Morgunblaðið - 01.03.2003, Qupperneq 26

NEYTENDUR
26 LAUGARDAGUR 1. MARS 2003 MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUNGUR aukaverkana
vegna fæðubótarefna reyndist al-
varlegur samkvæmt niðurstöðum
bandarískrar rannsóknar sem
greint er frá í janúarhefti lækna-
tímaritsins The Lancet. Mary E.
Palmer eiturefnasérfræðingur, að-
alhöfundur greinarinnar, segir nið-
urstöðurnar gefa til kynna „að notk-
un sumra fæðubótarefna geti haft í
för með sér umtalsverða áhættu
fyrir hluta fólks“.
Um er að ræða stærstu rannsókn
sem gerð hefur verið á aukaverk-
unum af völdum fæðubótarefna.
Skilgreining fæðubótarefna
spannar vítt svið í Bandaríkjunum,
frá efnum sem unnin eru úr kirtlum
eða líffærum dýra til efna úr jurta-
ríkinu og allt þar á milli, að sögn
Mary.
Hérlendis er gerður greinarmun-
ur á náttúrulyfjum, náttúruvörum
og fæðubótarefnum. Skilgreiningin
á náttúruvöru er vara úr efnum sem
unnin eru úr náttúrunni en ekki er
skilgreind sem lyf. Náttúrulyf
gangast undir nákvæma athugun
hjá Lyfjastofnun áður en markaðs-
leyfi er veitt og þau má selja sem
lyf.
Fæðubótarefni geta bæði inni-
haldið náttúruvöru og efni sem búin
eru til á rannsóknastofu. Til hefur
staðið hjá Evrópusambandinu að
þrengja skilgreininguna á fæðubót-
arefnum. Þá mætti einvörðungu
skilgreina þekkt vítamín, málmsölt
og snefilefni sem líkamanum eru
nauðsynleg sem fæðubótarefni.
Önnur efni sem hingað til hafa verið
kölluð fæðubótarefni mætti ekki
kalla því nafni án samþykkis vís-
indanefndar ESB, sem ekki veitir
slíkt leyfi án þess að vísindalegar
rannsóknir liggi þar að baki, sam-
kvæmt upplýsingum frá Lyfjastofn-
un.
Veikindi nefnd sem ástæða
notkunar fæðubótarefna
Niðurstöður rannsóknarinnar
byggja á gögnum frá 11 eitrunar-
miðstöðvum í Bandaríkjunum árið
1998. Haldin var nákvæm skrá yfir
2.332 símtöl og 1.466 tilvik sem
tengdust neyslu fæðubótarefna.
Einkennum var lýst í 784 tilfella og
voru 489 þeirra valin þar sem rann-
sakendur töldu sig að minnsta kosti
50% vissa um að aukaverkanir
tengdust fæðubótarefnum.
Segir Mary Palmer að aukaverk-
anir hafi talist alvarlegar í þriðjungi
tilfella og nefnir hjartadrep, lifrar-
bilun, blæðingar, slag og fjögur
dauðsföll, sem dæmi.
Fæðubótarefnin sem oftast voru
nefnd sem ástæða aukaverkana
voru ma huang, en virka efnið í því
er efedrín, guarana, ginseng, jó-
hannesarjurt (St. John’s wort),
króm, melatónín og sink.
Fram kemur á vefsíðu Los Ang-
eles Times, að Bandaríska Mat-
væla- og lyfjastofnunin, FDA, telji
að einungis 1% alvarlegra auka-
verkana af völdum fæðubótarefna
sé tilkynnt heilbrigðisyfirvöldum.
Ástæða notkunar fæðubótarefna
var sögð veikindi í 28% tilvika og
segir Mary aukaverkanir alvarlegri
eftir því sem efnasambönd eru fleiri
í hverri vöru. Í sumum tilvikum var
um að ræða allt að 44 mismunandi
gerðir efna.
Aukaverkanir vegna fæðubótar-
efna eru allt frá því að teljast mildar
upp í alvarlegar og er ekkert líffæri
og enginn aldurshópur undanskil-
inn hvað þær varðar, að hennar
sögn. Aukaverkanir verða jafnframt
alvarlegri með aldri, segir hún enn-
fremur.
Mary Palmer segir að gallar á
eftirliti með aukaverkunum af völd-
um fæðubótarefna í Bandaríkjunum
séu áhyggjuefni. „Talið er að 29.000
tegundir fæðubótarefna séu á
markaði í Bandaríkjunum um þess-
ar mundir og notkun þeirra hefur
margfaldast undanfarin tíu ár,“ seg-
ir hún.
Fæðubótarefna er meðal annars
neytt vegna veikinda, sem fyrr
greinir, og segja rannsakendur það
vísbendingu um að tilgangurinn
með neyslu þeirra sé sá sami og
þegar lyfja er neytt, það er að fá
bata.
Telja þeir til að mynda sérstakt
áhyggjuefni að fæðubótarefni skuli
framleidd í umbúðum sem börn
geta auðveldlega opnað og velta fyr-
ir sér áhrifum þeirra á fóstur og ný-
bura. Fleiri álitamál eru fjöldi efna í
sumum vörutegundum, langtíma-
notkun og skortur á eftirliti.
