Morgunblaðið - 01.03.2003, Side 37

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 1. MARS 2003 37
Hitlers var skráð
a og einnig í því
gi til að draga úr
uða einræðisherr-
sig lífi þegar
r Berlínarborgar.
BC, breska rík-
ðan árið 1946.
enn heyra hann
ósi þekkingar
með nokkrum ótta
um þessar
eða verið ung-
afa samið „frið
ünchen.
áratuginn vegna
að verða þrítug-
svo mikið af rök-
tveggja vikna er
a þinginu og lás-
Eftir hverja innrás Hitlers hrópuðu Frakkar hæst, „samn-
inga, samninga“. Þeir sömdu af svo mikilli kúnst að þeir voru
gjörsigraðir og land þeirra hernumið. En eins og einn fransk-
ur vinstrisinni komst að orði: „Okkur tókst allavega að fá þá
til að lýsa París opna borg – við fengum engar sprengjur á
okkur!“
Í Bretlandi voru almennu viðbrögðin við hverjum sókn-
aráfanga Hitlers að best væri að afvopnast og treysta á sam-
eiginlegt öryggi. Í orðunum sameiginlegt öryggi féllst að láta
Þjóðabandalagið glíma við hvern vanda. Það mundi setja
árásaröflunum stólinn fyrir dyrnar þótt bandalagið réði ekki
yfir neinum landher, flota eða flugher frekar en Sameinuðu
þjóðirnar núna.“
Alistair Cooke rifjar síðan upp að eftir að Hitler lagði undir
sig Rínarhéruðin hafi Winston Churchill skorið sig úr hópn-
um og ákveðið að hann ætti ekkert sameiginlegt með sameig-
inlegu öryggi og hafið mjög óvinsæla baráttu fyrir end-
urhervæðingu Breta með varnaraðarorðum gegn hinni
almennu skoðun að Hitler hefði þegar öðlast yfirburði með
ógnvænlegum vélaherdeildum sínum og öflugum flugher.
„En hann hefur ekki beitt afli sínu, hann hefur ekki beitt afli
sínu,“ segir Cooke að fólkið hafi sagt í mótmælaskyni við
Churchill.
„Vissulega getur verið,“ segir Cooke, „að minning mín um
þessa atburði skipti engu vegna þess sem nú er að gerast.
Hún sækir á mig. Ég vil minna á að ég hef einhvers staðar
sagt af miklum sannfæringarkrafti að í flestum tilvikum
standist ekki að vera með sögulegan samanburð þótt nýjar að-
stæður séu ótrúlega líkar hinum eldri því að venjulega sé ein-
hver einn þáttur annar og hann reynist vera sá sem skiptir
sköpum. Þetta kann að eiga við núna. Ég veit það eitt að radd-
irnar frá fjórða áratugnum bergmála nú árið 2003.“
x x x
Nú segir sagan að fyrir fimmtíu árum hafi Kremlverjar
ákveðið að drepa Stalín til að hann leiddi heiminn ekki út í
þriðju heimsstyrjöldina. Sagan ætti einnig að kenna að hefðu
menn snúist nægilega hart og fljótt gegn Hitler í stað þess að
trúa fagurgala hans um frið hefði mátt útiloka síðari heims-
styrjöldina.
Við stöndum nú á öndinni vegna þess hvernig á að taka á
harðstjórum og einræðisherrum samtímans eða að minnsta
kosti útiloka að þeir geti ógnað heiminum með gjöreyðing-
arvopnum. Getum við frekar nú en á fjórða áratugnum treyst
á sameiginlegt öryggi að þessu sinni í nafni Sameinuðu þjóð-
anna sem ráða ekki yfir neinum herafla? Eru forystumenn
Bandaríkjanna og Bretlands nú í stöðu Churchills sem var út-
hrópaður sem stríðsæsingamaður en er nú talinn fremstur
meðal stjórnmálamanna allra tíma?
Við verðum að íhuga svörin við þessum spurningum í
vangaveltum okkar um leiðir til að tryggja frið um vora
daga. Á tímum kalda stríðsins fyrir tveimur áratugum eða
svo fóru menn í fjölmennar friðargöngur undir þeim merkj-
um að Vesturlönd ættu að sætta sig við yfirburði Sovét-
manna með meðaldrægum kjarnorkueldflaugum gegn
Vestur-Evrópu.
Þá tóku Helmut Schmidt, kanslari Vestur-Þýskalands,
Margaret Thatcher, forsætisráðherra Bretlands, Ronald
Reagan, forseti Bandaríkjanna, og François Mitterrand,
forseti Frakklands, höndum saman gegn hinni sovésku ógn.
