Morgunblaðið - 28.06.2003, Blaðsíða 33

sem notaðar eru til að rannsaka
efni,“ segir Guðný.
Örvað til sköpunar
Námskeiðið hjá Sigurði Gylfa var
einstaklega uppbyggilegt að mati
Guðnýjar og Hilmu, „hann var sér-
lega duglegur við að gagnrýna texta
nemenda,“ segir Guðný, „og gefur
þeim tækifæri til að vera virkir og
sjálfstæðir í vinnubrögðum.“
Hilma segir að í námskeiðinu hafi
það nýjasta í fræðunum verið í deigl-
unni og glímt hafi verið við margar
stórar rannsóknarspurningar. Vef-
bókin hafi síðan verið lokaverkefnið
sem mótaði alla vinnu vetrarins.
„Efnið sem við fengumst við var um
einstaklinga í sögunni sem ollu
hneykslun eða skáru sig úr heildinni
að einhverju leyti,“ segir hún og að
aðferðafræðin sé kennd við einsögu.
Nemendum var ritstýrt allt nám-
skeiðið að þeirra sögn. „Nemendur
eru ekki allir steyptir í sama mót,“
segir Guðný, „fremur gengið út frá
því að örva þá til sköpunar og þroska
þá. Ekki á þann veg að allir skrifi
eins, heldur út frá eigin forsendum.“
Þessi aðferð að ritrýna efni nem-
enda og birta það á Netinu í bók
þjálfar þá í að koma frá sér efni, og
að skrifa fyrir almenning, en á það
er lögð mikil áhersla í sagnfræðiskor
HÍ.
Fríkfræði?
Vefbókin gefur einnig góða kosti á
myndum við efni, bæði til að birta
með því og til að vísa á það með
krækjum. Hilma og Guðný telja að
vefbókin eigi erindi við háskólafólk
nemendur og kennara og einnig al-
menning því metnaður er lagður í að
skrifa skilmerkilega. Vefbókin geti
einnig kveikt á áhuga erlendu bók-
unum sem eru til umfjöllunar. En í
formála bókarinnar sem Sigurður
Gylfi ritaði, stendur eftirfarandi um
þær:
„Einu er hægt að lofa í sambandi
við þessa vefbók, nefnilega því að
allar bækurnar sem hér eru til um-
fjöllunar eru mjög áhugaverðar og
fjalla um efni sem jafnan vekur at-
hygli. Þær flokkast nær allar með
einsöguverkum. Haft hefur verið í
flimtingum að einsagan sé hálfgerð
„fríkfræði“ og er þá verið að vísa til
þeirrar staðreyndar að einsögufræð-
ingar geri sér mat úr óvenjulegum
viðfangsefnum. Líf lesbískrar nunnu
á tímum endurreisnarinnar á Ítalíu,
sérstök tilbrigði ástar og hjóna-
bands á svipuðum slóðum og tíma,
morð, mannát og pyntingar á mönn-
um og dýrum á öllum tímum og
barnaníð í Vínarborg svo nokkur vel
þekkt dæmi séu nefnd.“
Loks má geta þess að margar eru
þessar bækur í hópi framúrskarandi
sagnfræðiverka.
Hilma og Guðný vonast til að vef-
bókin eigi eftir að vekja háskóla-
kennara til að feta þessa slóð, því
mikið af skemmtilegum ritgerðum,
sem eiga erindi við almenning, eru
unnar í háskólasamfélaginu.
TENGLAR
.....................................................
http://www.kistan.is/
guhe@mbl.is
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 28. JÚNÍ 2003 33
FLESTIR munu kannastvið orðasambandið þaðblæs ekki byrlega fyr-ir/hjá e-m í merking-
unni ‘það gengur/horfir ekki vel
fyrir/hjá e-m’. Orðasambönd af
þessari gerð eru fjölmörg í ís-
lensku, t.d.:
e-ð/allt er komið í óefni fyrir
e-m; það var ekki ein báran stök
(fyrir e-m); það er farið að syrta í
álinn fyrir e-m; e-ð bætir ekki úr
skák (fyrir e-m); e-ð/allt fer í
hrærigraut fyrir e-m; það hleyp-
ur á snærið (fyrir/hjá e-m); nú
fokið í flest skjól (fyrir e-m); vel/
illa stendur á fyrir/hjá e-m
Orðasambönd þessi vísa jafnan
til óþágu eða óþæginda sem e-r
stendur frammi fyrir og er for-
setningarliðurinn fyrir ein-
hverjum upprunalegur, vísar
reyndar upphaflega til staðar.
