Morgunblaðið - 14.03.2003, Blaðsíða 36

UMRÆÐAN
36 FÖSTUDAGUR 14. MARS 2003 MORGUNBLAÐIÐ
S
kilnaðarbörn eru mun
líklegri en önnur börn
til að leiðast út í notk-
un fíkniefna, misnota
áfengi og eiga við
geðræn vandamál að stríða á
lífsleiðinni. Þá er tíðni sjálfsvíga
mun hærri hjá skilnaðarbörnum
en öðrum börnum. Synir ein-
stæðra mæðra eru líka fjórum
sinnum líklegri en synir mæðra
sem eru í hjónabandi eða sam-
búð til að
neyta fíkni-
efna. Þá eru
þessi börn
mun líklegri
til að grípa
til ofbeldis og
fá fyrir það dóm en önnur börn.
Þetta er niðurstaða viðamikillar
könnunar sænskra félagsmála-
yfirvalda sem birt var á síðum
Morgunblaðsins ekki alls fyrir
löngu. Ég vil nú ekki taka það
djúpt í árinni að segja að ég hafi
verið andvaka yfir fréttinni, en
vissulega er það áfall fyrir for-
eldra „skilnaðarbarna“ að sjá
slíkar niðurstöður. Barnið mitt
er sem sagt í stórhættu á að
verða fíkniefnadjöflinum að bráð
ef marka má niðurstöður könn-
unarinnar. Hann er alla vegna
miklu líklegri til þess en skóla-
félagarnir sem búa hjá báðum
foreldrum. Það er hreint öm-
urleg vitneskja. Þar sem Íslend-
ingar miða sig oft við Svía hlýtur
að vera óhætt að yfirfæra nið-
urstöður könnunarinnar á ís-
lenskar aðstæður.
Mér varð hugsað til fréttar-
innar þegar ég sat með syni
mínum um daginn að borða
steiktan fisk með kartöflum. Ég
hugsaði að þess væri nú ekki
langt að bíða að hann flytti inn í
eiturlyfjagreni í miðbænum og
því bætti ég svolítið á grænmet-
isskammtinn hjá honum, vitandi
að aðrir „skammtar“ gætu orðið
honum ofarlegar í huga í fram-
tíðinni. Ég horfði á glaðlega and-
litið hans og hugsaði hrygg með
mér að örlög hans væru svo gott
sem ráðin því hann er vissulega
„skilnaðarbarn“. Best að njóta
góðu áranna meðan sakleysið
varir.
Það er ofboðslega vand-
meðfarið að túlka niðurstöður
kannana sem sýna að ákveðinn
hópur einstaklinga sé líklegri en
annar til að leiðast út í neikvætt
líferni. Það getur haft margs
konar áhrif og ég get vel ímynd-
að mér að margir hafi hugsað
sem svo að þarna væri nú komin
skýringin á því að þessi og hinn
hefði fetað ógæfubraut í lífinu.
Í könnuninni var tekið tillit til
áhrifa sem atvinnuleysi, tekju-
munur eða geðrænir sjúkdómar
hjá foreldrunum gætu haft og
því má segja niðurstöðuna nokk-
uð skothelda. Þegar það hafði
verið gert var tíðni félags- og
heilsufarslegu vandamálanna
samt tvöfalt hærri meðal
skilnaðarbarnanna en hinna.
Þá er eðlilegt að velta fyrir
sér af hverju? Af hverju í ósköp-
unum eru skilnaðarbörn í Sví-
þjóð svona hræðilega óham-
ingjusöm og ólánsöm? Getur
verið að einhver breyta hafi
gleymst í könnuninni? Eða get-
um við með fullri vissu sagt að
skilnaðarbörn séu líklegri en
önnur til að verða undir í lífinu?
Er þá ekki full ástæða til að hlúa
sérstaklega að þeim? Bæði af
hinu opinbera og innan hverrar
fjölskyldu? Geta stjórnvöld látið
niðurstöður kannanna sem þess-
arar sem vind um eyru þjóta?
Nei, göngum til vopna og berj-
umst fyrir lífi og limum þessara
greyja!
Ef þetta er virkilega raunin,
eru þessi börn fórnarlömb skiln-
aða og ættu að fá viðeigandi
meðferð.
Skilaboðin sem umrædd könn-
un sendir okkur eru ekki aðeins
þau að skilnaðarbörn séu mörg
hver vandmeðfarinn hópur til-
vonandi eiturlyfjafíkla, heldur að
skilnaðir séu slæmir og foreldrar
skilnaðarbarna slæmir foreldrar.
Ég stóð einmitt sjálfa mig að því
að velta því fyrir mér í örvænt-
ingarfullri leit að skýringu! En
áfram skal haldið í þeirri leit.
