Morgunblaðið - 04.04.2003, Blaðsíða 32

MIKILVÆGI menntunar verður seint
ofmetið. Lítil þjóð í stóru landi hlýtur að
leggja allt kapp á að mennta vel sinn
helsta auð, mannauðinn. Menntunin skil-
ar bættu þjóðfélagi, þróun og arði til
samfélagsins. Vel menntuð þjóð hefur
alla burði til að auka velsæld sína með
þeim mannauði sem vex upp í öflugu
skólastarfi. Framsóknarmenn leggja
mikla áherslu á menntamál og sást það
glögglega á síðasta flokksþingi þar sem
menntamálin skipuðu einn stærsta þátt-
inn í ályktunum flokksins.
Eru samræmd próf tímaskekkja?
Á flokksþinginu var samþykkt álykt-
un sem fól í sér efasemdir um samræmd
próf. Hvaða ávinning nemendur hafa af
samræmdum prófum er vægast sagt
óljóst. Sjálfstæði framhaldsskólanna er
stefnt í hættu og með samræmdum próf-
um er verið að staðla það nám sem skól-
arnir bjóða upp á í stað þess að ýta enn
frekar undir fjölbreytni í námi og starfi.
Menntamálaráðherra hefur að einhverju
leyti komið til móts við kröfur fram-
haldsskólanema en það má velta því fyr-
ir sér hvort samræmd próf séu spor í
rétt átt. Réttara væri að taka upp gæða-
eftirlit í grunn- og framhaldsskólum þar
sem sett væru margþætt markmið fyrir
skólakerfið í heild til að meta árangur
með reglulega millibili.
Brottfall nemenda úr framhalds-
skólum er alltof mikið en um þriðjungur
þeirra flosnar úr námi. Til þess að
stemma stigu við brottfallinu væri hægt
að koma á öflugri náms- og starfs-
fræðslu í grunnskólum og í framhalds-
skólum þar sem áhersla verði lögð á
samvinnu við atvinnulífið. Einnig með
því að aðlaga námið
nemenda, t.d. með v
boði á styttri námsb
atvinnulífinu. Frek
haldsskólanáms dre
fallinu.
Jafna ve
keppnisst
Á undanförnum á
háskólar bæst við m
lendinga og hafa þe
Samkeppni á háskó
góða enda hefur hú
isháskólana sem va
inni. En við verðum
keppnishæfni hásk
Menntamál á oddinn
Eftir Sæunni
Stefánsdóttur
„Sjálfstæði framhaldsskólanna
hættu og með samræmdum pr
að staðla það nám sem skólarn
á í stað þess að ýta enn frekar
breytni í námi og starfi. “
32 FÖSTUDAGUR 4. APRÍL 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
STÖÐUGLEIKI er lykilorð í rekstri
sjávarútvegsfyrirtækja og skiptir eig-
endur, starfsmenn og byggðarlögin, þar
sem þau starfa, höfuðmáli. Mikið hefur
verið deilt um það fiskveiðistjórn-
unarkerfi sem við nú búum við og sýnist
þar sitt hverjum. Víst er að kvótakerfið
er ekki gallalaust en það er þó það kerfi
sem best hefur reynst og hefur skilað
okkur vaxandi verðmætum á und-
anförnum árum og mun gera svo áfram
verði sjávarútvegsfyrirtækjunum
tryggður sá grunnur sem þeim er nauð-
synlegur til að geta litið til framtíðar og
eflt sína starfsemi á heimaslóðum.
Samfylkingarmenn hafa verið hlynnt-
ir því að þjóðnýta auðlindina og láta fyr-
irtækin keppa um afnotin á opnum upp-
boðsmarkaði. Þessi leið hefur verið
kölluð fyrningarleið og gengur í stuttu
máli út á það að handhafar kvóta skili
inn til ríkisins 10% hans árlega og muni
ríkið síðan bjóða hann hæstbjóðanda.
Með þessu mun stöðugt verða grafið
undan stöndugum fyrirtækjum og þeim
gert að annað tveggja, að tapa hluta af
kvóta sínum ár frá ári eða greiða sífellt
hærra verð fyrir hann.
Afleiðingar fyrningarleiðar
Fyrningarleið þýðir til dæmis: Að út-
gerðir munu ekki hafa vissu fyrir því að
fjárfestingar í skipum og búnaði borgi
sig þar sem stjórnendur þeirra hafa ekki
hugmynd um hvort þau munu eiga kvóta
til að nýta fjárfestinguna.
Sú afstaða flestra útgerðarfyrirtækja
að hagsmunum þeirra til langs tíma sé
best borgið með stjórnun og hóflegri
nýtingu auðlindarinnar mun breytast.