Ég hef veitt því athygli að í
nútímamáli verður vart tvenns
konar breytinga á samböndum af
þessum toga. Annars vegar er al-
gengt að nota forsetninguna hjá í
stað fyrir, t.d.: Hvernig stendur á
hjá þér í kvöld? Breyting þessi er
ekki ný af nálinni og hún er skilj-
anleg, staðarforsetningin hjá
leysir staðarforsetninguna fyrir
af hólmi auk þess sem fs. hjá er
mjög oft notuð um menn (persón-
ur). Ég hef vanist því að nota
fremur fyrir en hjá í dæmum af
þessari gerð en geri ráð fyrir að
margir kjósi ekki síður að nota
hjá. Hins vegar gætir þess tals-
vert í talmáli og einnig fjöl-
miðlum að segja fyrir e-n í stað
fyrir e-m, t.d.:
?nú er farið að syrta í álinn
fyrir hana; ?það blæs ekki byr-
lega fyrir Valsara; ?fjárskortur
gæti sett strik í reikninginn fyrir
Rússa; ?enn er ekki öll von úti
fyrir flóttamennina
Ég leyfi mér að merkja ofan-
greind dæmi með spurning-
armerki enda hygg ég að þau
styðjist ekki við hefð né heldur
að þau samræmist íslensku mál-
kerfi. Öll þau dæmi sem ég á í
fórum mínum af þessari gerð eru
úr nútímamáli, fengin úr tal-
miðlum og dagblöðum. Ég þekki
að vísu eina hliðstæðu þar sem
breytingin er um garð gengin:
+bera í bætifláka fyrir e-m >
bera í bætifláka fyrir e-n (19.
öld) en það dæmi er ekki sam-
bærilegt, þótt það verði ekki rök-
stutt hér. Niðurstaðan er því að
breytingin samræmist ekki mál-
venju.
Eins og áður gat vísar fsl. fyrir
e-m (upp-
runalega
kyrrstaða) í
dæmum af
þessum toga
til óþágu,
þess sem er
neikvætt, en
fsl. fyrir e-n (upprunalega hreyf-
ing) vísar í mörgum samböndum
til þágu, þess sem er jákvætt,
t.d.:
Búa í haginn fyrir sig; e-ð er
gott/hollt fyrir e-n; ganga í
ábyrgð fyrir e-n; gera e-ð fyrir
e-n; staðan í leiknum er 1-0 fyrir
Valsara;
Ég hef talað hér um þágu og
óþágu en aðalatriðið er að for-
setningarliðirnir fyrir e-m (kyrr-
staða) og fyrir e-n (hreyfing)
gegna mismunandi hlutverki. Ég
geri ráð fyrir að það sem einkum
truflar mig í dæmum eins og ?e-ð
setur strik í reikninginn fyrir
einhvern sé einmitt sú staðreynd
að fsl. fyrir e-n er hér ekki í
réttu hlutverki.
Til gamans skal þess getið að
til eru dæmi um hið gagnstæða,
þágufallið sækir á þolfallið. Eftir
því sem ég best veit munu flestir
segja: eitra fyrir refinn/varginn,
enda er eitur lagt fyrir þessi dýr.
Hins vegar munu margir kjósa
að segja: eitra fyrir einhverjum.
Hér hefur því orðið breyting og
skýringin blasir við, það er hin
neikvæða merking sem togar í,
sbr. einnig spilla, skemma, eyði-
leggja e-ð fyrir e-m.
