Morgunblaðið - 01.03.2003, Qupperneq 24

ERLENT
24 LAUGARDAGUR 1. MARS 2003 MORGUNBLAÐIÐ
SUMIR hljómsveitarstjórar hreyfa sig varla,
bæra rétt fingurna þegar þeir stýra hljóm-
sveitinni, en aðrir nota allan líkamann eins og
þeir vilji helst setja allt á annan endann. Valerí
Gergíev, aðalhljómsveitarstjóri Maríínskí-
óperunnar og -ballettsins í Santi Pétursborg,
er í flokki með þeim síðarnefndu. Þegar hann
stjórnar, stekkur hann upp, hristir höfuðið og
beygir sig svo mikið, að áheyrendur búast við,
að hann muni falla í gólfið.
„Ef ég er spurður hvort ég stundi mikið
íþróttir, þá er svarið já ... þegar ég stjórna,“
segir Gergíev glettnislega en hann hefur verið
tilnefndur til þrennra Grammy-verðlauna á
þessu ári fyrir kórinn og hljómsveitina. Hann
rekur Maríínskí með sama hætti og hann
stjórnar hljómsveitinni – með því að hrista upp
í hlutunum, krefjast hins ítrasta af hljóðfæra-
leikurunum og með því að auka sífellt fjöl-
breytni efnisskrárinnar. Honum er ekki aðeins
þakkað að hafa bjargað Maríínskí, Kírov-
ballettinum, sem áður var, heldur einnig fyrir
vaxandi vinsældir hans og velgengni.
Aðalgestastjórnandi í Metrópólitan
Gergíev er tíður gestur í erlendum hljóm-
leikasölum og aðalgestastjórnandi Metrópólit-
an-óperunnar í New York. Var sú staða raunar
stofnuð sérstaklega fyrir hann.
„Hann sannaði ekki aðeins, að rússnesk óp-
eru- og balletthús standi jafnfætis þeim bestu
annars staðar, heldur sýndi hann líka, að þau
eru fær um að hafa áhrif um allan heim,“ sagði
Gjúljara Sadyk-Zade, tónlistargagnrýnandi í
Sankti Pétursborg.
Gergíev hefur breytt og aukið efnisskrána,
einkanlega með sígildum, rússneskum verk-
um, til dæmis með óperum Mússorgskís,
Tjaíkovskís, Rímskí-Korsakovs, Prókófíevs og
Shostakovítsj og með ballettum Stravínskís.
„Hann gerði Maríínskí að því, sem það er,“
sagði Sadyk-Zade. „Áður gat hljómsveitin ekki
leikið Wagner með sama hætti og nú enda hef-
ur hún aldrei verið betri.“
Borgar vel og krefst mikils
Maríínskí er nú í hópi helstu upptökuhúsa í
heimi og Gergíev, sem setur upp allt að sjö óp-
erur á ári, er auk þess önnum kafinn við um-
sjón með byggingu nýs húss. Hann hefur nú á
sínum snærum nokkra frábæra söngvara, þar
á meðal Olgu Borodínu og Vladímír Galouzíne,
enda er hann kunnur fyrir að borga sínu fólki
vel og sjá því fyrir húsnæði að auki.
Þegar Gergíev tók við Maríísnkí 1996 lét
hann svo ummælt, að húsið væri aðeins rekið á
10% afköstum með þeim afleiðingum, að
starfsmennirnir neyddust til að hafa einhverja
aukavinnu til að geta framfleytt sér og sínum.
Segja má, að það hafi breyst á einni nóttu.
Hann fjölgaði verkefnunum og utanlandsferð-
unum svo mjög, að hann var sakaður um að
þrælka hljóðfæraleikarana.
„Ég lét þá æfa svo mikið, að þeir höfðu varla
tíma til að fá sér kaffisopa og það skilaði sér
líka,“ segir Gergíev. „Ég hlusta ekki á aðra
gagnrýni en þá, sem kemur frá samstarfs-
mönnum mínum. Ef einhver þeirra segir, að ég
sé að drepa þá, þá tek ég mark á því.“
Þolir ekki letingja
Konstantín Plúzhníkov, einn söngvaranna,
segir, að Gergíev krefjist þess ekki aðeins, að
hans fólk hafi tæknilega getu í heimsklassa,
heldur einnig, að sviðsframkoman sé skemmti-
leg, að fólkið sé hreyfanlegt og lifandi. Segir
Plúzhníkov, að oft get þetta verið erfitt en ekki
sé um neitt annað að ræða. „Við getum ekki
þrifist nema fyrir þrotlaust starf.“
Gergíev segir, að helsta gremjuefni hans séu
„letingjar, sem tala mikið“.
