Morgunblaðið - 30.07.2003, Síða 10

FRÉTTIR
10 MIÐVIKUDAGUR 30. JÚLÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
ÞÓRÓLFUR Árnason borgarstjórisegist telja nauðsynlegt vegna þeirr-ar stöðu sem hann gegnir að skýraþátt sinn vegna fyrri hluta frumat-
hugunar Samkeppnisstofnunar á olíufélögun-
um og frétta um meint verðsamráð olíufélaga,
þar sem nafn hans hefur m.a. komið við sögu
en hann var á sínum tíma framkvæmdastjóri
markaðssviðs hjá Olíufélaginu.
„Ég legg áherslu á að athugun Samkeppn-
isstofnunar hefur ekki verið birt opinberlega
né heldur frumgögn og enn hafa tvö félaganna
ekki skilað inn neinum umsögnum, athuga-
semdum eða andmælum til Samkeppnisstofn-
unar. Öll félögin hafa áskilið sér rétt til að gera
það seinna. Það sem ég hef gert er að ég hef
boðið Samkeppnisstofnun alla þá aðstoð sem
ég hugsanlega gæti veitt miðað við þá þekk-
ingu sem ég hafði á þessu máli. Ég fór þangað í
þrjú viðtöl í fyrra og þeir hafa getað leitað til
mín aukalega eins og þeim sýnist. Ég hef gætt
trúnaðar við Samkeppnisstofnun. Ég fékk líka
vitneskju um ýmislegt á þeim fundum sem ég
vissi ekki áður og er bundinn trúnaði um.“
Þórólfur segir að þótt ekki sé hægt um vik
vegna rannsóknarinnar, hafi hann frá því að
málið kom upp ætlað sér að skýra opinberlega
þau málsatvik sem hann varða fyrir borgarbú-
um. „Það trúnaðarsamband sem ég verð að
eiga við borgarbúa gerir það að verkum að ég
tel nauðsynlegt að tjá mig nú um helstu efn-
isþætti málsins.“
Þórólfur hóf störf hjá Olíufélaginu sem
framkvæmdastjóri markaðssviðs 16. október
árið 1993 og gegndi því starfi til 30. apríl árið
1998. Áður hafði hann verið markaðsstjóri hjá
Marel í sjö ár.
„Fljótlega eftir að ég hóf störf hjá Olíufélag-
inu fór ég að sjá að ýmislegt á sviði verð-
ákvarðana og samvinnu milli félaganna var
með öðrum hætti en almennt tíðkast í sam-
keppnisrekstri. Án efa er ástæðan, ef maður
fer að reyna að gera sér hana í hugarlund, ára-
tugalangt samstarf sem upphaflega byggðist á
forsögn af hálfu stjórnvalda. Ég gekk út frá því
í upphafi að þetta vinnuumhverfi væri eðlilegt í
þessum viðskiptum. Þetta var við lýði áður en
ég kom til starfa og hélt áfram eftir að ég fór af
vettvangi. Ég var yngsti maðurinn sem starf-
aði á markaðssviði þegar ég hóf störf þar 36
ára og var að læra og skilja og reyna að átta
mig á því hvernig kaupin gerðust á eyrinni.
Sem markaðsstjóri hafði ég umsjón með bens-
ínstöðvum Esso og var sem markaðsstjóri
ábyrgur fyrir að innleiða Safnkortið og aðrar
markaðsaðgerðir. Markmið mitt var að gera
markaðssetningu fyrirtækisins líflegri og nú-
tímalegri. Við fórum að bæta umhverfið á
bensínstöðvunum og selja þar matvöru og
neytendavörur í staðinn fyrir einungis olíu og
tvist. Ég hafði mikil tengsl við helstu viðskipta-
menn og held að hluti af áhuga Olíufélagsins á
mér hafi verið tengsl mín við útgerðarmenn.
Ég hafði selt þeim flestum Marelvogir og
ferðast mikið um landið til að hafa tal af þeim
og heyra hvað þeir væru að gera.