Eru það erjur foreldra skiln-
aðarbarnsins sem valda þessu?
(Get ómögulega séð að það eitt
komi til. Margir foreldrar deila,
ekki nærri allir skilja og margir
ná fyrst sáttum eftir að þeir
skilja!) Er það þvælingur á börn-
um milli staða sem veldur?
(Hvað þá með öll börnin sem er
dröslað frá einum stað til annars
í pössun daginn út og inn?) Er
það ólík fæða sem börnin fá á
heimilum foreldranna? Ég
meina, hvað veit maður! Eða
skyldi það vera samfélagið og
fordómar þess gagnvart þeim
sem ákveða að skilja, langflestir
í þeim tilgangi að öðlast betra líf
fyrir sig og sína, sem veldur því
að skilnaðarbörnum finnist þau
vera „afgangs stærð“, hafnað af
samfélaginu?
Hverjar svo sem skýringarnar
eru finnst mér nauðsynlegt að
komast til botns í málinu. Öðru
vísi verður það ekki lagað. Það
er ekki nóg að lesa um kannanir
í fjölmiðlum og krossa sig í bak
og fyrir og bölsótast út í foreldra
sem skilja, ef engin lausn eða
skýring finnst. Það er ekki heið-
arlegt gagnvart neinum. Síst af
öllum skilnaðarbörnunum.
Þess skal að lokum getið að í
þessari grein kemur orðið „skiln-
aðarbarn“ fyrir 15 sinnum.
Skilnaðarbörn á Íslandi eru þó
mun fleiri. Í tölum Hagstofunnar
kemur fram að árið 2001 hafi um
21,7% íslenskra barna á aldr-
inum 0–17 ára búið hjá einum
fullorðnum, oftast að líkindum
hjá öðru foreldri. Stór hluti þess-
ara barna á eftir að ánetjast eit-
urlyfjum í nánustu framtíð.
Fíklar
framtíðar-
innar?
Þá fór ég að hugsa að þess væri ekki
langt að bíða að sonurinn flytti inn í eit-
urlyfjagreni í miðbænum og því bætti ég
á grænmetisskammtinn hjá honum, vit-
andi að aðrir „skammtar“ gætu orðið
honum ofarlegar í huga í framtíðinni.
VIÐHORF
Eftir Sunnu Ósk
Logadóttur
sunna@mbl.is
FRÁ árinu 2000 hefur á vegum
Ferðamálaráðs Íslands staðið yfir
vinna við þróunarverkefni sem lýtur
að flestu því sem viðkemur upplýs-
ingamiðstöðvum á Íslandi. Verkefn-
ið felur í sér vinnu sem skapa á
heppilegt fyrirkomulag sem hentað
getur á öllum svæðum landsins.
Bæði hvað varðar heildarskipulag
upplýsinga-miðstöðva, rekstur
þeirra og eðlileg viðmið gæða og ör-
yggis. Einnig um aðkomu ríkisins að
rekstri þeirra stöðva, sem flokkaðar
hafa verið sem landshluta- og landa-
mæramiðstöðvar.
Skilningur hjá
alþingismönnum
Alþingismenn, ekki síst þeir sem
sátu í fjárlaganefnd árið 1999 og síð-
ar gerðu sér strax grein fyrir mik-
ilvægi upplýsingamiðlunar í ferða-
þjónustu og að mikilvægið mundi
aukast til muna með breyttri hegðan
ferðamanna en ferðamönnum á eig-
in vegum hefur fjölgað verulega síð-
ustu ár. Þess vegna tóku þeir erind-
um Ferðamálasamtaka Íslands og
Ferðamálaráðs um fjármagn á fjár-
lögum til reksturs upplýsingamið-
stöðva mjög vel en þó með þeim fyr-
irvara að sveitarfélög og samtök
þeirra kæmu einnig að þeim rekstri.
Mikilvægi upplýsinga-
miðstöðva eykst
Það hefur komið í ljós í þessari
þróunarvinnu, að mikilvægi þessara
miðstöðva hefur aukist ár frá ári.
Ferðamaðurinn, hvort heldur hann
er innlendur eða erlendur, sækir
sínar upplýsingar um landshluta,
svæði og einstök fyrirtæki í mið-
stöðvarnar og gerir kröfu um að
þær séu til staðar með eðlilegan
opnunartíma. Hann fer fram á fag-
lega upplýsingagjöf starfsmanna
með þekkingu á landinu og sögu
þess og ekki síður að starfsmenn
hafi kunnáttu til að tala hin ýmsu
tungumál.