„Það er einmitt þessi leti, sem hefur hrjáð
okkur Rússa á öllum öldum,“ segir hann.
Forspár píanókennari
Gergíev ólst upp í Kákasushéruðum Rúss-
lands og hann var ekki nema níu ára gamall
þegar píanókennarinn hans sagði honum, að
hann yrði síðar frábær stjórnandi.
„Á þeim tíma fannst mér knattspyrnan
miklu skemmtilegri,“ segir Gergíev. „Ég skildi
ekki hvað hún var að fara og skil raunar ekki
enn hvað hún sá í fari mínu.“
Gergíev sigraði í Herbert von Karajan-
stjórnendakeppninni í Berlín þegar hann var
23 ára gamall og hann var farinn að stjórna hjá
Kírov þegar hann var enn í námi. Hann býr nú
í Sankti Pétursborg með konu sinni og tveimur
sonum, í sama húsi og móðir hans og tvær
systur.
Gergíev hefur staðið fyrir nokkrum stórum
tónlistarhátíðum: Mússorgskí-hátíðinni 1989;
Prókófíev-hátíðinni 1991 og 1992 og hátíð, sem
kennd er við stjörnur og bjartar nætur og
haldin hefur verið árlega í Sankti Pétursborg
frá 1993.
Gergíev segir um Grammy-tilnefningarnar,
að viðurkenningar af því tagi séu ánægjulegar
„en meginverkefni mitt er að tryggja, að Marí-
ínskí-óperu- og balletthúsið verði það besta í
heimi“.
Eins og hann
vilji setja allt á
annan endann
Valerí Gergíev, aðalhljómsveitarstjóri Marí-
ínskí-óperu- og balletthússins í Sankti Péturs-
borg, ætlar að gera það að því besta í heimi
Sankti Pétursborg. AP.
AP
Valery Gergiev, aðalhljómsveitarstjóri og
stjórnandi Maríínskí-óperu- og balletthússins
í Sankti Pétursborg.
’ Ég lét þá æfa svo mikið,að þeir höfðu varla tíma til
að fá sér kaffisopa. ‘
LAUST fyrir hádegi á heldur
hryssingslegum vetrardegi komu
tveir menn, ungur Bandaríkjamað-
ur og nokkru eldri Breti, blaðskell-
andi inn á krána The Eagle í Cam-
bridge í Englandi. Sá eldri var
ekkert að tvínóna við hlutina, held-
ur tilkynnti hátt og snjallt: „Við
höfum fundið sjálfan leyndardóm
lífsins.“
Þennan dag, 28. febrúar árið
1953, fyrir 50 árum, hafði það
runnið upp fyrir James Watson, 24
ára gömlum, og Francis Crick, 36
ára, að þeir hefðu leyst eina ef
mestu gátum líffræðinnar, efna-
fræðilega uppbyggingu DNA,
erfðaefnis allra lífvera.
Þessi uppgötvun var risastórt
skref fyrir erfðavísindin en nokkru
áður, raunar fyrir síðari heims-
styrjöld, var menn farið að gruna,
að DNA, sem lengi hafði verið talin
heldur ómerkileg sameind, kynni
að vera lykillinn að sjálfum erfð-
unum. Þá hafði enginn hugmynd
um efnafræðilega uppbyggingu
þess eða hvernig það geymdi fyr-
irskipanir um blá augu og blakka
brá, litskrúð blómanna og lífið
sjálft í öllum sínum myndum.
Einnar síðu vísindaritgerð
Vísindamenn um allan heim
minnast nú þessara tímamóta með
margvíslegum hætti, með sam-
komum og glasaglaum og mikilli
ráðstefnu á Long Island í New
York. Francis Crick er nú prófess-
or við Salk-stofnunina en farinn að
heilsu og á lítið heimangengt.
James Watson er forseti Cold
Spring Harbor-rannsóknastofnun-
arinnar í New York og enn í fullu
fjöri. Í apríl, þegar liðin verða 50 ár
frá því þeir félagarnir birtu einnar
síðu ritgerð um uppgötvunina í vís-
indatímaritinu Nature, ætlar hann
að afhjúpa minningarskjöld um at-
burðinn í gömlu kránni, The Eagle.
Allt húllumhæið á þessum tíma-
mótum er fyllilega réttmætt. Upp-
götvun þeirra Watsons og Cricks
hefur valdið byltingu í næstum öll-
um greinum læknisfræði, líffræði,
landbúnaðar og lyfjaframleiðslu.
