Morgunblaðið - 28.06.2003, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 28. JÚNÍ 2003 29
ÞVÍ HEFUR verið haldið fram hér á
landi að óhjákvæmilegt sé að Ísland
gangi í Evrópusambandið. Sam-
skiptin við Evrópusambandsríkin séu
nauðsynleg og að núverandi form
þeirra samskipta, EES-samning-
urinn, sé að syngja sitt síðasta. Þessi
skoðun byggist á því að ekkert þýði
að streitast á móti og þess vegna sé
alveg eins gott að drífa sig inn. Þetta
er að sjálfsögðu della. Samskiptin við
Evrópusambandsríkin eru okkur vit-
anlega nauðsynleg, en við erum okk-
ar eigin gæfu smiðir í samskiptum við
aðrar þjóðir. Og það er ýmissa kosta
völ.
Nýlega kom út skýrsla Alþjóða-
málastofnunar Háskóla Íslands og
norskrar stofnunar um utanríkismál
(NUPI). Þar kom fram að þrjár leiðir
væru færar í samskiptum Íslands og
Noregs við Evrópusambandið. Í
fyrsta lagi gætu samskiptin byggst á
tvíhliða samningi við sambandið, svo-
kallaðri „svissneskri leið“. Í öðru lagi
á EES-samningnum líkt og nú er og í
þriðja lagi gætu þjóðirnar gerst að-
ilar að sambandinu. Ég ætla ekki að
taka hér afstöðu til þessarar skýrslu
eða röksemda hennar að baki nið-
urstöðunum, en vek athygli á þeirri
niðurstöðu að skýrsluhöfundar telja
tvíhliða samning vera raunhæfan
kost. Það er ekkert nýtt að þeirri
skoðun sé haldið fram, en meira hef-
ur borið á fullyrðingum stuðnings-
manna aðildar um að sá kostur sé
ekki raunhæfur. Í ljósi umræðu um
gallana á EES-samningnum hljóta
Íslendingar að vilja gera alvöruat-
hugun á því hvort slíkt tvíhliða sam-
band hentaði okkur betur í dag en
EES-samningurinn. EES-samstarfið
hefur að vísu gengið vel og vissulega
má ekki gera of mikið úr göllunum.
En mikið hefur t.d. verið talað um
áhrifaleysi Íslands í mótun reglna
sem falla undir gildissvið EES-
samningsins. Lausn stuðningsmanna
aðildar á þeim vanda hefur yfirleitt
falist í að sækja um aðild, sem mér
sýnist munu minnka áhrif Íslendinga
á mótun samfélagsins frá því sem nú
er. Væri ekki rökréttara að taka
skrefið í hina áttina? Það er yfir í tví-
hliða samskipti án slíks valdframsals
sem felst í EES-samningnum?
Gerhard Sabathil, sendiherra Evr-
ópusambandsins fyrir Ísland og Nor-
eg, gagnrýndi framangreinda
skýrslu harðlega í norska blaðinu
Dagsavisen. Sabathil sagði skýrsluna
hreina æfingu fræðimanna sem ætti
heima á safni. Hann nefndi sér-
staklega vangaveltur um „svissnesku
leiðina“ og kvað þá leið ekki raun-
hæfa. Atlaga hans að hugmyndum
um tvíhliða samninga kemur í sjálfu
sér ekki á óvart. Áslaug Haga, sem
er formaður miðflokksins í Noregi,
gaf lítið fyrir gagnrýni Sabathils.
Hún gaf í skyn að lítið væri að marka
hann í þessu efni og sagði að hann
væri í vinnu við að draga Noreg inn í
Evrópusambandið eins hratt og auð-
ið væri. Hún hefur lengi barist fyrir
því að fá meiri umræðu og upplýs-
ingar um þýðingu þess fyrir Norð-
menn að gera tvíhliða samning við
Evrópusambandið. Hún segir í við-
tali við Dagsavisen á laugardag að
hún túlki skýrsluna þannig að „sviss-
neska leiðin“ sé Noregi fær.