Til þess að uppfylla þessar kröfur
verður að standa vel að uppbygg-
ingu og rekstri upplýsingamiðstöðva
um allt land. Þróunarvinna Ferða-
málaráðs Íslands hefur miðast við að
þróa heildarskipulag í þessu sam-
bandi og var því ákveðið við stofnun
Upplýsingarmiðstöðvar Suðurlands
í Hveragerði fyrir þremur árum að
verkefnið skyldi þróað á hennar
svæði. Hér er einungis átt við kerfi
við uppbyggingu og rekstur upp-
lýsingamiðstöðva en ekki þær vinnu-
aðferðir og samstarf samtaka,
fyrirtækja og sveitarfélaga við
markaðssetningu landshluta eða
svæða. Enda er sá munur ljós. Eitt
er að veita upplýsingar til ferða-
manna eftir að þeir eru komnir á
svæði eða að vinna að markaðssetn-
ingu til að laða ferðamanninn til
svæðisins.
Suðurland fyrirmynd
annarra
Hveragerðisbær ásamt At-
vinnuþróunarsjóði Suðurlands og
Ferðamálasamtökum Suðurlands
hafa staðið að rekstri landshluta-
upplýsingamiðstöðvarinnar á Suður-
landi með rekstrarstyrk frá Ferða-
málaráði. Upplýsingamiðstöðin
hefur verið rekin af myndarskap af
eigendum og forstöðumanni hennar
Davíð Samúelssyni frá stofnun og
uppbygging þeirra fallið vel að þró-
unarvinnu Ferðamálaráðs.
Hluti af þessu verkefni er að
koma upp svæðamiðstöðvum og hafa
þær þegar tekið til starfa í Árborg, á
Hellu, í Vík og á Kirkjubæjar-
klaustri en innan tíðar mun ein von-
andi bætast við á Hvolsvelli. Um
þessar svæðamiðstöðvar er gerður
þjónustusamningur við landshluta-
miðstöð Suðurlands í Hveragerði.
Þjónustusamningurinn felur í sér
þjónustu aðalstöðvarinnar við
svæðamiðstöðina hvað varðar upp-
byggingu, þjálfun starfsfólks, síma
og e-mail þjónustu og fleira sem
kemur rekstrinum að góðu og ein-
faldar allt rekstrarfyrirkomulagið
fyrir viðkomandi sveitarfélög.
Skipulagið hefur reynst vel og er
til fyrirmyndar. Það er aðstandend-
um til sóma og mun verða af hálfu
Ferðamálaráðs unnið að því að yf-
irfæra það yfir í aðra landshluta
hvern á fætur öðrum í samráði við
sveitarfélög, fyrirtæki í greininni og
samtök þeirra í landshlutunum.
Ferðaþjónusta
til eftirbreytni
Eftir Pétur
Rafnsson
„Skipulagið
hefur reynst
vel og er til
fyrirmyndar.
Það er að-
standendum til
sóma …“
Höfundur er formaður Ferðamála-
samtaka Íslands og verkefnastjóri
Ferðamálaráðs.
ÞORSTEINN Þorgeirsson hag-
fræðingur Samtaka iðnaðarins skrif-
aði grein í Fréttablaðið fyrir
skömmu. Í greininni er fjöldi atriða
sem vert er að gera athugasemdir við
en hér verður aðeins drepið á nokkur
þeirra. Þorsteinn segir að núverandi
kvótakerfi hafi verið komið á 1984
með því að kvótinn hafi verði afhent-
ur endurgjaldslaust. Rétt er að rifja
það upp að einungis hluti þeirra fisk-
tegunda sem nú eru kvótabundnar
voru kvótasettar 1984 og að þá var
atvinnufrelsi þeirra útgerða sem
stunduðu fiskveiðar skert verulega.
Eðlilegast var að þeir sem höfðu fjár-
fest í atvinnugreininni héldu veiði-
heimildunum. Síðan þá hafa ýmsir
fiskistofnar verið kvótasettir og stór
hluti þeirra veiðiheimilda er tilkom-
inn vegna þess að útvegsmenn hafa
hætt fjármunum sínum til að byggja
upp veiðireynslu fyrir Ísland og þá
sjálfa. Í því sambandi má nefna út-
hafskarfa, kolmunna, norsk-íslenska
síld, þorsk í Barentshafi og rækju á
Flæmingjagrunni. Þorsteinn talar
um að megnið af kvótanum hafi
„færst á færri hendur“ og á þá vænt-
anlega við að þeir sem nú nýta veiði-
heimildirnar hafa keypt þær að lang-
stærstum hluta. Það er rétt að nú
stunda færri aðilar útgerð en áður,
en það eru fleiri eigendur að sjáv-
arútvegsfyrirtækjum en áður var.
