Morgunblaðið - 12.03.2003, Síða 25

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 12. MARS 2003 25
PACIFICA strengja-
kvartettinn sem skip-
aður er Sigurbirni
Bernharðssyni fiðlu-
leikara og þremur
bandarískum félögum
hans er enn í fréttum
bandarískra dagblaða
fyrir frábæra túlkun á
strengjakvartettum
Elliots Carters. Gagn-
rýnandi Los Angeles
Times, Richard S.
Ginell fjallaði um tón-
leika kvartettsins í
blaði sínu á mánudag,
en á tónleikunum lék
Pacifica alla fimm
kvartetta Carters.
Hann hefur umsögnina með því að
segja að nafn Carters eitt og sér veki
ógn og ótta, Carter sé höfundur gríð-
arlega flókinna og ómstríðra
strengjakvartetta sem voru allt það
sem minimalistarnir viltu andæfa
með tónlist sinni. Hann segir að ein-
hvern tíma hafi verið sagt að þraut-
þjálfaðasta eyra gæti ekki hlustað á
nema eitt þessara verka í einu, - allt
umfram það leiddi til þess að heili
hlustandans hreinlega bræddi úr sér.
Ginell lýsir svo þeim undrum og stór-
merkjum sem hann upplifði á tónleik-
um Pacifica í Schönbergsalnum í
Kaliforníuháskóla á laugardagskvöld.
„Pacifica kvartettinn sem er ungur
og flinkur og að því er virðist alger-
lega óttalaus, lék alla fimm kvartetta
Carters á einum tónleikum og viti
menn, - eyrun voru hreint ekki á því
að gefast upp, - þetta var ekkert
nema gegndarlaus gleði. Með því að
heyra alla kvartettana fimm gafst
tækifæri til að heyra þróunina í
kvartettum Carters á hálfri öld (1951-
1995) eins og einn skínandi boga –
rétt eins þegar kvartettar Bartóks
eru leiknir allir saman á tónleikum.
Það má segja að fyrsti kvartett
Carters sé kvartettinn sem Bartók
átti eftir að semja, þar sem Carter
tekur þar upp þráðinn úr römmum
miðbikskvartettum Bartóks, en þó
með synkópísku ívafi úr amerískum
djassi.
Í kvartett númer tvö byrjar Carter
að stía hljóðfæraleikurunum í sundur
- hann ýjar meir að segja að því að
þeir eigi að sitja fjær hver öðrum en
hefðin er. Í þriðja kvart-
ettinum, byltingar-
kenndri jarðfirð bogans,
skiptir hann kvartettin-
um upp í tvö dúó sem
takast á af ákafa og eld-
móði.
Í fjórða kvartettinum
sitja hljóðfæraleikararn-
ir aftur í eðlilegri stöðu
og Carter reynir að miðla
málum á nýjan leik.
Í fimmta kvartettinum
reynir hann enn frekar
að róa leikinn, með ein-
földu, en torræðu tón-
máli. Jafnvel hátt á ní-
ræðisaldri (hann er nú 94
ára) gat hann fengið hljóðfæraleikar-
ana til að svitna. Dæmi um það er
kafli í miðja fimmta kvartettinum,
þar sem hver hljóðfæraleikari spilar í
sinni takttegund, - allir þurfa þó að
byrja á sama punkti og enda á sama
punkti takt eftir takt.
