Morgunblaðið - 05.02.2003, Side 50

50 MIÐVIKUDAGUR 5. FEBRÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Suma vini losnar þú ekki
við...hvort sem þér líkar betur
eða verr
GRÚPPÍURNAR
Sýnd kl. 8 og 10.
Frábær ævintýra og
spennumynd
fyrir alla fjölskylduna.
Sýnd kl. 6 og 8. Sýnd kl. 6 og 10.
EINI THX LÚXUSSALUR LANDSINS
Miðasala opnar kl. 15.30 HUGSAÐU STÓRT
kl. 5.30 og 9.
Sýnd kl. 5.30, 8 og 10.15. B.i.16 áraSýnd kl. 4, 6, 8 og 10.
Hrikalega flottur
spennutryllir með
rapparanum
Ja Rule og
Steven Seagal
Frábær ævintýra og spennumynd
fyrir alla fjölskylduna
Sýnd kl. 5 og 8. B.i 12 ára
YFIR 86.000 GESTIR
Sýnd kl. 4 og 8. Bi. 12.
JONATHAN Raban er margverð-
launaður höfundur fyrir ferðabækur
sínar sem margar hverjar eru afskap-
lega vel skrifaðar og merkilegar, nefni
Bad Land: An Am-
erican Romance og
Passage to Juneau:
A Sea and Its
Meaning sem báð-
ar eru fyrirtaks
lesning. Eftir því
sem næst verður
komist er Foreign
Land fyrsta skáld-
saga Rabans, eða í
það minnsta sú fyrsta sem fær al-
menna dreifingu, og kemur ekki á
óvart hve fagmannlega hún er skrifuð
þótt ekki sé hún gallalaus.
Foreign Land segir frá miðaldra
Englendingi sem hefur starfað í fjölda
ára sem skipamiðlari í landi í Afríku
þar sem áður var portúgölsk nýlenda.
Þar kemur að hann ákveður að flytj-
ast aftur til Englands, en þar á hann
meðal annars dóttur frá hjónabandi
sem fór í hundana fyrir langa löngu.
Skipamiðlarinn, George Grey,
ákveður að setjast að í St. Cadix í
Corwall, í sjávarþorpi sem er einskon-
ar elliheimili, en þar á hann hús sem
hann erfði eftir föður sinn, sem sjálfur
eyddi síðustu ævidögunum í St. Cadix.
Fljótlega fer tilgangsleysið í St.
Cadix að kreppa að en það verður geð-
heilsunni til bjargar að Gray kynnist
fyrrverandi poppsöngkonu, heldur
yngri en hann, og kaupir sér bát. Að-
allega verða bátskaupin vendipunktur
og eftir að hafa búið sig sem best og
farið stuttar skreppur leggur Grey
upp í langferð.
Galli við bókina er hve samskipti
Grey við dóttur sína eru tilviljana-
kennd og einnig hve persóna dóttur-
innar er ósannfærandi; það er eins og
Grey hafi skrifað sig út í horn með
hana í upphafi bókar og kemst aldrei
úr sporunum. Sambýlismaður dóttur-
innar er ekki vel heppnaður heldur,
ágæt skissa reyndar en verður nánast
til trafala þegar líður að sögulokum.
Sama má reyndar segja um söngkon-
una, en hún nýtist reyndar nokkuð vel
til að gefa óvænta mynd inn í líf ein-
mana gamalmenni undir lokin.
Stjarna bókarinnar er þó sérvitring-
urinn George Grey sem lesandi fær
mikla samúð með.
Eins og áður sagði er bókin vel
skrifuð og skemmtilega meinhæðin á
köflum og lokakaflinn, þar sem Grey
siglir úr fortíð sinni inn í nútímann á
skútunni sinni er bráðfyndinn og vel
skrifaður.
Forvitnilegar bækur
Siglt úr
fortíðinni
Foreign Land, skáldsaga eftir Jonathan
Raban. Vintage Books gefur út. 352
síðna kilja sem kostar 2935 kr. í Máli og
menningu.
Árni Matthíasson
Forvitnilegar bækur
Snúin flétta
The Silence of the Rain, skáldsaga eftir
Luiz Alfredo Garcia-Roza. Picador gefur
út 2002. 261 síða innb. Kostaði 2.995 í
Máli og menningu.
Árni Matthíasson
GLÆPASAGAN er löngu orðin
alþjóðlegt fyrirbæri; úti um allan
heim er að finna sérvitra lögreglu-
foringja, ólánsama drykkfellda
spæjara og dul-
arfull morðmál.