Hvers vegna að veiða minna í dag til að
einhver annar geti veitt meira seinna?
Fyrirtæki munu
anir til langs tíma v
heimildir og það ve
fyrir þær.
Uppboðsleið fylg
un á verði sem mun
fyrir að fóta sig inn
ans.
Afkoma nýrra fy
slæm vegna þess að
dýru verði keyptar
indum riða til falls l
eru sem missa mun
kaupandans mun þv
greininni til ófarnað
Yfir 90% kvótahe
landsbyggðinni. Fy
Fyrningarleiðin er
aðför að landsbyggðinn
Eftir Sigríði
Ingvarsdóttur
„Með þessu mun stöðugt verð
undan stöndugum fyrirtækjum
gert annað tveggja, að tapa hl
kvóta sínum ár frá ári eða greið
hærra verð fyrir hann.“
ÞAÐ er aumkunarvert að horfa upp á til-
raunir utanríkisráðherra til að réttlæta
árásarstríð Bandaríkjamanna og Breta
á Írak. Það gerði hann á fjölmennum
fundi í Háskóla Íslands hinn 26. mars og
þann sama dag birti Morgunblaðið grein
eftir hann þar sem hann leggur á sig
mikinn leiðangur í sama tilgangi. Í
greininni dregur ráðherrann upp mynd
af þjáningum írösku þjóðarinnar á und-
anförnum árum og kemur í því sam-
bandi inn á áhrif viðskiptabannsins sem
Öryggisráð Sameinuðu þjóðanna fyr-
irskipaði á miðju ári 1990. Ráðherrann
segir orðrétt: „Þúsundir láta lífið vegna
vannæringar og skorts á lyfjum, meðan
forsetinn [Saddam Hussein] og fjöl-
skylda hans rakar saman auði af því fé,
sem aflað hefur verið með olíusölu frá
Írak á vegum áætlunar Sameinuðu þjóð-
anna um mat fyrir olíu.“
Áhrif viðskiptabanns
Þegar áhrif viðskiptabannsins á Írak
eru skoðuð verður að hafa það í huga að
bæði Bandaríkjamenn og Bretar voru
hvatamenn að viðskiptabanninu og þeg-
ar fulltrúar aðalritara Sameinuðu þjóð-
anna hvöttu Öryggisráðið til að gera
Írökum kleift að endurreisa grundvall-
arstoðir samfélagsins eftir lok Persaflóa-
stríðsins 1991 lögðust Bandaríkjamenn
og Bretar gegn því að slakað væri á
banninu. Það var ekki fyrr en 1996 að
verkefninu „matur fyrir olíu“ var komið
á eftir að fastafulltrúar í Öryggisráðinu
sendu forseta ráðsins bréf þar sem hug-
myndum að slíku verkefni var komið á
framfæri. Gerður var samningur milli
stjórnvalda í Írak og SÞ, sem ætlað var
að koma í veg fyrir að ástandið versnaði
enn í landinu.
Röng fullyrðing
Verkefnið „matur fyrir olíu“ byggist á
því að Írakar fá að selja ákveðið magn
olíu til Vesturlanda, en eingöngu í formi
vöruskipta, þannig að til landsins eru
flutt matvæli og lyf fyrir þau verðmæti
sem olían hefði skapað. Þessum við-
skiptum er stjórnað gegnum sérstakan
sjóð í vörslu SÞ. Jafnframt er starfandi
nefnd á vegum Öryggisráðsins sem veit-
ir leyfi fyrir innflutningi til Íraks eftir
flóknum reglum. Þannig er tryggt að
Írakar fá eingöngu nauðþurftir fyrir þá
olíu sem þeim er heimilað að selja en sjá
aldrei neina peninga vegna við-
skiptanna. Utanríkisverslun Íraka hefur
því í raun verið stjórnað af nefnd í Wash-
ington og eina markmiðið hefur verið að
koma í veg fyrir hungursneyð í Írak.
Heimildir herma að 60% þjóðarinnar séu
algerlega háð þessu verkefni „matur fyr-
ir olíu“.