Úr handraðanum
Bein merking orðasambands-
ins ekki veitir af (e-u) er ‘ekkert
gengur af (e-u), ekki leifir af
(e-u); enginn afgangur verður’ og
er hana að finna í fornu máli: þar
sem þér mun ekki af veita áður
en skammt líði héðan og Svo sýn-
ist mér Guðmundur sem þú hafir
þurft báðar hendur við Þorkel
frænda minn og hafi þó ekki af
veitt um. Fyrra dæmið er kunn-
ugt með öðru orðalagi þar sem
merkingin kemur glöggt fram:
þar sem þér mun ekki af ganga
áður skammt líði héðan ‘þér
verður enginn afgangur af liði/
afli þínu’ > ‘þú munt þurfa á öllu
þínu að halda.’ Í síðari alda máli
er orðasambandið ýmist notað
eitt sér eða sem hluti forsetning-
arliðar, t.d.: sængin (‘rúmið’) er
svo þröng að þar veitir ekki af;
honum veitti ei af um árið (‘á ári
hverju’) þremur brennivín-
stunnum (‘komst ekki af með
minna’); Honum veitir ekki af
hjálp þinni (‘hann þarf á (allri
þinni) hjálp að halda’); henni
veitti ekki af að hvíla sig (‘þyrfti
að hvíla sig’); Ég ætla að hjálpa
honum, ekki veitir af og segir
hún að sér muni ekki af veita að
fara út í kirkju, ef hún eigi að líta
eftir peningunum. – Eldri merk-
ingin mun naumast notuð í nú-
tímamáli en hún er kunn frá lok-
um 19. aldar: það veitti ekki af að
mér væri svo (‘hræddur’) (‘litlu
munaði, ekki var laust við’).
. . . staðar-
forsetningin hjá
leysir staðarfor-
setninguna fyrir
af hólmi
jonf@hi.is
ÍSLENSKT MÁL – 5
Jón G. Friðjónsson
UNGMENNAFÉLAG Íslands
stendur í ár fyrir margvíslegum
verkefnum og viðburðum. Viða-
mesta verkefni
sumarsins er ung-
lingalandsmót á
Ísafirði. Miðað við
allan undirbúning
heimamanna sem
annarra sem að
mótinu koma stefn-
ir í spennandi og skemmtilega
fjölskylduhátíð um versl-
unarmannahelgina í faðmi fjalla
og fegurðar Vestfjarða. Allir Ís-
lendingar, jafnt ungmennafélagar
sem aðrir, sem eru átján ára og
yngri, eiga nú möguleika á að taka
þátt í mótinu. Það eina sem þarf
að gera er að fara inn á Netið og
skrá sig á ulm.is.
Unglingalandsmótið er að sjálf-
sögðu vímuefnalaust og kjörinn
vettvangur fyrir fjölskyldufólk að
skemmta sér á heilbrigðan hátt á
ungmennahátíð með viðamikilli
dagskrá þar sem fara fram bæði
leikir og keppni auk þess sem fjöl-
breytt afþreying verður í boði.
Fjölskyldan á fjallið og Göngum
um Ísland eru göngu- og útivist-
arverkefni Ungmennafélags Ís-
lands sem hefst formlega í dag,
laugardag, með gönguferð um
skáldaslóð í Mosfellsdal. Hefst
gangan klukkan 11 og verður
gengið frá Íþróttamiðstöðinni í
Mosfellsbæ. Í verkefnið Fjöl-
skyldan á fjallið hafa verið til-
nefnd 22 fjöll vítt og breitt um
landið sem flestöll eiga það sam-
eiginlegt að vera tiltölulega létt til
göngu. Á þessi 22 fjöll hafa verið
settir upp póstkassar með gesta-
bókum. Allir þeir sem skrá sig í
gestabækurnar geta átt von á
vinningum í haust er dregið verð-
ur úr hópi þátttakenda. Fjöl-
skyldan á fjallið er verkefni sem
ætlað er að auka samverustundir
fjölskyldunnar og jafnframt stuðla
að líkamsrækt og hreyfingu fjöl-
skyldumeðlima og um leið njóta
þeirrar náttúrufegurðar sem land-
ið okkar býður upp á.