Svo virðist það í
það minnsta ef
rýnt er í glæpa-
sögur frá öllum
heimsálfum,
sumar útflattar
formúlur en inni
á milli bækur
sem gefa lesanda
innsýn inn í líf á framandi stað og
um leið nasasjón af hugsunarhætti
sem er í mörgu frábrugðinn því
sem hann þekkir best. Þannig er
því til að mynda farið með glæpa-
söguna The silence of the Rain, sem
er víst fyrsta skáldsaga höfundar-
ins, heimspekingsins og sálfræð-
ingsins Luis Alfredo Garcia-Rosa,
og kom út í heimalandinu fyrir
fimm árum en á ensku á síðasta ári.
Sagan, sem er óvenjuleg um
margt, fléttan snúin og framvindan
ófyrirsjáanleg, hefst þar sem ungur
maður á framabraut sviptir sig lífi í
bílakjallara í miðborg Ríó. Áður en
varir er sjálfsvígið orðið að morð-
máli og ekki líður á löngu að lík-
unum fjölgar. Lögreglumaðurinn
sem tekur málið að sér, Espinosa,
lögregluforingi í 12 deild í
Copacabana, er kunnugleg per-
sóna, gamall í hettunni og sérvitur
einfari, býr einn og safnar bókum
og ástkonum. Getur nærri að Esp-
inosa er öðrum gleggri þegar morð-
mál eru annars vegar þó hann sé á
villigötum lengstaf bókarinnar, og
hann á sér líka lærisvein svo flest
er eftir bókinni. Fléttan er aftur á
móti býsna snúin og verður snúnari
eftir því sem líður á bókina – leysist
reyndar aldrei alveg því spurning-
unum sem koma upp við rannsókn
málsins er ekki öllum svarað og í
lokin eru allmargir endar lausir,
sem kemur ekki svo að sök því les-
andinn getur skemmt sér við að
fylla í eyðurnar.
Mjög er gaman fyrir þá sem
mæddir eru orðnir á stórborgum
vestan hafs og austan að lesa
glæpasögu frá suðurálfu því þótt
Ríó de Janeiro, en þar gerist sagan,
sé ekki beinlínis í aðalhlutverki þá
er gaman að fá nasasjón af lífi fólks
þar í borg, bæði þeirra sem lifa í
efstu þrepum samfélagsstigans og
þeirra sem ná ekki í neðsta stigið.
Garcia-Roza er bráðskemmtilegur
höfundur og forvitnilegt verður að
komast í fleiri bækur um Espinosa,
en þær eru víst til á portúgölsku.
BOOKER-verðlaunin bresku
þykja með helstu verðlaun-
um sinnar tegundar, því ekki
er bara að þeim fylgi þokka-
leg fjárupphæð, á sjöundu
milljón, heldur eru verðlaunin
ávísun á góða sölu og vel-
gengni framvegis svo fram-
arlega sem menn haldi áfram
að skrifa góðar bækur. Síðustu
Booker-verðlaun, sem veitt
voru í haust, féllu í skaut kan-
adíska höfundarins Yanns Mart-
els fyrir skáldsögu hans, Life of
Pi, sem fengið hafði góða dóma
gagnrýnenda þegar hún kom út
fyrr á árinu. Eftir að tilkynnt var
um verðlaunin spunnust nokkrar
deilur vegna þess að bókin er
byggð á hugmynd annars manns ef
svo má segja, því Martel fékk inn-
blásturinn af ritdómi um bók eftir
brasilískan höfund.
Víðförull
Foreldrar Martels voru í utanrík-
isþjónustu Kanada og hann fór því
víða í uppvextinum aukinheldur sem
hann hefur ferðast talsvert eftir að
hann komst til vits og ára. Þannig
kannast hann vel við sig á Spáni, í
Alaska, Kosta Ríka, Frakklandi,
Perú, Ekvador, Tyrklandi og Ind-
landi, en býr núorðið ýmist í Berlín
eða Montreal.
Martel reyndi um tíma fyrir sér í
pólitík, lærði mannfræði og heim-
speki. Hann vildi ekki feta í fótspor
föður síns, en sá, Emile Martel, er
viðurkennt skáld í Québec. Martel
yngri gat þó ekki flúið örlög sín og
áður en varði var hann farinn að
skrifa, byrjaði á nokkrum slæmum
leikritum, eins og hann lýsir því
sjálfur, slæmum smásögum og
slæmri skáldsögu. Á meðan hann
vann að skáldsögunni, Self, fékk
hann mikinn áhuga á trúarbrögðum
sem átti eftir að skila sér í Life of Pi,
en Pi aðhyllist öll trúarbrögð sem
hann kemst í kynni við.