Þetta var í þriðja skipti sem Paci-
fica leikur kvartettana alla á tónleik-
um, - þeir léku þá í New York í nóv-
ember og í Chicago í febrúar. Samt
sem áður lék kvartettinn eins og hann
hefði spilað verkin áratugum saman
og gjörþekkti músíkalskt eðli þeirra
og innbyrðis tengsl. Víða mátti heyra
eitthvað nýtt, sem fyrri túlkendur
strengjakvartetta Carters, eins og til
dæmis Juilliard kvartettinn, náðu
ekki að töfra fram í leik sínum, nefni-
lega mikla lýrík og ljóðrænu, sem dró
fram mannlega tóninn í músíkinni á
meðan þeir léku af hvellandi hörku
þar sem það átti við. Glæsilegur tónn
Pacifica kvartettsins og þróttmikill
æskukraftur gæti einmitt verið sú
samsetning sem þarf til að veiða
kvartetta Carters loks inn í megin-
straum tónlistarinnar.“
Með Pacifica er
Carter ljúfur í eyra
Sigurbjörn
Bernharðsson
Súfistinn, Laugavegi 18 kl. 20.30
Í tilefni af útgáfu bókarinnar Hin
feiga skepna eftir Philip Roth í ís-
lenskri þýðingu
Rúnars Helga
Vignissonar efnir
Bjartur til út-
gáfuhátíðar undir
yfirskriftinni
„Karldýr í útrým-
ingarhættu?“ Þar
mun Rúnar Helgi
kynna höfundinn
og lesa upp úr
bókinni. Hann
mun svo taka þátt í pallborðs-
umræðum ásamt Guðrúnu Evu Mín-
ervudóttur rithöfundi og Davíð Loga
Sigurðssyni blaðamanni um Roth,
sögupersónuna Kepesh og karl-
mennskuna.
Þorlákskirkja kl. 20 Margrét
Bóasdóttir, sópran og Miklós
Dalmay, píanó, flytja ljóðasöngva
eftir Franz Schu-
bert og Hugo
Wolf. Efnisskráin
ber heitið Ástin
og afbrýðin, og
mun Tinna Gunn-
laugsdóttir leik-
kona lesa þýð-
ingar ljóðanna á
undan flutningi
þeirra.
Aðgangur er ókeypis fyrir nem-
endur tónlistarskólans.
Í DAG
 Sjá einnig Staður og stund á mbl.is
Margrét Bóasdóttir
Rúnar Helgi
Vignisson
EINS og kemur fram í eftirmála
Rúnars Helga Vignissonar að vand-
aðri þýðingu hans á Hinni feigu
skepnu eftir bandaríska rithöfundinn
Philip Roth, er Roth „einn mesti
helgimyndabrjótur í bandarískum
bókmenntum fyrr og síðar […] enda
er hvatalífið eitt helsta viðfangsefni
hans“. Frægð hans byggir ekki síst á
glöggskyggnum rannsóknum hans á
þeirri hræsni er þrifist hefur í banda-
rísku samfélagi í gegnum tíðina varð-
andi siðferðisleg gildi. Það kemur því
ekki á óvart þegar Roth í Hinni feigu
skepnu vísar til verka Nathaniels
Hawthornes er einnig krufði siðferð-
isvitund landa sinna með afar næm-
um hætti fyrr á tímum, ekki síst í sög-
um er áttu sér stað í samfélagi
púrítana (bls. 54).
Í Hinni feigu skepnu kynnumst við
gamalli söguhetju Roths, David Kap-
esh, sem er aðdáendum Roth að góðu
kunnur úr bókunum The Breast
(1972) og The Professor of Desire
(1979). Þegar hér er komið við sögu
er Kapesh kominn af léttasta skeiði
og rifjar upp ástarsamband við fyrr-
um nemanda sinn, stúlkuna Consuelu
Castello, sem er tæpum 40 árum
yngri en hann sjálfur. Kynni þeirra
endurnýjast með óvæntum hætti eft-
ir nokkurra ára hlé og Kapesh neyð-
ist til að horfast í augu við þær hugs-
anir er nú sækja að honum með
vaxandi þunga, þ.e. dauðleikann eða
„feigð skepnunnar“.
Kapesh er atvinnumenningarviti í
stórborginni New York og eiginhags-
munaseggur sem stöðugt leitar nýrra
leiða til að svala fýsnum sínum undir
yfirskyni kynferðislegrar frelsunar
og hömluleysis. Hann er yfirlýstur
andstæðingur allra þeirra borgara-
legu gilda sem duttu úr tísku í kyn-
lífsbyltingunni margumtöluðu, stað-
ráðinn í að fylgja rökum þeirrar
byltingar „til enda og það án þess að
verða fórnarlamb hennar“ (bls. 59),
en hefur mistekist að þróa lífssýn
sína áfram á þann hátt að hann geti
lifað í þokkalegri sátt við þá sem eru
honum nánastir. Kynlíf er það sem
hvetur hann til að takmarka sjálf-
stæði sitt sem allra minnst, hjóna-
bandið er „búr“ í hans huga (bls. 24),
og börn eru á ábyrgð kvenna (bls. 73).