Síðan steig Reagan það skref að boða varnarkerfi gegn
kjarnorkueldflaugum og neitaði að hvika frá þeim ásetningi
á fundi sínum með Mikhaíl Gorbatsjov, forseta Sovétríkj-
anna, hér í Reykjavík 1986. Loks liðu Sovétríkin undir lok
enda byggðist valdakerfi Kremlverja á hernaðarógn.
x x x
Vandinn nú snýst eins og jafnan áður um að finna bestu
leiðina til að tryggja friðinn. Sagan kennir okkur að það
verður ekki gert með því að láta undan einræðisherrum
sem hafa í hótunum og neita að virða samninga. Ef við lær-
um ekki af sögunni tökum við þá áhættu að þurfa að reyna
það aftur sem hún á að kenna okkur.
ð harðstjóra
bjorn@centrum.is
na reynslusaga í líkingu við þær sem
u taldar upp. Flestar eru frá síðustu
um, aðrar eldri. Til eru alls kyns kann-
því hversu mikið áfall atvinnumissir
verið fyrir fólk og alvarlegt umhugs-
ni ef stjórnendum fyrirtækja er þetta
óst. Kannski er það ekki hofmóður
reynsluleysi og vanhæfni í mannlegum
iptum sem þarna birtist, nema það sé
lkomna mannfyrirlitning sem er svo al-
ð menn vita ekki af henni. Halda að
fyrir persónuhelgi annarra sé sérstakt
ði af stjórnunarhæfileikum.
irtæki og stofnanir fækka fólki af ýms-
æðum, oftast vegna samdráttar og
ndi afkomu en einnig getur komið til
starfsemi, ný tækni, samruni við annað
æki og sitthvað fleira. Við því er ekkert
ja. Einnig er skiljanlegt að þeir sem
eru yfir aðra á vinnustað taki nærri sér
ja starfsfélögum sínum upp og klúðri
þeim sökum. Það er hins vegar engin af-
Þeirra vanlíðan getur aldrei orðið
en viðmælandans. Manni sem sagt er
arfi ber sú lágmarks virðing að talað sé
nn eins og einn maður talar við annan,
n á heimtingu á því að geta gengið upp-
frá vinnustað sem hann hefur þjónað
abil. Stjórnendur eru bæði settir yfir
emi fyrirtækisins og fólkið sem vinnur
bera ábyrgð á hvoru tveggja. Þeim sem
etur sagt manni upp starfi án þess að
hann sjálfsvirðingunni um leið og hann
tekur frá honum afkomuna er naumast treyst-
andi til mannaforráða.
x x x
Við ber að fólki er sagt upp störfum af allt
öðrum ástæðum en taldar eru upp hér að
framan. Ráðinn er nýr stjórnandi, annaðhvort
nýskriðinn úr námi eða búinn að sanna sig í
einhverju verkefni. Hann lítur yfir vinnustað-
inn og kannar hvort þessi hópur klæði hann
nógu vel, hvort þetta sé nógu „ferskt“ og
spennandi umhverfi fyrir ímynd hans sem
stjórnanda á uppleið, rétt eins og hann sé að
velja sér frakka. Mér er sagt að leiðbeinandi á
stjórnendanámskeiði kenni þá lexíu að nýráðn-
ir stjórnendur ættu að byrja á því að segja upp
tveimur eða þremur starfsmönnum til að ná
tökum á vinnustaðnum. Öðlast virðingu óttans.
Margt bendir til að námfúsir aðilar hafi sótt
slíka fræðslu síðustu misserin og tileinkað sér
hana. Svo getur maður velt fyrir sér hvaða
áhrif þetta hefur á millistjórnendur og aðra
starfsmenn fyrirtækisins.
Almennt er viðurkennt að nýr forstjóri velji
sína allra nánustu starfsmenn sjálfur, ann-
aðhvort innan fyrirtækisins eða komi með þá
með sér. Það þarf ekki sjálfkrafa að þýða upp-
sagnir þeirra sem fyrir eru þegar um stór fyr-
irtæki er að ræða. Til skamms tíma var traust-
um og hæfum starfsmönnum boðin tilfærsla
innan fyrirtækisins við slíkar aðstæður en nú
heyrir maður naumast um slíkt. Þess utan
mun það sumsstaðar tíðkast að kontóristar
sem þekkja fyrirtækið eingöngu gegnum tölu-
legar upplýsingar og hafa aldrei hitt almenna
starfsmenn ráði hverjir eru nauðsynlegir og
hverjir ekki.
Fyrir nokkrum árum las ég grein í tímarit-
inu Harvard Business Review þar sem sagt
var frá könnun á stjórnun fyrirtækja í Banda-
ríkjunum. Eitt af því sem kom mönnum veru-
lega á óvart var hversu hátt hlutfall stjórn-
enda vissi ekki hvaða starfsmenn voru að
skapa mestu verðmætin. Hverjir bjuggu yfir
hæfni eða þekkingu sem gat jafnvel skipt
sköpum um velgengni fyrirtækisins. Stjórn-
endurnir hefðu þess vegna getað sagt þessum
mönnum upp án þess að skilja að það stórskað-
aði fyrirtækið, bæði í lengd og bráð. Þessi
grein hefur oft komið upp í hugann síðustu
mánuði.
