Morgunblaðið - 05.05.2003, Page 14

Mál og menning hefur gefið út í kilju Reisu-
bók Guðríðar Símonardóttur – skáldsögu
byggða á heimildum eftir Steinunni Jóhann-
esdóttur.
Árið 1627 varð einhver hrikalegasti atburð-
ur Íslandssögunnar, Tyrkjaránið svokallaða,
þegar ofbeldismenn frá annarri veröld her-
tóku um 400 Íslendinga og fluttu þá nauð-
uga suður um höf til þrældóms í Barbaríinu.
Ein í hópnum var Guðríður Símonardóttir,
ung sjómannskona og móðir í Vestmanna-
eyjum. Steinunn Jóhannesdóttir fylgir Guðríði
á hennar löngu reisu í þrælakistuna í Alsír,
segir frá níu ára vist hennar þar og lýsir ferð-
inni norður á bóginn aftur uns hún eygir Ís-
land á ný með Hallgrími Péturssyni. Fjöldi
annarra hernumdra Íslendinga fær einnig
nafn og sögu í bókinni þar sem skyggnst er á
bak við tjöldin í heimi araba og islams á 17.
öld.
„Að baki þessu viðamikla skáldverki liggur
sex ára rannsóknarvinna og ferðalög á sögu-
slóðir í Alsír og Marokkó, á Mallorca, í Frakk-
landi, Þýskalandi, Englandi, Hollandi og Dan-
mörku. Þótt fátt sé vitað með vissu um
ótrúlegt lífshlaup Guðríðar er æði margt að
finna um aldarandann og lifnaðarhætti fólks
á þessum tíma. Í þann sjóð sækir höfundur
og skapar heilsteypta, ævintýralega og
spennandi sögu af ánauð og frelsun sterkrar
konu,“ segir í kynningu.
Bókin er 494 bls., prentuð í Danmörku og
kostar 1.799 kr.
Útgefandi er Mál og menning.
Kilja
LISTIR
14 MÁNUDAGUR 5. MAÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Alþjóðleg ferðamarkaðsfræði
„Að geta sýnt fram á lokapróf í Alþjóðlegri ferða-
markaðsfræði frá jafn virtri stofnun sem IATA/UFTAA
er, hlýtur að teljast gulltrygging fyrir atvinnu innan
ferðaþjónustunnar hvar sem er í heiminum.“
Sigurlaug Valdís Jóhannsdóttir,
Allrahanda.
Námsefnið kemur frá IATA/UFTAA og tekin eru próf í mars nk. og
veitir því alþjóðlega viðurkenningu, en kennslan fer fram á íslensku.
Námið hentar öllum þeim, sem áhuga hafa
og vilja auka þekkingu sína á ferðaþjónustu.
www.menntun.is
Bíldshöfða 18 • Sími 567 1466 • Opið frá kl. 8—22
Ævintýri frá ýms-
um löndum – sígild
ævintýri eftir Bob
Hartman í þýðingu
Hreins S. Há-
konarsonar eru
endurútgefin.
Bókin er hugsuð
fyrir foreldra sem vilja lesa upphátt
fyrir börnin sín. Tækifæri gefst til að
ræða söguna og tengja hana við líf
barnsins og umhverfi. Margar sögur
draga fram mikilvægi heiðarleika og
trúmennsku, góðvildar og hjálp-
semi. Aðrar segja frá kostum þess
að vera einlægur og klókur þegar
vanda ber að höndum. Enn aðrar
sögur og ævintýri draga fram vonir
og þrár barna sem fullorðinna þar
sem farið er öruggum höndum um
viðkvæm efni.
Útgefandi er Skálholtsútgáfan –
útgáfufélag þjóðkirkjunnar. Bókin er
112 bls., Verð: 1.780 kr.
