Morgunblaðið - 12.03.2003, Blaðsíða 18

ERLENT
18 MIÐVIKUDAGUR 12. MARS 2003 MORGUNBLAÐIÐ
um,“ staðfesti Denktash. Kýpur-
Grikkir höfðu líka sína fyrirvara, en
leiðtogi þeirra, hinn nýlega kjörni
forseti Tassos Papadopoulos, kenndi
óbilgirni Denktash um hvernig fór.
Tyrkir vilja frekari viðræður
Recep Tayyip Erdogan, leiðtogi
stjórnarflokksins í Tyrklandi sem
tekur við forsætisráðherraembætt-
inu þar í landi á næstu dögum, sagði
að viðræðurnar um lausn Kýpurdeil-
unnar ættu að halda áfram. „Málið
krefst frekari samningaviðræðna.
Áætlun Annans var hvorki fyllilega
aðgengileg né fullkomlega óaðgengi-
leg. … Það ber að halda viðræðunum
áfram af fullri alvöru á grundvelli
fórnfýsi af beggja hálfu,“ sagði Erd-
ogan í Ankara í gær.
Fulltrúar ESB í Brussel sögðu
annars að fyrst umleitanir um sam-
einingu Kýpur séu farnar út um þúf-
ur í bili megi búast við því að það
spilli jafnframt fyrir viðleitni Tyrkja
til að fá að hefja aðildarviðræður.
Tyrkland er eina landið í heimin-
um sem viðurkennir ríki Kýpur-
Tyrkja – og viðurkennir þar með
ekki yfirráð hinnar alþjóðlega viður-
kenndu Kýpurstjórnar yfir allri
eynni. Tyrkir verða því í þeirri stöðu
að vera að reyna að fá að semja um
aðild að ESB á sama tíma og þeir
halda hluta eins aðildarríkisins her-
setnu og viðurkenna ekki stjórnvöld
þess.
Tyrkir lögðu inn umsókn um aðild
að ESB árið 1987 og sóttu það fast að
á leiðtogafundi sambandsins í Kaup-
mannahöfn í desember sl. yrði
ákveðin dagsetning fyrir upphaf að-
ildarviðræðna. Þótt leiðtogarnir hafi
ekki orðið við þessu hétu þeir Tyrkj-
um því að skoða það aftur fyrir árs-
lok 2004 hvort forsendur væru fyrir
því að hefja slíkar viðræður.
TALSMENN Evrópusambandsins
(ESB) hörmuðu í gær að viðræður
um endursameiningu Kýpur, sem
Sameinuðu þjóðirnar hafa haft milli-
göngu um, skyldu hafa farið út um
þúfur, en það þýðir að aðeins hinn
gríski hluti eyjarinnar fær aðild að
ESB á næsta ári – og dregur enn úr
líkum á því að Tyrkir fái í bráð að
hefja viðræður um aðild að sam-
bandinu.
Talsmenn framkvæmdastjórnar
ESB í Brussel lýstu „djúpstæðum
vonbrigðum“ yfir því að umleitanir
um lausn á Kýpurdeilunni, sem stað-
ið hefur í þrjá áratugi, skyldu hafa
siglt í strand. Þetta þýðir að nú er
ólíklegt annað en að það verði aðeins
hinn gríski hluti Kýpur – sem er eina
alþjóðlega viðurkennda ríkið á eynni
– sem fái aðild að ESB á næsta ári.
Úr þessu er öruggt að það verða að-
eins fulltrúar Kýpur-Grikkja sem
undirrita aðildarsamninginn í Aþenu
hinn 16. apríl nk.
„Við erum strand“
Samningaviðræður um tillögur
Sameinuðu þjóðanna um endursam-
einingu Kýpur fóru út um þúfur í
fyrrinótt. Úrslitatilraun sáttasemj-
ara SÞ, undir forystu Kofi Annans,
framkvæmdastjóra samtakanna, til
að ljúka þessum viðræðum með sam-
komulagi um að hinn 30. marz skyldi
haldin þjóðaratkvæðagreiðsla um
sameiningaráætlunina á báðum hlut-
um eyjarinnar, lauk er Rauf Denk-
tash, leiðtogi Kýpur-Tyrkja, neitaði
að ganga að samkomulaginu.
„Því miður skiluðu þessar umleit-
anir ekki árangri. Við erum strand,“
segir í yfirlýsingu Annans eftir að
viðræðunum lauk í Haag í fyrrinótt.
„Okkur var ófært að ganga að
áætluninni. Þetta er ekki áætlun sem
við getum boðið okkar fólki að kjósa
Áform um sameiningu
Kýpur fara út um þúfur
Aðeins Kýpur-Grikkir fá aðild að
Evrópusambandinu 2004 og líkur
minnka á aðildarviðræðum við Tyrki
Brussel, Ankara, Haag. AFP, AP.