Honum verður tíðrætt um konu að
nafni Janie Wyatt, sem var e.k. tákn-
mynd þess kvenfrelsis 7. áratugarins
þar sem konur tóku líf sitt í eigin
hendur, en aðdáun hans á henni kem-
ur samt ekki í veg fyrir að hann lítils-
virði hina ungu Consuelu 30 árum
seinna í ofbeldisfullu kynlífi þar sem
engin leið er til að „komast hjá
drottnuninni sem fylgir því, sem
verður að fylgja því…“ (bls. 32).
Segja má að listin stjórni opinberu
lífi Kapesh, en lostinn einkalífinu.
Þessir tveir þættir tvinnast saman í
sambandi hans við Consuelu, sem
hann hlutgerir hreinlega sem lista-
verk; „…hún er listaverk, ein af þess-
um fágætu konum sem eru svo
heppnar að vera listaverk, sígilt lista-
verk, fegurð af klassískum toga, en
lifandi, lifandi“ (bls. 44). Vegna þess
hvernig Kapesh hefur hlutgert konur
eru tengsl hans við þær að sjálfsögðu
mjög óraunveruleg.
Roth afhjúpar Kapesh sem list-
neytanda er nýtir sér aðdráttarafl
listarinnar í þágu lostans, svo sem er
hann táldregur Consuelu með því að
sýna henni myndir Velázquez; „það
var áhrifamikill stundarfjórðungur
þar sem við urðum bæði margs vísari
– hún um Velázquez og ég, enn á ný,
um hina dásamlegu heimsku lostans“
(bls. 18). Gleði Kapesh er þó löngu
horfin í þessum leik, því skömmu
seinna ljóstra hugrenningar hans
upp um löngun til að „losna við þenn-
an hluta [samskiptanna]. Ég þarf
ekki aðra töfra en kynlíf“ (bls. 19).
Þar reynist þó rótin að sjálfsblekk-
ingu Kapesh liggja, því Hin feiga
skepna er í raun uppgjör Philip Roth
við hugmyndafræðileg umrót kynlífs-
byltingarinnar og svipar hvað það
varðar töluvert til verks Michels
Huellebecqs, Öreindanna. Hvörfin í
verkinu eiga sér stað á táknrænum
þúsaldarmótum er marka ekki ein-
ungis lok ákveðins tímabils hendur
einnig endalok hans úreltu lífsvið-
horfa – tíma hinnar „frelsuðu karl-
mennsku“ (bls. 98). Uppgjörið er
samtvinnað örlögum hans og Cons-
uelu á þeim tímapunkti þar sem kyn-
líf er óhugsandi fyrir bæði, og Kap-
esh neyðist til að horfast í augu við
þann mannlega kjarna er þau eiga
sameiginlegan. Consuela afhjúpar
fullkominn líkama sinn í síðasta sinn
til þess eins að Kapesh geti fest hann
á filmu, og Roth afhjúpar um leið
táknræn hlutverk þessara tveggja
sögupersóna með óyggjandi hætti;
Consuelu sem (list)munar í samfélagi
þar sem konur eru ofurseldar skefja-
lausri fegurðardýrkun og Kapesh
sem (list)neytanda í samfélagi sem
sniðið er að óábyrgum losta karl-
manna. Þegar upp er staðið er Cons-
uela búin að uppgötva það sem Kap-
esh þráast í lengstu lög við að
viðurkenna – enda nær feigðinni en
hann þrátt fyrir sinn unga aldur – að
hún syrgir mest þau gildi sem hún
hafði áður hafnað (bls. 132).
Listin í þágu lostans
BÆKUR
Skáldsaga
Eftir Philip Roth. Rúnar Helgi Vignisson
þýddi. Bjartur 2003, 143. bls.