Ævintýri
Afmæliskveðja til Háskóla Íslands er afmælisrit en árið 2001 fagnaði Há-
skóli Íslands níræðisafmæli. Ritnefnd bókarinnar hafði í upphafi sett sér
þau markmið að efni bókarinnar ætti allt að tengjast Íslandi 20. aldar og
vera sem fjölbreytilegast, þó með nokkurri áherslu á umhverfismál og
kvenréttindi. Að afmælskveðjan yrði rit sem ekki yrði gengið framhjá í
framtíðinni þegar talið bærist að 20. öldinni.
Meðal greinarhöfunda eru Páll Bergþórsson, Ellert B. Schram, Unnur
Birna Karlsdóttir, Helgi Skúli Kjartansson, Friðrik Pálsson, Björn Bjarna-
son, Kristján Kristjánsson, Gunnar Kristjánsson, Smári Geirsson, Jón
Hjaltason og Kristín Ástgeirsdóttir.
Útgefandi er Bókaútgáfan Hólar og Hollvinasamtökum Háskóla Íslands.
Afmælisrit
Jón Hjaltason, fyrir hönd bókaútgáfunnar Hóla, afhenti Páli Skúlasyni,
rektor Háskóla Íslands, fyrsta eintak bókarinnar Afmæliskveðja til Há-
skóla Íslands. Viðstödd var rit- og útgáfunefnd.
Morgunblaðið/Sverrir
Mannlíf og saga fyrir vestan,
12. hefti, er komið út. Þar er
fjallað um vestfirskt mannlíf
að fornu og nýju á svæðinu frá
Bjargtöngum að Djúpi. Margir
Vestfirðingar eiga greinar í
þessari ritröð um hin marg-
víslegustu málefni sem varða
Vestfirði fyrr og nú og er
áhersla lögð á að blanda sam-
an gamni og alvöru í efnisvali.
Þá er einnig lagt kapp á að
birta ljósmyndir frá Vest-
fjörðum og hafa margar þeirra
aldrei birst áður. Meðal efnis í
þessu hefti: Vestfirskar sagnir
fyrr og nú. Stuttar frásagnir í
léttum dúr um Vestfirðinga.
Minningabrot Helga Pálssonar
frá Haukadal. Viðtal við Gunn-
ar Friðfinnsson, fyrsta jarð-
ýtustjórann í Dýrafirði. Loka-
þáttur Ingivaldar Nikulássonar
um liðna tíma í Arnarfirði. Einu
sinni var. Söguleg myndasería
Davíðs Davíðssonar. Þrjár
húsfreyjur fyrir vestan. Gamlar
myndir frá Súgandafirði teknar
af séra Jóhannesi Pálmasyni.
Útgefandi Vestfirska forlag-
ið, 80 bls. Ritstjóri er Hall-
grímur Sveinsson. Prentun og
bókband: Ásprent, Akureyri.
Verð: 1.500 kr.
Þjóðlíf
Á morgun
segir sá
lati – listin
að fram-
kvæma
strax heitir
ný sjálfs-
ræktarbók
eftir banda-
ríska höfundinn Ritu Emmett í
íslenskri þýðingu Þóru Sigríð-
ar Ingólfsdóttur. Bókin er í
sjálfsræktarklúbbnum, Hugur,
líkami og sál.
Í fréttatilkynningu segir
m.a.: „Nær allir standa sig að
því að fresta verkefnum. Þessi
árátta getur haft slæmar af-
leiðingar bæði heima og á
vinnustað, hún brýtur niður
sjálfstraustið og skapar
óþarfa spennu – en í raun er
þetta óþarfa vani sem hægt er
að losa sig við. Bókin er full af
góðum ráðum og raunveruleg-
um frásögnum sem opna
augu lesenda fyrir þeim lausn-
um sem henta hverjum og ein-
um.
Útgefandi er Salka. Bókin er
í sjálfsræktarklúbbnum Hug-
ur, líkami og sál. Bókin er 204
bls., prentuð í Danmörku.
Verð: 2.980 kr.