AP
Rauf Denktash, leiðtogi Kýpur-Tyrkja, talar undir tyrkneskum fána í
tyrknesk-hersettum hluta Níkosíu. Óbilgirni hans er kennt um að sátta-
tilraunalota Sameinuðu þjóðanna um sameiningu Kýpur fór út um þúfur.
FRAKKAR og Rússar hafa lýst
yfir, að þeir muni beita neit-
unarvaldi í öryggisráði Samein-
uðu þjóðanna verði lögð fyrir
það tillaga, sem heimilar hernað
gegn Írak. Þetta neitunarvald
hafa aðeins fimm ríki, svokallaðir
fastafulltrúar í ráðinu, Bandarík-
in, Rússland, Bretland, Frakk-
land og Kína.
Frakkar beittu síðast neit-
unarvaldi sínu árið 1976 en þá
komu þeir í veg fyrir, að sam-
þykkt yrði í ráðinu tillaga um, að
smáeyjan Mayotte skyldi tilheyra
Kómoroeyjum, eyjaklasa norður
af Madagaskar í Indlandshafi.
Bandaríkjamenn nýttu sér hins
vegar þennan rétt fyrir aðeins
þremur mánuðum. Þá hindruðu
þeir, að öryggisráðið fordæmdi
ofbeldið í Mið-Austurlöndum og
einkanlega, að ísraelskir her-
menn skyldu hafa skotið starfs-
menn SÞ og eyðilagt matvæla-
geymslur samtakanna. Sagði
meðal annars frá
þessu á fréttavef
CNN.
Neitunarvald
ríkjanna, sem eiga
fastafulltrúa í örygg-
isráðinu, gerir þeim
kleift að hafa miklu
meiri áhrif á gang al-
þjóðamála en önnur
ríki. Það gefur þeim
með öðrum orðum
vald til að umbuna
vinveittum ríkjum og
refsa þeim, sem þau telja sér
óvinveitt.
Í 58 ára sögu Sameinuðu þjóð-
anna hafa Sovétríkin og síðar
Rússland beitt neitunarvaldinu
alls 120 sinnum og að langmestu
leyti á dögum Kalda stríðsins.
Bandaríkin hafa beitt því 76 sinn-
um og frá 1990 hafa þau næstum
verið ein um það, oftast í þágu
Ísraela. Bretar hafa beitt því 32
sinnum, Frakkar 18 sinnum og
Kínverjar aðeins
fimm sinnum.
Orðið „neit-
unarvald“ eða
„veto“ kemur ekki
fyrir í stofnskrá
Sameinuðu þjóð-
anna. Ígildi þess er
orðað með þessum
hætti: „Ákvarðanir
öryggisráðsins skulu
teknar af níu ríkjum
minnst auk sam-
þykkis fasta-
fulltrúanna.“ 15 ríki
eiga sæti í ráðinu.
Þetta þýðir, að til-
laga Breta og
Bandaríkjanna um
hernað gegn Írak
skuli tekin af níu
ríkjum hið minnsta
og án þess, að einhver fasta-
fulltrúanna segi nei.
Aðeins ein leið er framhjá neit-
unarvaldinu og hún er sú að vísa
málinu til allsherjarþingsins eins
og gert var 1950 til að stöðva
innrás norður-kóreskra komm-
únista í Suður-Kóreu. Var það
gert til að koma í veg fyrir, að
Sovétmenn beittu neitunarvaldi
sínu í öryggisráðinu. Telja sumir,
einkum andstæðingar hernaðar í
Írak, að rétt sé að fara þessa leið
nú.
Einn þeirra er William J. vand-
en Heuvel, fyrrverandi sendimað-
ur Bandaríkjastjórnar, en hann
segir, að yfirlýsingar George W.
Bush Bandaríkjaforseta um
„markleysi“ Sameinuðu þjóðanna
sé ekkert annað en „lýðskrum“.
Segir hann, að þeir, sem eru and-
vígir hernaði, geti „vísað málinu
beint til allsherjarþingsins og
borið það undir þjóðir heims“.
Margir hafa orðið til að gagn-
rýna þetta fyrirkomulag með
fastafulltrúana enda endurspegla
þeir löngu liðinn tíma, sigurveg-
arana í síðari heimsstyrjöld.
Heimurinn hefur breyst mikið
síðan og því er haldið fram, að ef
meirihlutinn fengi að ráða í ör-
yggisráðinu, yrði tekið á miklu
fleiri málum og miklu fleiri
ályktanir afgreiddar. Þá er einn-
ig gert ráð fyrir, að öryggisráðið
hefði þau tæki og það fjármagn,
sem þarf til að fylgja álykt-
ununum eftir.