„Þrátt fyrir tölfræðilega ann-
marka á rannsókninni og takmark-
aðar ályktanir sem draga má af nið-
urstöðum eiga þær að minnsta kosti
að undirstrika þörfina fyrir allsherj-
ar gagnabanka um fæðubótarefni,
hert markaðseftirlit, gjaldfrjálsa
upplýsingaþjónustu og skyldu-
skráningu alvarlegra aukaverkana,“
segir Mary E. Palmer að síðustu.
Aukaverkanir
tengdar neyslu
fæðubótarefna
Morgunblaðið/Þorkell
Mary E. Palmer er eiturefnasérfræðingur og með meistaragráðu í grasa-
fræði. Hún starfaði til skamms tíma á Landspítala – háskólasjúkrahúsi.
LÍFRÆNT ræktað kornmeti inni-
heldur minna af myglusvepp og
sveppaeitri en annað korn, segir Aft-
enposten. Borin voru saman 100 sýni
af lífrænt ræktuðu byggi, höfrum og
hveiti og öðru kornmeti og leitað að
eiturefnum fusarium-sveppsins í
framleiðslunni. Sýni voru tekin í
Þrændalögum og suðausturhluta
Noregs.
„Niðurstöðurnar sýna að lífrænt
ræktað kornmeti inniheldur mark-
tækt minna af sveppaeitri en korn-
meti sem úðað er og ræktað með til-
búnum áburði,“ segir Aftenposten.
Sveppaeitur getur valdið ógleði,
uppsölum og niðurgangi og er jafn-
framt talið hindra stofnfrumur í bein-
merg líkamans.
Fusarium sýkir kornið í ræktun og
er hann talinn stærsta ástæða þess að
sveppaeitur finnst í kornmeti, segir
Aksel Bernhoft við stofnun í dýra-
lækningum, sem stendur fyrir rann-
sókninni í samvinnu við norsk land-
búnaðaryfirvöld.
Spurt er hvort niðurstöðurnar þýði
að lífrænt ræktað kornmeti sé hollara
en annað kornmeti og svarar Bern-
hoft að of snemmt sé að segja til um
það.
„En á því er enginn vafi að eitrið er
skaðlegt mönnum og skepnum og
finnst í minna mæli í lífrænt rækt-
uðum afurðum.“
Tíföld aukning
á sölu speltmjöls
Fram kemur að lífrænt ræktað
kornmeti er tvöfalt dýrara í verslun-
um en annað, þrátt fyrir að salan fari
sífellt vaxandi.
„Umsvifin hafa aukist um 20–40%
árlega síðastliðin fjögur ár,“ er haft
eftir sölustjóra Helios, en fyrirtækið
er með næstum 50% markaðshlut-
deild í Noregi.
Framleiðsla Helios er seld í heilsu-
verslunum hérlendis.
Sala á speltmjöli hefur aukist um-
fram aðrar tegundir og segir Aften-
posten að um sé að ræða tífalda aukn-
ingu á síðastliðnum fjórum árum.
Þá segir að norsk stjórnvöldi miði
að því að lífræn ræktun verði 10% af
norskum landbúnaði innan árs.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Sala á brauði úr speltmjöli hefur tífaldast í Noregi.
Sveppaeitur síður
í lífrænu kornmeti
HEILDSÖLUVERÐ á mjólk og
mjólkurvörum í samsettum pappa-
umbúðum frá Mjólkursamsölunni
hækkar um 61 eyri í dag. Hækk-
unin er gerð vegna gildistöku laga
nr. 162/2002 um úrvinnslugjald á
umbúðir. Í kjölfarið var lagt úr-
vinnslugjald á
samsettar
pappaumbúðir
fyrir drykkjar-
vörur frá og með
1. janúar síðast-
liðnum, 22,23
krónur á hvert
kíló umbúða.
Kostnaðarauki
sem af gjaldinu
leiðir er mismik-
ill eftir stærð
pakkninga og
svarar það til 0,61 krónu á hvern
lítra mjólkur í pappaumbúðum. Af
því leiðir að heildsöluverð mjólkur í
eins lítra umbúðum hækkar úr
67,83 krónum í 68,44 krónur. Aðrar
mjólkurvörur í pappaumbúðum
hækka í samræmi við þyngd um-
búða, samkvæmt upplýsingum frá
Mjólkursamsölunni.
Hækkun um síðustu áramót
Heildsöluverð mjólkur hækkaði
að meðaltali um 3,36% um síðustu
áramót og hafði smásöluverð 26 af
376 vörutegundum hækkað um-
fram það í verðkönnun ASÍ í jan-
úar síðastliðnum. Meðalverð á ein-
um lítra léttmjólkur var 84,13
krónur í umræddri verðkönnun og
meðalverð Fjörmjólkur 105 krónur.
Meðalverð á ½ lítra af AB-mjólk
með perum var 146,75 krónur, svo
dæmi séu tekin.
Mjólkin
hækkar um
eina krónu
Mjólkin hefur
hækkað tvisvar það
sem af er þessu ári.