Góð samverustund með fjöl-
skyldunni og um leið útivist og
heilbrigð hreyfing er eftirminnileg
og ánægjuleg stund fyrir fjöl-
skyldumeðlimi. Kannski ekki síst í
dag þegar hraðinn í samfélaginu
er orðinn mikill og mikið álag og
margskonar áreiti herjar á lands-
menn úr öllum áttum.
Göngum um Ísland er mjög
skemmtilegt verkefni þar sem
ungmennafélagshreyfingin hefur
með aðstoð sveitarfélaga og ferða-
þjónustuaðila safnað saman 238
gönguleiðum, aðgengilegum, stik-
uðum og merktum vítt og breitt
um landið. Allar þessar gönguleið-
ir koma nú út í Leiðabók UMFÍ
sem fæst ókeypis á Essóstöðvum,
upplýsingamiðstöðvum og sund-
laugum víða um land.
Íslandsleikhúsið leggur af stað í
hringferð um landið í lok júní og
mun sem fyrr heimsækja leikskóla
með skemmtilega leiksýningu og
uppákomur. Þarna er á ferðinni
farandleikhús ungs fólks í sam-
vinnu við nokkur sveitarfélög, en
sú samvinna hefur verið afar
ánægjuleg.
Norrænn leiðtogaskóli verður
haldinn hér á landi í byrjun júlí á
Laugarvatni. Tæplega fjörutíu
ungmenni frá öllum Norðurlönd-
unum dvelja hér á landi í rúma
viku og verður boðið upp á efn-
ismikla dagskrá. Ungmennin sitja
fyrirlestra og taka þátt í afþrey-
ingu sem mun gera þau hæfari til
að takast á við leiðtogastörf í
framtíðinni.
Yfir þrjátíu íslensk ungmenni
verða þátttakendur á ungmenna-
viku í Suður-Slésvík í byrjun júlí
þar sem margskonar afþreying
verður í boði sem minnir á vík-
ingaöldina. Þessi árvissi viðburður
er að verða æ vinsælli hjá ung-
mennafélögum og vonandi verður
framhald á.
Í Þrastarskógi hefur á und-
anförnum árum verið unnið að
uppbyggingu göngustíga og tjald-
svæðis en skógurinn er rómaður
fyrir náttúrufegurð. Tryggvi
Gunnarsson færði Ungmenna-
félaginu skóginn að gjöf 1913 og
síðan hefur UMFÍ haft umsjón
með honum. Í haust verður hafist
handa við að endurbyggja Þrasta-
lund og er undirbúningsvinna þeg-
ar hafin.
Auk þessa fer fram margt ann-
að fjölbreytt og viðamikið starf
innan UMFÍ. Má þar nefna íþrótt-
ir eldri borgara, skógrækt, leik-
list, íþróttamót, héraðsmót, alls-
konar útgáfustarf og ýmsa
mannfögnuði. Landsmót UMFÍ á
þriggja ára fresti er stærsti við-
burður sem UMFÍ stendur fyrir.
Næsta landsmót verður haldið á
Sauðárkróki sumarið 2004. Á
landsmótum er keppt í íþróttum
og ýmsum greinum í elstu aldurs-
flokkum en á unglingalandsmótum
er keppt í íþróttum og fleira fyrir
unglinga á aldrinum 11–18 ára.
Þjónustumiðstöðvar UMFÍ eru í
dag sex talsins. Þær eru í Borg-
arnesi, á Akureyri, Egilsstöðum,
Selfossi og Ísafirði. Þjónustu-
miðstöð UMFÍ í Reykjavík er til
húsa í Fellsmúla 26. Hlutverk
Þjónustumiðstöðvanna er að þjón-
usta félög, deildir og félagsmenn á
sínu svæði.
Eigum gott ungmennafélags-
sumar og góðar stundir.
Íslandi allt.
Fjölskyldan á
fjallið og Göngum
um Ísland
Eftir Björn B. Jónsson
Höfundur er formaður UMFÍ.
Brúðkaupsgjafir
Br
úð
ar
gj
af
al
is
ta
r
Mörkinni 3, sími 588 0640.
Opið mán-fös kl.11-18 - lau kl. 11-15
www.casa.is
www.nowfoods.com
Skólavörðustíg 8
10% kynningarafsláttur
af Lapponia skart - maí og júní