Lífsstíll
UPPHAF sögunnar, séð í gegnum
penna álfsins Rellins, segir frá sorg-
legum atburði sem gerðist á Íslandi
fyrir löngu. Lítil nýfædd stúlka var
borin út á sker til að deyja. Móðirin
hafði dáið af barnsförum og faðirinn,
sem átti fyrir tveimur öðrum börn-
um að sjá, eygði enga aðra leið.
Dvergurinn Ferrin bjargaði henni
inn í álfheima og stúlkan sem fékk
nafnið Úlfhildur ólst upp í álfheim-
um. Góðhjartaðir dvergarnir leyfðu
Úlfhildi að hitta systkini sín þegar
hún var 15 ára en þá hafði hún lært
galdra sem ekki voru mannfólki ætl-
aðir. Úlfhildur stóðst ekki freist-
inguna og gaf systur sinni galdra-
kistil og kenndi henni galdra sem
voru frá dvergunum komnir. Dverg-
arnir brugðust reiðir við og lögðu á
Úlfhildi að hún skyldi lifa sem
flökkukona þar til eigandi kistilsins
eyðilegði hann. Þessi miklu örlög eru
ekki útlistuð neitt í sögunni og við
kynnumst engum af þessum sögu-
persónum, en frásögnin er nauðsyn-
leg til að útskýra það sem á eftir
kemur.
Næst víkur sögunni að fjölskyldu
sem er á leið til lands í Fögruvík á
seglbáti með mótor, greinilega í nú-
tímanum. Þetta eru Kristín og Davíð
með börnin sín þrjú, Sunnu 18 ára,
Jóhann 14 ára og
Elías þriggja
ára. Með þeim
eru svo írsku
systkinin James
8 ára og Jean-
ette sem er 12
ára. Þau ákveða
að gista í gömlu
húsi í Fögruvík
og svo virðist
sem þau þekki til
staðhátta. Það kemur fljótlega í ljós
að umhverfið er fullt af ýmiss konar
verum, og frá því að fyrst verður
vart við að gestir nálgast er látið í
það skína að voveiflegir atburðir séu
í nánd. Grimmar og illar verur vilja
ná völdum í dalnum og miklu skiptir
að mannfólkið opni ekki dyr milli
heima góðs og ills til þess að hleypa
óvættunum ekki inn í mannheima.
Dvöl barnanna í Fögruvík verður
eitt allsherjar ævintýri þar sem
galdrakistillinn og afdrif Úlfhildar
gömlu koma við sögu. Börnin lenda í
ofboðslegum eltingaleikjum inni í
mismunandi kynjaheimum þar sem
alls staðar skellur hurð nærri hæl-
um. Þau hitta fyrir álfa (til dæmis
bláálfa, eldálfa, svartálfa, klappálfa,
toppálfa, fluguálfa og vatnaálfa), vof-
ur, tröll (tindatröll, jarðtröll, grá-
jarðtröll og svartjarðtröll, trjátröll,
viskutröll, danströll og græntröll) og
dverga (sjávardverga, fjalladverga
og sædverga) fyrir utan álfkonur,
vatnadísir, risa, skessur, lamíta,
jötna, engla, púka, snáka og margs
kyns aðrar furðuverur. Ýmist eru
þetta góðar verur eða slæmar og æv-
intýrið gengur út á baráttu góðs og
ills eins og vera ber í sönnum æv-
intýrum.
Það vekur sérstaklega athygli við
lýsingarnar á öllum þessum verum
hversu nákvæmar þær eru af hálfu
höfundar. Nærri því hver skepna
hefur sína lýsingu, hversu stór hún
er, höfuðlag og litur, klæðnaður og
látbragð. Sagan verður því líkust
forskrift að teiknimynd þar sem litur
og form verða mjög raunveruleg
þótt sett séu fram í texta. Í bókinni
eru líka margar litmyndir, væntan-
lega eftir höfundinn, sem sýna ver-
urnar eins og höfundurinn sá þær.