Utanríkisráðherr
son fer því ekki með
sinni hér í blaðinu 2
hann segir að forse
gegnum þetta verk
ráðherrans er líka t
rýrð á starfsemi SÞ
sem er allsendis óm
færsla ráðherrans e
legasta í málinu, þv
Bandaríkjamenn og
ast inn í Írak voru s
isins „matur fyrir o
verkefninu hætt. Ti
nú aftur hafin vinna
inu áfram. Ljóst má
afar erfitt að halda
úðaraðstoð, sem ve
inu síðan 1996. Þeir
árásarstríð verða a
ábyrgðinni á afleiði
mun kreppa að hjál
Áb
Örygg
Þótt verkefnið „m
bjargað íröskum bö
urdauða í einhverju
hafa það hugfast að
Rangfærslur ráðherran
Eftir Kolbrúnu
Halldórsdóttur
„Með afstöðu sinni hefur ríkiss
in bakað sér bæði siðferðilega
pólitíska ábyrgð gagnvart fórn
arlömbum stríðsins, en ábyrgð
hvílir einnig á herðum okkar al
ÁÆTLUN UM VÍSINDAVEIÐAR
Íslenzk stjórnvöld hafa ákveðið aðleggja áætlun um vísindaveiðar áhvölum fyrir vísindanefnd Alþjóða-
hvalveiðiráðsins á ársfundi þess í vor. Í
Morgunblaðinu á miðvikudag var greint
frá því að áætlunin gengi út á að veiða
samtals 250 hvali á tveimur árum; 100
hrefnur, 100 langreyðar og 50 sandreyð-
ar.
Árni M. Mathiesen sjávarútvegsráð-
herra segir í samtali við blaðið á mið-
vikudag að til greina komi að vísinda-
veiðarnar hefjist strax á þessu ári.
Sjávarútvegsráðherrann segir hins veg-
ar að ekki sé hægt að taka ákvörðun um
upphaf veiðanna fyrr en að loknum árs-
fundi hvalveiðiráðsins. Að honum lokn-
um verði hægt að meta stöðuna; þar
muni koma fram viðbrögð aðildarríkj-
anna „og geti þau ráðið nokkru um fram-
haldið, þótt réttur okkar til vísindaveiða
sé ótvíræður“.
Þetta er skynsamleg afstaða hjá Árna
M. Mathiesen. Morgunblaðið hefur lagt
áherzlu á að Ísland yrði að vinna málstað
sínum fylgi innan Alþjóðahvalveiðiráðs-
ins áður en hægt væri að láta sér detta í
hug að hefja vísindahvalveiðar – eða
hvalveiðar yfirleitt – á nýjan leik. Blaðið
hefur jafnframt bent á að það væri afar
óskynsamlegt að hrapa að ákvörðun um
vísindaveiðar, enda þótt menn telji sig
nú hafa lagalegan grundvöll fyrir henni.
Jafnvel þótt meirihluti ríkja hvalveiði-
ráðsins styddi slíka ákvörðun er ekki
víst að það væri skynsamlegt að hrinda
henni í framkvæmd. Það færi m.a. eftir
því hvort í þeim hópi væru helztu við-
skiptalönd Íslands, á borð við Þýzka-
land, Bretland, Frakkland, Danmörku,
Svíþjóð og Bandaríkin.
Eins og Morgunblaðið hefur bent á
þyrfti áður en ákveðið væri að hefja
hvalveiðar að sannfæra almenning í
þessum löndum og víðar um að það sé
ábyrgt með tilliti til umhverfisins og sið-
ferðilega rétt að veiða hvali. Takist það
ekki getur það skaðað verulega útflutn-
ing Íslands á fiski og ferðaþjónustu.
Í Morgunblaðinu í gær segir Ásbjörn
Björgvinsson, formaður Hvalaskoðunar-
samtaka Íslands, að leggja verði áherzlu
á að ekki verði farið í neinar hvalveiðar
„nema í sátt og samvinnu við okkar
helstu viðskiptalönd og að veiðarnar
verði samþykktar af Alþjóðahvalveiði-
ráðinu“. Hann bendir jafnframt á að
stjórnvöld verði að skýra mjög vel af-
stöðu sína til þessara mála. „Við sem
sölufyrirtæki þurfum að geta útskýrt
fyrir okkar viðskiptaaðilum af hverju við
erum að þessu.“ Gunnar Örn Kristjáns-
son, forstjóri SÍF, segir: „Það þurfa […]
að liggja fyrir gild rök um það hvernig
menn ætla að kynna þetta og hvaða rök-
semdir liggja á bak við veiðarnar.“
Hefur kynning af þessu tagi verið
undirbúin af hálfu íslenzkra stjórn-
valda? Ef svo er, eru menn þá vissir um
að hún beri þann árangur að almenning-
ur og stjórnmálamenn í helztu viðskipta-
löndum okkar snúist ekki gegn íslenzk-
um hagsmunum ef hvalveiðar verða
hafnar á ný?
Morgunblaðið hefur jafnframt lagt
áherzlu á að tryggja yrði að einhver
markaður væri fyrir hvalafurðir, annars
væru veiðar til lítils – það segir sig raun-
ar sjálft. Fátt bendir til að sá markaður
sé til. Sem stendur er Ísland eina ríkið,
sem kaupir hvalkjöt í alþjóðlegum við-
skiptum. Meira að segja í Japan dregur
úr hvalkjötsneyzlu.