Breytingar á stofnskrá SÞ
verða hins vegar að fá samþykki
allra ríkjanna fimm, sem hafa
fastafulltrúa, og það er ekkert,
sem bendir til, að þau muni af-
sala sér neitunarvaldinu í bráð.
Átökin vegna afstöðu þjóða í öryggisráði Sameinuðu þjóðanna til Íraksmála
„Nyet, No, Non“
Sovétríkin og Rússland hafa
alls beitt neitunarvaldi 120
sinnum en Bandaríkin þó
langoftast frá 1990
„Herra Nyet“ eins og
Andrei Gromyko var
kallaður. Hann var
lengi sendiherra Sov-
étríkjanna hjá SÞ.
HÁTTSETTUR fulltrúi í áströlsku
leyniþjónustunni sagði í gær af sér í
mótmælaskyni vegna þeirrar hörðu
afstöðu sem áströlsk stjórnvöld hafa
tekið í Íraksmálinu. Ástralska ríkis-
stjórnin styður stefnu Bandaríkjanna
í málinu en Bandaríkjamenn vilja fá
heimild Sameinuðu þjóðanna til að
ráðast á Írak hafi Írakar ekki afvopn-
ast fyrir 17. mars. nk.
Leyniþjónustumaðurinn, Andrew
Wilkie, starfar í sérstakri greiningar-
deild sem reglulega gefur John How-
ard, forsætisráðherra Ástralíu, góð
ráð í utanríkismálum. Segir Wilkie að
það væri bæði „heimskulegt“ og „ekki
áhættunnar virði“ fyrir Ástrala að
vera svo tilleiðanlegir til að fylkja liði
með þeim sem vilja ráðast á Írak.
Í fyrradag sagði bandarískur dipló-
mati, John Brown, upp störfum en
Brown hefur starfað í utanríkisþjón-
ustu Bandaríkjanna frá 1981. Sagðist
hann ekki geta stutt stefnu Banda-
ríkjastjórnar í Íraksmálinu. Brown er
annar embættismaðurinn sem segir
af sér í mótmælaskyni. Sá fyrri var
fulltrúi í sendiráði Bandaríkjanna í
Grikklandi.
Segja upp
vegna Íraks-
málanna
Sydney, Washington. AFP.
♦ ♦ ♦
ALÞJÓÐA gjaldeyrissjóðurinn
(IMF) áætlar að langvinn hernað-
arátök í Írak gætu dregið úr hag-
vexti í heiminum um allt að tvö pró-
sent, að því er þýska viðskiptablaðið
Handelsblatt greindi frá í gær.
Blaðið sagðist hafa komið höndum
yfir eintak af efnahagsspá sjóðsins
fyrir allan heiminn, er koma eigi út
um miðjan apríl nk. Í spánni komi
fram áhyggjur af „alvarlegum efna-
hagsáhrifum“ stríðs í Írak. Langvinn
átök myndu valda niðursveiflu um
allan heim með hækkandi olíuverði,
minnkandi tiltrú fjárfesta og neyt-
enda og óvissu á fjármálamörkuðum.
Einungis mjög stutt stríð myndi
hafa jákvæð áhrif á hlutabréfamark-
aði og efnahag heimsins.
IMF óttast
langt stríð
Frankfurt. AFP.
SÆNSKUR klerkur segir að betra
væri að drepa Saddam Hussein, for-
seta Íraks, heldur en varpa sprengj-
um á írösku þjóðina. Telur hann að
þetta geti verið réttlætanlegt út frá
kenningum kirkjunnar.
Í grein sem klerkurinn, Sverker
Tronet, skrifar í Svenska Dagbladet í
gær segir að það væri best fyrir Írak
ef Saddam yfirgæfi land sitt eða ef
hann yrði handtekinn og leiddur fyrir
alþjóðadómstóla. „En ef þetta gengur
ekki upp þá hlýtur að vera betra að
drepa hann beint,“ segir Tronet í
grein sinni, sem ber yfirskriftina
„Byssukúlu fyrir Saddam!“ Segir
hann að um siðferðilega betri leið
væri þarna að ræða, heldur en leiða
hörmungar stríðs yfir alla írösku
þjóðina.
„Með því að hefja stríð við Írak er
maður um leið að taka þá meðvituðu
ákvörðun að myrða allt að hundruð-
um þúsunda saklausra borgara. Með
því að gera ekki neitt væru menn hins
vegar að gera Saddam Hussein kleift
að halda áfram glæpsamlegri hegðun
sinni,“ segir Tronet, sem er prestur í
lúthersku kirkjunni sænsku.
Tronet sagði að morð á harðstjóra
teldist réttlætanlegt skv. mörgum
helstu trúarkenningamönnum, t.d.
hefði Tómas Aquinas ekki talið slíkt
óeðlilegt á sínum tíma.
Kirkju-
kenningar
réttlæti morð
á Saddam
Stokkhólmi. AFP.