Sagt er í formála að höfundur sé
látin aðeins 47 ára að aldri og að frá-
gangur þessarar bókar hafi verið
hennar síðasta verk. Einnig hafi hún
búið til spáspilin Níu heima og sé
bókin byggð á þeim. Ekki er þó al-
gert samræmi milli heimanna níu
eins og þeir eru sýndir á korti í bók-
inni og þeirra heima sem börnin
heimsækja í ævintýrum sínum.
Í formálanum er einnig svo að orði
komist að höfundur hafi lifað „á
mörkum heima sem okkur mann-
fólkinu er vanalega ekki gert að lifa“.
Með þessari óvenjulegu innsýn í
heimana huldu og lýsingum á íbúum
þeirra hefur höfundi tekist að draga
upp myndir sem verða ljóslifandi og
spennandi í allri sinni fjölbreytni.
BÆKUR
Barna- og unglingabók
Sigríður Þ. Þorgeirsdóttir, Yst [2003],
205 s.
FERÐIN TIL NORÐURHEIMA
Sigríður Þórunn
Þorgeirsdóttir
Sigrún Klara Hannesdóttir
Hulinn heimur
Goða Guðmundsson. Endir sögunn-
ar er sannarlega óvæntur í fleiri en
einum skilningi en of mikið er af
óþarfa málalengingum. Sömu sögu
gegnir um Gylfa eftir Kristin Þór
Ingason, endurtekningar eyðileggja
aðdragandann að óvæntum málalok-
unum sem annars vekja samúð.
Stelpan í hvíta kjólnum eftir Hall
Þór Halldórsson er falleg saga um
sorg með óvæntum endalokum en
þar þarf einnig að fínpússa nokkuð.
Endurtekningin getur verið stíl-
bragð og áhrifamikil sem slík en til
að beita henni þarf mikið vald á
forminu að vera til staðar. Ekki veifa
heldur drukkna eftir Kolbrúnu H.
Valbergsdóttur er dæmi um sögu
þar sem endurtekningin er stílbragð
og ákveðin leið til að dýpka samúð
með aðalpersónunni en því miður er
yfir sögunni losarabragur sem
minnkar áhrif uppljómunarinnar. Í
þeirri sögu eins og mörgum öðrum í
bókinni er fjallað um bælingu, kúg-
un og grimmd í íslensku samfélagi
þar sem fórnarlömbin þurfa stund-
um hreinlega að berjast fyrir lífi
sínu.
Kúgun og grimmd er einnig til
umfjöllunar í einu sögunni sem
stendur fullkomlega fyrir sínu í bók-
inni. Það er sagan Fríið hennar Nínu
eftir Lýð Árnason en dómnefndin
hefur aðeins getað verið sammála
um þessa einu sögu sem hlaut fyrstu
verðlaun í keppninni. Öfugt við flest-
ar aðrar sögur í bókinni er þolandinn
ekki píslarvottur eða hlægilegur
heldur eldri maður sem þráir aðeins
kyrrð og frið með hundinum sínum
og grípur til sinna ráða þegar sam-
borgarar hans í nágrenninu trufla
svo mikið að það hefur áhrif á hans
dýpstu tilfinningar. Saga Lýðs hefur
allt til að bera til þess vera góð smá-
saga: Í aðdragandanum að risi eða
hápunkti sögunnar kynnist lesand-
inn aðalpersónunni æ betur, og
dregst inn í hans heim, upplýsingar
eru hnitmiðaðar, umhverfislýsing-
arnar áhugaverðar og fyrirboðar
gera vart við sig. Þegar kemur að
hápunkti sögunnar, eða afhjúpun-
inni, þar sem sögumaður nær fram
hefndum á nágrönnum sínum, öðlast
lesandinn ekki aðeins óvæntan skiln-
ing á sögumanni heldur líka á sjálf-
um sér. Síðan er unnið úr risinu á
látlausan og smekklegan hátt.