Sabathil sagði í viðtalinu við Dag-
savisen að EES-samningurinn hefði
virkað mjög vel í áratug og hann sæi
ekki hvers vegna draga ætti ein-
hvern annan kost fram í umræðuna.
Þetta er nokkuð athyglisvert í ljósi
þess að stuðningsmenn aðildar á Ís-
landi tala sífellt um það að EES-
samningurinn sé að deyja drottni
sínum. Ekki er að sjá á ummælum
sendiherrans að svo sé. Í austurríska
blaðinu Die Presse er nýlega haft
eftir Gunter Verheugen, sem fer með
stækkun Evrópusambandsins í
framkvæmdastjórninni, að hann
gæti ímyndað sér að einn daginn
hefði Ísrael sömu stöðu á innri mark-
aði Evrópusambandsins og Ísland,
Noregur og Liechtenstein. Eftir hon-
um var líka haft að þegar Rúmenía,
Búlgaría, Króatía og jafnvel „Vestur-
Balkanríkin“ hefðu gerst aðilar að
Evrópusambandinu yrðu nýir „ná-
granna“-samningar fyrirmynd sam-
skipta við ríki í jaðri sambandsins.
Auðvitað verður lítið fullyrt út frá yf-
irlýsingum sem þessum, þeim verður
að taka með allnokkrum fyrirvara.
En í þessu ljósi lítur ekki beinlínis út
fyrir að allt stefni í eina átt fyrir Ís-
land, þ.e. aðild að Evrópusamband-
inu, og að engir aðrir kostir séu tæk-
ir.
Í gær var nákvæmlega eitt ár liðið
síðan Heimssýn, hreyfing sjálfstæð-
issinna í Evrópumálum, var stofnuð.
Samtökin eru þverpólitísk og hafa
frá upphafi reynt að tryggja að rödd
þeirra sem eru andvígir aðild Íslands
að Evrópusambandinu heyrist. Ekki
er vanþörf á því eins og málum er
víða háttað. Sú breyting hefur orðið
síðan hreyfingin var stofnuð að
meirihluti Íslendinga telur aðild að
Evrópusambandinu ekki koma til
greina. Ástæðan er einfaldlega sú að
ekki hefur tekist að sýna fram á að
kostir séu fleiri en gallar við aðild Ís-
lands að sambandinu. Í þessari stöðu
er brugðið á það ráð að halda því
fram að aðild sé óhjákvæmileg. Við
munum neyðast til þess að gerast að-
ilar. Ástæðulaust er að gleypa við
slíkum áróðri. Það er löngu orðið
ljóst að Íslendingum liggur ekkert á í
þessu efni. EES-samningurinn hefur
þjónað ágætlega sem rammi utan um
samskiptin. Hins vegar er skyn-
samlegt að meta stöðuna í sífellu.
Meðal þess sem við ættum að ræða
og rannsaka er það sem við höfum
gert lítið af, þ.e. hvort hagsmunum
okkar sé nú betur borgið með tví-
hliða samningi við Evrópusam-
bandið. Kannski verður niðurstaða
okkar sú að svo sé ekki, en við skul-
um opna þessar dyr.
Valkostir
í Evrópusamstarfi
Eftir Birgi Tjörva Pétursson
Höfundur er framkvæmdastjóri
Heimssýnar.
að dragi úr
neinu nemi.
er þannig
en á Norð-
ningin, þ.e.
lyfja, hefur
a óhagstæð
m vekur upp
r, er nýtt
bólgueyðandi lyf, coxíb,
sem fékk markaðsleyfi
hér á landi árið 2000.
Nokkrum árum áður
hófst sala þess á hinum
Norðurlöndunum, en
engu að síður höfum við
Íslendingar á þeim þrem-
ur árum sem liðin eru
siglt hratt og örugglega fram úr vin-
um okkar á Norðurlöndunum í
neyslu þess og kostnaði hins opin-
bera.