Ekki gerist allt sama daginn, stundum
gengur allt í haginn en í annan tíma þarf að
takast á við þrautir og þrengingar. Fyrirtæki
sem neyðast til að fækka fólki núna geta þurft
að slást um starfsfólk innan skamms. Þá má
búast við að þau fyrirtæki og einstaklingar
sem sýna starfsfólki sínu mannasiði á erfiðum
tímum verði látin njóta þess og eins og ágætur
maður í dönsku viðskiptalífi sagði að lærifaðir
hans hefði kennt honum – menn ættu að vera
kurteisir við þá sem þeir hitta á leiðinni upp
metorðastigann, því að þeir gætu hitt þá aftur
á leiðinni niður.
n
Morgunblaðið/RAX
Höfundur er rithöfundur.
N
eytenda-
vernd er á
meðal brýn-
ustu hags-
munamála
almennings. Neytenda-
vernd er lítil á Íslandi, þó
að samkeppnislög, Neyt-
endasamtökin og ýmislegt
fleira bæti svo sannarlega
þar úr. Það er mikilvægt
að til komi róttækar laga-
legar úrbætur á réttar-
stöðu neytenda og að brot-
ið verði í blað í réttindum
almennings gagnvart
verslun og þjónustu hvers-
konar.
Neytendavernd á
Norðurlöndum
Það er sterk hefð fyrir
góðri neytendavernd á
Norðurlöndum og til dæm-
is um það þá eru þar starf-
andi sérstakir embættis-
menn, umboðsmenn
neytenda, auk neytenda-
stofnana á vegum hins op-
inbera og frjálsra neyt-
endasamtaka.
Neytendasamtökin ís-
lensku hafa lengi óskað
eftir því að stofnað verði
sérstakt embætti umboðs-
manns neytenda hér á
landi. Stjórnvöld hafa
hafnað því fram að þessu
og telja að Samkeppnis-
stofnun gegni þessu hlut-
verki.
Áherslur sem varða
samkeppni og neytenda-
vernd fara ekki alltaf sam-
an eins og blasir við og í því
fyrirkomulagi sem við bú-
um við. Það getur farið eft-
ir áherslum embættis-
manna hvort setja skuli í
fyrsta sæti atriði er lúta að
samkeppni eða neytenda-
vernd.
Sanngjarnar reglur
Það er mikilvægt að
embætti umboðsmanns
neytenda verði sett á stofn
og er það stór þáttur í að
efla neytendavernd á Ís-
landi, sem er eina norræna
ríkið þar sem ekki er sér-
stakt embætti umboðs-
manns neytenda. Í því ljósi
tók undirritaður málið upp
á Alþingi á dögunum í fyr-
irspurn til viðskiptaráð-
herra. Aftók ráðherra það
ekki með öllu að slíkt emb-
ætti yrði stofnað og kvaðst
vilja skoði kosti þess og
galla. Þetta er nýr tónn frá
ráðherra og vonandi að
hún fylgi því eftir.
Þing Neytendasamtak-
anna hafa ítrekað lýst því
yfir að þau telji ófullnægj-
andi að Samkeppnisstofn-
un fari með framkvæmd
laga um órétt-
mæta viðskipta-
hætti og neyt-
endavernd og
undir það tek ég
heilshugar. Neyt-
endaverndin hef-
ur liðið fyrir of
nána sambúð við
samkeppnismálin
og því þarf að
breyta. Í ályktun
frá þingi Neyt-
endasamtakanna segir svo
um starf umboðsmanns
neytenda: „Umboðsmaður
neytenda tryggir þannig
að eðlilegar og sanngjarn-
ar leikreglur ríki á mark-
aðnum og að farið sé að
þeim leikreglum sem í gildi
eru og að fullt tillit sé tekið
til sjónarmiða neytenda og
að hagsmuna þeirra sé
gætt.“ Stofnun þessa emb-
ættis væri mikið framfara-
mál fyrir neytendavernd
og sigur fyrir öflugt starf
Neytendasamtakanna. Því
er mikilvægt að stjórnvöld
átti sig á alvöru málsins og
þverpólitísk samstaða ná-
ist um það en núverandi
stjórnvöld hafa lítinn skiln-
ing sýnt neytendamálum
og mikilvægi þeirra.
Umboðs-
maður
neytenda
Eftir Björgvin G. Sigurðsson
’ Áherslur semvarða samkeppni og
neytendavernd fara
ekki alltaf saman eins
og blasir við og í því
fyrirkomulagi sem við
búum við. ‘
Höfundur er frambjóðandi
Samfylkingarinnar í Suð-
urkjördæmi.