Útflutningstekjur Íslands af hvalveið-
um hafa aldrei verið hátt hlutfall af
heildinni. Menn verða að vega og meta
mjög rækilega hvort verið sé að fórna
meiri hagsmunum fyrir minni með því að
hefja aftur hvalveiðar, jafnvel þótt þær
séu aðeins í vísindaskyni.
JAFNRÉTTI OG
STARFSMANNASTJÓRN
Samtök atvinnulífsins létu í mars sl.framkvæma könnun meðal aðildar-
fyrirtækja sinna á ólíkum kostum og göll-
um kvenna og karla sem stjórnenda. Þar
kemur m.a. fram að „konur eru almennt
jafngóðir eða ívið betri stjórnendur en
karlar en sækjast hins vegar mun síður
eftir stjórnunarstörfum“. Einnig segir að
þær séu „samviskusamari og liprari í
samskiptum en bundnari af fjölskyldu og
heimili“, auk þess sem könnunin leiðir í
ljós að „þær hafa minni tengsl utan fyr-
irtækis“ en karlar.
Þessar niðurstöður koma líklega fáum
sem þekkingu hafa á jafnréttismálum á
óvart en eru engu að síður vísbending um
stöðu kvenna innan fyrirtækja á Íslandi
sem vert er að vekja athygli á.
Það skýtur auðvitað skökku við, með
tilliti til jafnréttissjónarmiða, að þrátt
fyrir að konur séu jafngóðir eða ívið betri
stjórnendur en karlar sagðist 31% svar-
enda enga reynslu hafa af kvenstjórn-
anda. Þótt ekki komi fram í könnuninni
hvert hlutfall kvenstjórnenda er miðað
við karlstjórnendur þegar á heildina er
litið má líta á það sem nærtæka skýringu
að konur sækist síður eftir stjórnunar-
störfum, en sú skýring er þó óneitanlega í
ósamræmi við það að 47% svarenda segj-
ast einmitt velja hæfasta einstaklinginn
hverju sinni, þegar þeir eru spurðir hvort
þeir hafi hug á að fjölga konum í stjórn-
unarstöðum í sínu fyrirtæki.
Þrátt fyrir jafnréttisbaráttu undanfar-
inna áratuga staðfestir þessi könnun að
konur eru enn bundnari af fjölskyldu og
heimili en karlar. Þótt nýjar reglur um
rétt feðra til fæðingarorlofs séu mikið
framfaraskref er engu að síður ljóst að
hvetja þarf karla til að axla aukna ábyrgð
í þessu sambandi.
Það er eftirtektarvert að fyrirtækin
sem tóku þátt í könnuninni telja konur
hafa minni tengsl utan fyrirtækis en
karla. Í því sambandi er þó rétt að minna
á að á meðan konur í stjórnunarstöðum
eru jafnfáar og raun ber vitni eiga þær
erfitt um vik með að mynda áþekk tengsl-
anet og karlar. Tengslin skapast að sjálf-
sögðu ekki fyrr en jafnrétti er bæði í orði
og á borði – þ.e.a.s. með jafnri þátttöku
kvenna í stjórnunarstörfum.
Það sem kemur einna helst á óvart í
könnun Samtaka atvinnulífsins er það að
hlutfall þeirra fyrirtækja sem segja kon-
ur síður sækjast eftir stjórnunarstöðum
fer hækkandi eftir því sem fyrirtækin
verða stærri. Þannig segja 72% þeirra
fyrirtækja sem eru með 200 starfsmenn
eða fleiri að konur sækist síður eftir slík-
um stöðum en karlar. Þar sem ætla mætti
að svigrúm til breytinga væri meira inn-
an stórra fyrirtækja en lítilla er þessi
niðurstaða í raun staðfesting á því að lög-
gjöf og reglugerðir sem opinberir aðilar
setja um jafnrétti kynjanna eru einungis
grunnstaðlar í samfélaginu. Í könnun
sem Evrópusambandið lét gera og vísað
var til í Reykjavíkurbréfi 28. desember
sl. kom fram að ein helsta ástæðan fyrir
kynbundnum launamun er sú að konur
komast ekki jafnauðveldlega í stöður
stjórnenda og karlmenn. Það er því full
ástæða til að árétta að fyrirtækin sjálf,
ekki síst stór fyrirtæki, bera mikla
ábyrgð þegar að því kemur að móta raun-
hæfa starfsmannastefnu er skilar konum
jöfnum tækifærum til starfsframa og
áhrifa á við karla.