Kveikjan að Pi var dómur í New
York Times fyrir áratug þar sem
John Updike fjallaði um bók bras-
ilíska höfundarins Moacyr Scliar.
Bókin eftir Scliar heitir Max and the
Cats í enskri útgáfu og segir frá gyð-
ingafjölskyldu sem flyst frá Þýska-
landi 1933
undan of-
sóknum
nasista en
hún rekur
dýragarð í
Berlín.
Skipið sekkur á
leið yfir Atlatshaf og aðins einn far-
þega kemst lífs af, Max, og eitt dýr-
anna, svart pardusdýr. Martel segist
hafa hrifist af hugmyndinni og einn-
ig fyllst öfund yfir að hafa ekki fund-
ið upp á þessu sjálfur. Hann hóf að
leita að bókinni en tókst ekki að hafa
upp á henni og á endanum gleymdi
hann henni, vísvitandi að því hann
segir sjálfur, enda vildi hann ekki
lesa hana og komast að því að ekki
væri bara hugmyndin fullkomin
heldur líka útfærslan.
Grét af einmanaleika
og vonleysi
Nokkrum árum síðar þegar Mart-
el var orðinn rithöfundur, búinn að
gefa út sitthvað og þar á meðal
fyrstu skáldsöguna, hélt hann til
Indlands að viða að sér efni í næstu
skáldsögu sem hann var með hálf-
karaða í huganum. Þegar þangað
var komið áttaði hann sig aftur á
móti á því að hugmyndin væri von-
laus, sagan dó hið innra með honum,
eins og hann lýsir því. Þá var það eitt
sinn, þar sem hann sat á rúmi sínu á
gistiheimili í Mumbai og grét af ein-
manaleika og vonleysi yfir því hve
hann hefði sóað ævi sinni að hann
einsetti sér að gera eina tilraun til,
leita að söguefni á Indlandi. Daginn
eftir fór hann til Matheran, sem er
lestarstöð í útjaðri Mumbai, og þar
sem hann sat á steini og fylgdist með
mannlífinu mundi hann eftir sögunni
hans Scliars og segir að sagan af Pi
hafi sprottið fram nánast fullsköpuð
á augabragði.
Það gekk þó ekki svo vel að koma
henni niður á blað, því næstu fjögur
ár fóru í að skrifa bókina. Hann var
hálft ár í Indlandi að leita sér upp-
lýsinga um dýragarða og kynnast
betur indversku hversdagslífi. Síðan
eyddi hann hálfu öðru ári heima í
Kanada að lesa sér til um trúar-
brögð, dýragarðalíffræði, dýrasál-
fræði og einnig frásagnir skipreka
manna.
Fyrst fíll, þá nashyrningur,
loks tígrisdýr
Smám saman tók sagan á sig
mynd í óteljandi miðum, en þess má
geta að til að byrja með var dýrið í
bátnum lítill indverskur fíll og síðan
indverskur nashyrningur „en það er
ekki margt hægt að gera við gras-
ætu úti á miðju Kyrrahafi“, eins og
hann orðaði það sjálfur; lesendur
myndu ekki fá minni leiða á þaraáti
en nashyrningurinn.
Á endanum urðu ferðafélagarnir
unglingurinn Piscine Patel, sem
kallaður er Pi, tígrisdýrið Richard
Parker, zebrahestur, hýena og
órangútanapi; dýrin táknræn fyrir
mannlega eiginleika, hýenan hug-
leysi, apinn móðureðli og zebrahest-
urinn framandleika. Við sögu koma
einnig skjaldbökur, meerkat, nokkr-
ir fuglar, frönsk mannæta og ótelj-
andi fiskar.
Breska útgáfan og síðar banda-
ríska er nokkuð frábrugðin kan-
adísku útgáfunni en í henni var til að
mynda mun fínna sagt frá trúving-
ulshætti söguhetjunnar en í end-
anlegri útgáfu.
Þótt sagan af Pi sé ævintýraleg er
Martel ekki á því að sögumaðurinn,
Pi, sé eitthvað sérkennilegur, fyrir
sér sé hann venjulegur piltur sem
lendi í óvenjulegu ævintýri, „allir
eru eins, en sýna einsleika sinn á
ólíkan hátt“, segir hann.
Allir eru eins
Booker-verðlaunahafi
síðasta árs, Yann
Martel, er umdeildur
fyrir uppruna sigursög-
unnar. Árni Matthías-
son segir frá sögunni
af Pi og tígrisdýrinu
Richard Parker.
Getty Images
Yann Martel hróðugur eftir að tilkynnt var um hver
hlyti Booker-verðlaunin 2002 í október sl.