Rétt er að minna á að það var mark-
miðið með lögunum um stjórn fisk-
veiða að hagræðing ætti sér stað í
greininni þannig að hún skili arði,
enda er það ein helsta forsenda þess
að unnt sé að halda góðum lífskjörum
á Íslandi. Þorsteinn víkur nokkrum
orðum að sértækum skatti sem Al-
þingi samþykkti að leggja á íslensk
sjávarútvegsfyrirtæki á síðasta ári
og segir: „Í framkvæmd kom gjaldið
að mestu í stað annarra opinberra
gjalda og leiddi ekki til teljandi
hækkunar opinberra gjalda sjávarút-
vegsfyrirtækja sem mörg hver
greiða óverulega skatta.“ Þessa ræðu
heyrum við talsmenn Samfylkingar-
innar gjarnan flytja. Rétt er að
minna hagfræðinginn á að sömu regl-
ur gilda um skattgreiðslur sjávarút-
vegsfyrirtækja og annarra fyrir-
tækja í landinu þó að vísu þekkist
dæmi um að ákveðin stór iðnfyrir-
tæki greiði lægri skatta en almennt
gerist. Skattarnir ráðast af afkom-
unni og með batnandi afkomu aukast
skattgreiðslurnar. Nefna má að Sam-
herji hf. hefur nýlega birt upplýsing-
ar um að fyrirtækið muni greiða á
sjötta hundrað milljónir í opinber
gjöld á þessu ári. Vel rekið útgerð-
arfélag í Hafnarfirði sem gerir út tvö
skip greiðir um fimmtíu milljónir í
tekjuskatt á þessu ári. Sú fullyrðing
að hinn sértæki skattur á sjávarút-
veginn komi að mestu í stað opin-
berra gjalda og leiði ekki til teljandi
hækkunar er röng. Þó ekki komi
fram hvað Þorsteinn á við vænti ég
þess að hann sé að vísa til þróunar-
sjóðsgjalds og veiðieftirlitsgjalds.
Þróunarsjóðsgjaldið var sett á til að
standa undir tilgreindum skuldbind-
ingum og það sem eftir er af þeim er
vegna þess að útvegsmenn ákváðu að
kosta smíði nýs hafrannsóknaskips.
Miðað við að hið nýja gjald hefði ver-
ið komið að fullu til framkvæmda á
þessu ári er ekki langt frá því að um
tíföldun væri að ræða frá því sem út-
vegurinn greiðir í veiðieftirlitsgjald
og ég á ekki von á öðru en að við Þor-
steinn leggjum svipaðan skilning í þá
stærð.
Aðalástæða þessarar greinar er
ekki að rekja það sem að framan
greinir heldur að reyna að fá botn í
stefnu Samtaka iðnaðarins í fisk-
veiðistjórnarmálum. Framkvæmda-
stjóri samtakanna hefur gengið fram
fyrir skjöldu og boðað að 20% afla-
heimilda skuli tekin af sjávarútvegs-
fyrirtækjunum og boðin upp á hverju
ári. Hagfræðingur Samtaka iðnaðar-
ins segir í tilvitnaðri grein: „Samfylk-
ingin hefur nýverið lagt til að einka-
eign kvóta verði afnumin í þrepum og
nýtt kvótakerfi sett á laggirnar. Afla-
heimildir yrðu seldar á uppboði
hæstbjóðanda til tímabundinna af-
nota til að tryggja jafnan aðgang að
auðlindinni og þjóðinni arð af henni.
… Ekki skal lagt mat á tillögurnar
hér …“ Síðar í greininni segir: „En
besta leiðin til að fyrirbyggja nei-
kvæð áhrif afnáms eignakvóta er að
nota fyrningarreglu …“ Rétt er að
rifja upp að í grunninn er stefna
Samfylkingarinnar sú að 10% veiði-
heimilda skuli tekin af útgerðunum
og boðnar upp. Stefna framkvæmda-
stjóra Samtaka iðnaðarins er skýr,
hann vill ganga lengra í eignaupptök-
unni en Samfylkingin. Ekki verður
vel ráðið hver skoðun hagfræðingsins
er, þó ýmsum sýnist hann á sömu
skoðun og Samfylkingin. Því spyrja
útvegsmenn, er eignaupptökustefna
Samfylkingarinnar stefna Samtaka
iðnaðarins?
Samtök iðnaðarins
og Samfylkingin
Eftir Friðrik J.
Arngrímsson
„Stefna
fram-
kvæmda-
stjóra Sam-
taka
iðnaðarins er skýr, hann
vill ganga lengra í
eignaupptökunni en
Samfylkingin.“
Höfundur er framkvæmdastjóri LÍÚ.