Frá því fyrsta lyfið í flokki cox-2
hemjara hafa þrjú önnur bæst við og
er óhætt að segja að salan á þeim hafi
farið fram úr björtustu vonum inn-
flytjenda. Af einhverjum dularfullum
ástæðum hefur þó notkun eldri lyfja
ekki minnkað að sama skapi, notkun
skyldra afleiða á borð við íbúprófen
og naproxen, hefur jafnvel aukist
líka. Þannig var söluverðmæti bólgu-
eyðandi lyfja ríflega hálfur milljarð-
ur, eða 570 milljónir króna, á síðasta
ári og hafði þá vaxið úr 194 milljónum
árið 1992. Hlutur hinna nýju coxíb-
lyfja vegur hér mjög þungt og var
hann um 205 milljónir króna á síð-
asta ári, eða um 36% af verðmæti.
Virðist um hreina viðbót að ræða,
auk þess sem meðalverð hvers dag-
skammts af coxíb er 3–4 sinnum
hærra en eldri lyfja.
Notkun coxíb-lyfja á Norðurlönd-
unum telst nú vera um 7–8 skil-
greindir dagskammtar á hverja 1.000
íbúa. Hér á landi er notkunin á aðeins
tveimur árum hins vegar þegar kom-
in yfir 18 dagskammta! Hvernig má
slíkt vera, þegar önnur bólgueyðandi
lyf seljast enn grimmt? Eigum við að
trúa því að bólgur séu almennt al-
gengari hér á landi en á hinum Norð-
urlöndunum? Hvaða skýringar hafa
læknar á þessari gífurlegu notkun
bólgueyðandi lyfja?
Við Íslendingar stærum okkur
jafnan af því að hafa besta og full-
komnasta heilbrigðiskerfi sem um
getur. Við viljum að landsmenn hafi
jafnan aðgang að heilbrigðisþjónust-
unni, óháð búsetu, stöðu eða efnahag
og leggjum gríðarlega fjármuni ár
hvert til þess að svo geti verið. Hins
vegar er engin skynsemi í því að út-
gjöld í heilbrigðismálum vaxi óheft ár
frá ári, eins og um eitthvert náttúru-
lögmál sé að ræða. Það skiptir máli í
hvað peningarnir okkar fara. Ætti
ekki vöxturinn fyrst og fremst að
vera í gæðum þjónustunnar og að
fleiri komist að til þess að leita bót
meina sinna?
Árið 1991 var kostnaður hins op-
inbera vegna lyfja ríflega tveir millj-
arðar króna. Í fyrra nálgaðist kostn-
aðurinn hins vegar sex milljarða og
eykst um stórkostlegar upphæðir ár
frá ári. Að sjálfsögðu er hluti skýr-
ingarinnar framþróun lyfja, minni
aukaverkanir og skjótari bati. En
alls ekki í öllum tilfellum og með til-
komu nýrra lyfja hlýtur að vera gerð
sú krafa að eitthvað dragi úr sölu á
öðrum sambærilegum um leið.
Læknar eru þeir einu sem geta
ávísað lyfjum. Samfara hlutverki
sínu eru þeir því um leið vörslumenn
almannafjár. Hafa þeir ekkert verð-
skyn? Geta þeir virkilega ekki notað
skattfé þjóðarinnar – hina sameigin-
legu sjóði okkar – á vitrænni hátt en
þetta?
Morgunblaðið/Arnaldur
ngisþróun hefur lyfjaverð lítið lækkað hér á landi að undanförnu og vekur hlutur einstakra
m athygli, en þau eru undanþegin verðlagseftirliti,“ segir greinarhöfundur meðal annars.