Án skilnings á DNA væri enginn
lífefnaiðnaður, engar upplýsingar
um erfðamengi mannsins og engar
vonir um svokallaðar stofnfrumu-
lækningar. Ekkert nema kolsvart
myrkur fáfræðinnar um grundvall-
aratriði líkamsstarfseminnar.
Rosalind Franklin
og hennar framlag
Þegar þessa afreks er minnst
verður þó ekki hjá því komist að
minnast á þann þátt, sem breska
vísindakonan Rosalind Franklin
átti í því. Hún og samstarfsmenn
hennar í King’s College í London
höfðu á þessum tíma unnið að því í
nokkur ár að taka röntgenmyndir
af kristölluðu DNA. Hafði Frankl-
in tekið mynd, sem nú er fræg, og
sýndi vel lögun DNA-kjarnasýru-
nnar.
Þeir Watson og Crick höfðu
raunar reiknað út hvernig DNA
ætti að líta út ef hugmynd þeirra
væri rétt og þegar yfirmaður
Franklin, Maurice Wilkins, sýndi
þeim myndina hennar, þá voru þeir
ekki lengur í neinum vafa. Wilkins
hafði hins vegar ekki fyrir því að
segja Rosalind Franklin frá þessu
og þegar hún lést ekki löngu síðar
úr krabbameini hafði hún ekki
hugmynd um sinn hlut í þessari
tímamótauppgötvun. Fyrir hana
fengu þeir Watson og Crick Nób-
elsverðlaunin en reglur sænsku
vísindaakademíunnar leyfa ekki,
að látið fólk sé sæmt verðlaunun-
um.
Heimildir: Los Angeles Times, BBC.
„Við höfum fundið sjálf-
an leyndardóm lífsins“
Hálf öld liðin frá
einni mikilvæg-
ustu uppgötvun
erfðavísindanna
Reuters
Tölvuteikning af DNA-kjarnasýrunni, erfðaefni lífverunnar.
MIKILL viðbúnaður er nú í Ríó de
Janeiro, höfuðborg Brasilíu, vegna
hinnar árlegu kjötkveðjuhátíðar sem
nú er hafin. Stjórnvöld sendu 3.000
hermenn á vettvang í gær í því skyni
að koma á röð og reglu en mikið hef-
ur borið á ofbeldi og óeirðum í borg-
inni í þessari viku.
Fyrr í vikunni gengu eiturlyfja-
gengi berserksgang í Ríó, brenndu
strætisvagna og skutu úr byssum á
bækistöðvar lögreglunnar og ýmsa
stórmarkaði. Þá var heimatilbúnum
sprengjum kastað á íbúðarhús í
borginni.
Verst varð ofbeldið á mánudag en
hélt þó áfram fram eftir viku. Tíma-
setningin er slæm fyrir borgina,
enda er kjötkveðjuhátíðin jafnan
mikil lyftistöng fyrir verslun og við-
skipti. Kemur jafnan fjöldi erlendra
ferðamanna til borgarinnar til að
fylgjast með hátíðahöldunum, en þau
standa í fjóra daga. Fólk gerir sér
glaðan dag, drekkur og dansar, en
hugmyndafræði hátíðarinnar er að
kveðja syndugt líferni með þessum
hætti; að kjötkveðjuhátíðinni lokinni
tekur við fjörutíu daga föstuhátíð,
sem stendur allt fram að páskum.
Búist við 400.000
gestum til borgarinnar
Í ár hefur ofbeldið þó sett strik í
reikninginn. Gert hefur verið ráð
fyrir um 400.000 gestum til borgar-
innar en ferðamálafrömuðir óttast
nú um hag sinn. „Það hafa að vísu
ekki margir afboðað komu sína
ennþá, en ef ofbeldið heldur áfram
þá mun það skemma hátíðahöldin,“
sagði Sergio Almeida, yfirmaður
Ferðamálaráðs, TurisRio.
„Ég skemmti mér alltaf vel á há-
tíðinni, en nú er ég óttaslegin,“ segir
tannlæknirinn Rosa Menezes Graca.
„Ef ég væri ekki búsett hérna þá
myndi ég halda mig fjarri Ríó.“
AP
Lögreglumenn í Borel Hill-fátækrahverfinu í Ríó de Janeiro. Þar hefur
verið mikið um átök og ofbeldi og óttast er, að það geti spillt fyrir kjöt-
kveðjuhátíðinni í borginni.
Mikill við-
búnaður í Ríó
Ríó de Janeiro. AP.