HIN FEIGA SKEPNA
Fríða Björk Ingvarsdóttir
EYDÍS Franzdóttir óbóleikari,
Brynhildur Ásgeirsdóttir píanóleik-
ari og Guðrún Edda Gunnarsdóttir
mezzósópran flytja verk eftir Caplet,
Head, Elínu Gunnlaugsdóttur, Ibert,
Albéniz, Fauré, Rubbra og Musto á
tónleikum kennara Tónlistarskóla
Kópavogs sem verða í Salnum í
kvöld, kl. 20.
Yfirskrift tónleikanna er Óbó, pí-
anó, söngur – fjölbreytt fágæti. Þeir
hefjast á þremur litlum stykkjum
fyrir óbó og píanó eftir enska tón-
skáldið Michael Head (1900–1976).
Guðrún Edda og Brynhildur flytja
þrjú sönglög eftir Gabríel Fauré :
Automne (Haust) við ljóð eftir Arm-
and Silvestre, Spleen (Depurð) við
ljóð eftir Paul Verlaine og En Sour-
dine (Í kyrrþey) einnig við ljóð eftir
Paul Verlaine. Þá leikur Eydís ein-
leiksverk fyrir óbó eftir Elínu Gunn-
laugsdóttir sem samið er undir áhrif-
um frá samnefndu ljóði Óskars Árna
Óskarssonar. Verkið var samið að
beiðni Eydísar vorið 2002 til frum-
flutnings á Listahátíð í Reykjavík en
er hér frumflutt í nýlega endurskoð-
aðri útgáfu. Þá verður flutt verk eftir
franska tónskáldið André Caplet
(1878–1925), La Croix Douloureuse
(sársaukafulli krossinn) við ljóð eftir
prestinn Lacordaire og er bæn sálna
er syrgja.
Að loknu hléi verður flutt verkið
Iberia eftir spænska tónskáldið Is-
aac Albeniz (1860–1909), en úr því
leikur Brynhildur þáttinn Almería
fyrir píanó. Guðrún Edda og Bryn-
hildur flytja þrjú lög úr La Verdure
Dorée (Gullna laufskrúðið) eftir
Frakkann Jacques Ibert (1890–
1962), samið við ljóðahring eftir
Tristan Derème.
Lokaverk tónleikanna er Sónatan
fyrir óbó og píanó eftir enska tón-
skáldið Edmund Rubbra (1901–
1986).
Ranglega kom fram á síðunni
Næsta vika í Lesbók á laugardag að
tónleikarnir væru á fimmtudag. Beð-
ist er velvirðingar á því.
Næstu tónleikar í röðinni verða
25. mars. Hexrec leikur en hann
skipa Camilla Söderberg, Hilmar
Þórðarson og Ríkharður H. Frið-
riksson. Tónleikar Kristins H. Árna-
sonar gítarleikara verða 23. apríl.
Fjölbreytt fágæti
Brynhildur Ásgeirsdóttir, Guðrún
Edda Gunnarsdóttir og Eydís
Franzdóttir.
FIÐLAN og harpan verða í aðal-
hlutverkum á Háskólatónleikum í
Norræna húsinu í dag kl. 12.30.
Þessi sérstæða hljóðfærasamsetn-
ing verður í höndum þeirra Lauf-
eyjar Sigurðardóttur fiðluleikara
og Elísabetar Waage hörpuleik-
ara.
Þær leika Sónötu eftir Louis
Spohr og lítið tveggja þátta dúó
eftir Gaëtano Donizetti.
„Louis Spohr var fiðluleikari,“
segir Elísabet Waage, „en konan
hans lék á hörpu. Hann samdi
nokkur verk fyrir þau til að leika
saman, og þetta er mjög fallegt,
og lýsandi fyrir hrifningu hans á
eiginkonunni.“
Fiðla og harpa á
Háskólatónleikum
Morgunblaðið/Jim Smart
Elísabet Waage hörpuleikari og
Laufey Sigurðardóttir fiðluleikari.
Bikiní - BCD skálar
Sundbolir
Strandpils
COS
Undirfataverslun • Glæsibæ • S: 588 5575