Höfundur er varaþingmaður og
skrifstofustjóri Framsóknarflokksins.
sláandi
tileinkum
ari lyf án þess
otkun þeirra
nemi. ‘
F
YRIR stuttu gerði
Birgir Hermanns-
son stjórnmála-
fræðingur um-
ræðuleysi um
utanríkismál að umfjöllunarefni
í pistli á vefritinu Kreml. Þar
benti hann m.a. á hversu fátæk-
leg umræðan um utanrík-
isstefnuna var í kosningabar-
áttunni í vor og einnig á það
hversu lítil hún er í reynd á
milli kosninga. Birgir gerir því
skóna að umræðuleysið stafi
sumpart af pólitískri leti. Að
stjórnmálaflokkarnir hafi al-
mennt verið að niðurlotum
komnir í lok kalda stríðsins og
ekki haft annað um það að segja
en að því væri lokið. Ádrepa
Birgis Hermannssonar er bæði
þörf og tímabær. Lítil og tilvilj-
anakennd umræða hefur farið
fram um alþjóðamál og stöðu
Íslands í breyttum heimi á liðn-
um árum, bæði inni á Alþingi og
úti í samfélaginu. Þakka ber
það sem vel hefur verið gert en
betur má ef duga skal.
Í þessu ljósi var með ein-
dæmum ánægjulegt fyrir
áhugafólk um utanríkisstefn-
una og alþjóðamál að eiga þess
kost að sækja fjóra fyrirlestra í
sömu vikunni hér í höfuðborg-
inni um flest það sem nú brenn-
ur á samfélagi þjóðanna. Fyrst-
ur mætti á svæðið David M.
Malone frá International Peace
Academy í New York og veitti
innsýn í verkefni og umsvif
Sameinuðu þjóðanna, ekki síst
Öryggisráðsins sem hefur verið
í brennidepli undanfarin miss-
eri. Þá flutti hagfræðingurinn
Robert Wade, prófessor við
London School of Economics,
fróðlegt erindi um alþjóðavæð-
inguna og áhrif hennar á skipt-
ingu tekna, fátækt og ríkidæmi.
Í kjölfar hans kom Alyson Bail-
es frá Sænsku friðarrann-
sóknastofnuninni (SIPRI) en
ég mun víkja nánar að henni
hér að neðan. Og lestina rak
Magnús Þorkell Bernharðsson,
sérfræðingur í málefnum Mið-
austurlanda, sem gaf stór-
fróðlegt yfirlit yfir stöðuna í
Írak í opinberum fyrirlestri hjá
ReykjavíkurAkademíunni. Það
sætir tíðindum að hlaupa skuli á
snærið hjá áhugafólki um al-
þjóðamál nokkrum sinnum í
sömu vikunni hér á landi og
vekur vonir um að umræðan sé
að glæðast.
Alyson Bailes, fram-
kvæmdastjóri SIPRI, er virtur
sérfræðingur á sviði öryggis-
mála og starfaði um árabil fyrir
bresku utanríkisþjónustuna.
Erindi hennar bar yfirskriftina:
Framtíð öryggis í Evrópu;
NATO, ESB og Atlantshafs-
samstarfið að loknu Íraksstríði.
Það er fágætt í umræðunni um
öryggismál að hlýða á jafn vel
grundaða og vel rökstudda rök-
semdafærslu og þá sem fræði-
konan Bailes bauð áheyrendum
sínum upp á. Ég ætla því að
leyfa mér að fara nokkrum orð-
um um erindi hennar.
Viðbrögð ríkisstjórna við nýj-
um og fjölbreytilegum ógnum í
breyttum heimi eftirkalda-
stríðsáranna hafa verið ólík,
enda ógnanir skilgreindar með
mismunandi hætti þótt flestir
séu sammála um hættuna sem
getur stafað af hryðjuverka-
hópum og margs konar um-
hverfisvá, svo að dæmi séu
nefnd. Viðbrögð Bandaríkja-
stjórnar, segir Bailes, hafa á
liðnum misserum verið grund-
völluð á kenningu þeirra um
forvarnastríð, þ.e.a.s. réttinn til
þess að grípa til vopna gegn
þeim sem stjórnin telur hættu
stafa af án tillits til þess hvort
árás hafi verið gerð eður ei.
Íraksstríðið byggðist m.a. á
þessum grunni. Í huga margra
eru þessi viðbrögð Bandaríkj-
anna nánast jafn truflandi og
óttinn við hryðjuverkahópa. Og
stefnan kallar án efa á andsvar
frá öðrum ríkjum, hvort heldur
það eru vinaþjóðir á Vest-
urlöndum eða útnefndir óvinir í
Íran og Norður-Kóreu.