Það er þakkarvert að efna til sam-
keppni í skáldskap til þess að gefa
tækifæri þeim sem vilja birta eftir
sig en eiga erfitt uppdráttar. Þegar
gefinn er út afrakstur smásagna-
samkeppni er ekki nóg að hafa eina
góða sögu, nokkrar sæmilegar og
henda restinni inn af því að það þarf
að fylla heila bók. Útgáfufyrirtækið
hefði heldur átt að safna góðu sög-
unum saman og ritstýra hinum. Gefa
sér tíma til að vanda valið, skoða,
endurskrifa og fá fleiri sögur. Það
getur ekki verið í þágu neinna að
gefa út bók þar sem svo mjög er
kastað til höndum.
BÆKUR
Smásögur
Ýmsir höfundar. 25 íslenskar smásögur.
Þyrnirós, Reykjavík 2002, 192 bls.
HVER MEÐ SÍNU NEFI
Undarleg útgáfa
AFTAN á kápu smásagnasafnsins
sem hér er til umfjöllunar segir að
skáld leynist í mörgum Íslendingi.
Þetta má til sanns vegar færa þar
sem frægt er að stór hluti þjóðarinn-
ar skrifar í frístundum þó að oftast
sé skrifað fyrir skúffuna. Mjög
margir fást við ljóðagerð og sumir
eru svo djarfir að freista þess að fá
birt ljóð í Lesbók Morgunblaðsins.
Smásagan er í eðli sínu stutt þannig
að margir reyna við hana sem á ann-
að borð fást við skáldskap. En þó
formið virðist einfalt þegar borið er
saman við skáldsöguna sem er löng
og flókin í eðli sínu er smásagan í
raun miklu vandasamari við að eiga.
Kemur það skýrt í ljós í þessu safni
sem geymir margar vondar sögur,
nokkrar í meðallagi en aðeins eina
góða. Það er ekki sjálfgefið að skáld-
skapur sé nógu góður til útgáfu þó
að í honum reynist vera frambærileg
hugmynd og tilraun til formleikja. Í
því ljósi er útgáfa þessarar bókar
undarleg og ekki tímabær.
Bóka- og blaðaútgáfan Þyrnirós
gefur út þetta smásagnasafn. Einu
upplýsingarnar sem fylgja er að í
bókinni séu tuttugu og fimm sögur
sem voru sendar inn í smásagna-
samkeppni Þyrnirósar 2002 og til-
greind nöfn þeirra sem sátu í dóm-
nefnd. Það hefði verið gott að fá
klausu um tilurð samkeppninnar,
nánari upplýsingar um dómnefndina
og við hvað hún hefur miðað í vali
sínu. Að ekki sé talað um upplýs-
ingar um hvað margar sögur bárust
í keppnina. Sá grunur læðist að les-
anda að þær hafi ekki verið fleiri en
þessar tuttugu og fimm. Það sem þó
vantar mest eru upplýsingar um höf-
undana, að minnsta kosti um aldur
þeirra og jafnvel reynslu. Fyrir utan
tilfinnanlegan skort á upplýsingum
og undarlegt val dómnefndar á sög-
um er ófyrirgefanlegt hve margar
stafsetningar-, mál- og setningarvill-
ur eru í bókinni. Auk alls þess sem á
undan er talið er leturgerðin einnig
fjarskalega óþægileg.
Eins og áður sagði eru margar
ágætar hugmyndir í sögunum og
ýmiss konar formtilraunir gerðar.
Nokkrar þeirra fjórtán smásagna
sem hefðu mátt missa sín hér hefðu
þurft ritstjórn og höfundarnir
kennslu og leiðbeiningar þannig að
úr gæti orðið prenthæfur skáldskap-
ur. Tíu aðrar sögur eru það áhuga-
verðar að þær skilja eftir umhugsun
og dýpri skilning hjá lesanda þar
sem þær búa bæði yfir góðri hug-
mynd og höfundar þeirra ráða við
smásöguformið. Samt sem áður er of
mikið um óþarfa endurtekningar í
sumum þeirra og afhjúpunin eða
uppljómunin sem er galdur smá-
söguformsins er oft dregin óþarflega
á langinn. Dæmi um slíkt er í sög-
unni Uppljómun Ella eftir Lárus Hrund Ólafsdóttir