýðuflokksins 1952–1954, Alþýðu-
bandalagsins 1956–1968 og Sam-
taka frjálslyndra og vinstri manna
1969–1974.
Hannibal sat á Alþingi Íslend-
inga 1946–1974. Hann var félags-
og heilbrigðismálaráðherra 1956–
1958 og samgöngu- og félagsmála-
ráðherra 1971–1973.