Jafnvægislist stórvelda hefur
sett sitt mark á mann-
kynssöguna eftir atvik-
um til blessunar eða
bölvunar. Bailes bendir á
að ákveðins jafnvæg-
isleysis gæti á al-
þjóðavettvangi, ekki síst
á sviði öryggismála.
Bandaríkin hafi stórkost-
lega yfirburði yfir öll önnur ríki
hvað herbúnað og varnir varði
og Evrópuþjóðir séu mjög treg-
ar til þess að verja stærri hluta
ríkistekna sinna til varnarmála.
Þó séu uppi tilburðir innan
ESB um að skipta um kúrs í
þessum efnum en slík breyting
taki langan tíma. Bailes lýsir
NATO sem einhvers konar
verkfærakassa aðildarríkjanna,
sem gripið sé til ef eitthvað bil-
ar en liggi ónotaður þess á milli.
Hún varar við þessari þróun og
telur hana grafa undan póli-
tísku mikilvægi Atlantshafs-
bandalagsins. Einnig leggur
hún áherslu á að gjána á milli
Bandaríkjanna og Evrópusam-
bandsins verði að brúa. Það
þjóni hagsmunum allra hlut-
aðeigandi.
Bailes segir Evrópusam-
bandið og NATO mynda tvær
stoðir öryggis- og efnahags-
samvinnu fyrir Evrópuþjóðir
og lönd Norður-Ameríku, og
fær illa skilið hvernig ríki geti
látið aðild að öðru bandalaginu
nægja til lengri tíma litið.
Ábending Alyson Bailes um að
til framtíðar standi valið ekki á
milli NATO og ESB, hvorki fyr-
ir Ísland né aðrar Evrópuþjóðir
í svipuðum sporum, heldur sé
pólitískt rökrétt að sækjast eft-
ir aðild að báðum bandalög-
unum er tímabært innlegg í
umræðuna um stöðu Íslands í
umheiminum. Eins og Bailes
bendir á, þá fær fátt ef nokkuð
stöðvað sameiningarferlið í
Evrópu, jafnt stækkun NATO
sem ESB. Það ferli muni teygja
anga sína suðaustur til Balk-
anskagans og Tyrklands og
jafnvel alla leið austur í Kákas-
us, að einhverju leyti með fyr-
irsjáanlegum afleiðingum en
auðvitað getur enginn sagt ná-
kvæmlega fyrir um pólitískt
landslag Evrópusambandsins
að 10 til 20 árum liðnum.
Tilhneigingin er hins vegar
skýr og sem fyrr stendur hið
pólitíska val milli þess að
standa sem þiggjendur á hlið-
arlínunni ellegar taka fullan
þátt í sameiningarferlinu innan
beggja bandalaganna ásamt
öðrum ríkjum álfunnar.
Stendur valið
á milli ESB
eða NATO?
Eftir Þórunni Sveinbjarnardóttur
Höfundur er alþingiskona.
’ Til framtíðar stendurvalið ekki á milli NATO
og ESB, heldur er aðild
að báðum bandalögum
pólitískt rökrétt. ‘
65 ára hafa
en þetta
orður-
lengi varið
mála sem
u en aðrar
á okkur og
um 1%-
ð um 5% var
unum og
ð 6% þá
Nauðsyn-
egt mark-
l mennta-
gu á ári
háskóli
imenntuðu
u sinni fyrr.
éttir að
amlaga
hægt að
ega 60 ný-
nám og þar
á 140 vegna
tta er
Sjálf-
ókn-
hnotskurn.
ækni-
mikil og
ti og þögn.
rf fyrir fólk
afa Samtök
og hvatt
ortur á iðn-
að há útrás
mt könnun
2000 töldu
legt að
ingum um
Þeirri þörf
ti og auð-
agið allt.
nar og rót-
r öll svið
andi að á
asömum
á námi
aðarleysis
æti í
gis.