Hjá Olíufélaginu lagði ég áherslu á að færa
markaðsaðgerðir inn í nútímalegra umhverfi,
koma á afsláttarkerfum, koma fyrirtækjum
fyrir í afsláttarflokkum og bæta samkeppn-
isstöðu félagsins. Það tókst víða og var mikil
samkeppni t.d. í viðskiptum við verktakafyr-
irtæki með olíuvörur, um sölu á pappír og öðr-
um tengdum rekstrarvörum við ýmsa aðila. Í
þessum málum sem undir mig féllu markaði ég
einarða samkeppnisstefnu.
Mér var hins vegar gert það ljóst frá upphafi
að ákvarðanir um verðlagningu fljótandi elds-
neytis, bensíns og olíu á bíla, skip og vinnu-
vélar, væru ekki á mínu starfssviði. Ábyrgð á
verði á þeim vöruflokkum var hjá forstjóra. Ég
sat hins vegar í vinnuhópi um verðlagsmál á
þessu sviði þar sem mín þátttaka byggðist
fyrst og fremst á framkvæmd verðbreytinga,
s.s. að tilkynna verðbreytingar til umboðs-
manna og allra bensínstöðva, koma birgðataln-
ingu á í sambandi við verðbreytingar og kynna
þær út á markaðinn með auglýsingum, bréfum
og tilkynningum til viðskiptamanna. Ég gerði
tillögur um verðstefnu innan þess hóps út frá
markaðssjónarmiðum. En ég réð aldrei í verð-
ákvörðuninni.“
Þórólfur segir viðskipti á stórnotendasviði
að mörgu leyti hafa verið sérstök en þau voru á
verksviði fjármálasviðs. Samkvæmt landslög-
um hafi verið bannað að veita afsláttarkjör og
samkeppnisforskot til útgerðar byggðist því
nær eingöngu á fyrirgreiðslu, s.s. lánastarf-
semi við skipakaup, kaup og leigu á kvóta og
kaup á ýmiss konar aðstöðu. „Mér er sérstak-
lega minnisstæð ein saga, ég var á leið norður í
land að ræða við viðskiptamann og ræddi við
þáverandi yfirmann fjármálasviðs og upplýsti
hann um að ég væri að fara að heimsækja
þennan tiltekna aðila. Þá sagði hann: „Er hann
viðskiptavinur hjá okkur?“ – „Já, einn af þeim
betri tel ég, svaraði ég. „Já, þá hlýtur hann að
borga vel,“ sagði hann þá. „Ég þekki hann
nefnilega ekki.“ Þessi viðskiptavinur hafði sem
sagt aldrei þurft að fá lán hjá Olíufélaginu. Við-
skiptaumhverfið byggðist á því að fjármálafyr-
irgreiðsla við útgerð réð viðskiptunum. Eign-
arhlutur Olíufélagsins í útgerðarfélögum
byggðist á því að skuldbreyting lána leiddi til
kaupa á hlutafé. Þetta hafði ég ekkert um að
segja, sem þó var einn stærsti viðskiptalegi
hluti Olíufélagsins. Það er svo aftur mjög sér-
stakt að útgerðarmenn hafa ætíð verið í stjórn
hjá félaginu og mikil samtenging verið á milli
útgerðarmanna og Olíufélagsins.“
Borgarstjóri segir að í starfi hans á sínum
tíma hjá Olíufélaginu hafi einnig falist að sjá til
að öllum útboðum og fyrirspurnum viðskipta-
manna yrði svarað en verðákvörðun vegna til-
boða eða tilkynninga hafi verið á ábyrgð for-
stjóra.
„Ég ákvað aldrei verð á bensíni eða olíu til
viðskiptavina. Ég setti inn tölur samkvæmt
fyrirmælum forstjóra. Í byrjun, þegar ég er að
byrja að vinna þarna, er einungis verðlisti til
staðar. Það var ekki heimilt að veita afslætti
fyrr en ég var búinn að starfa hjá félaginu í eitt
ár. Þá er komin upp sú staða að við verðum að
magntengja viðskiptin á einhvern hátt. Við
gengum á undan með því að setja upp afslátt-
arflokka sem voru að mig minnir frá 20 aurum
upp í 70 aura á lítra allt eftir magntölu við-
skipta. Við gengum á undan og fórum til út-
gerðarmanna og verktakafyrirtækja með af-
sláttartölur á slíkum grunni á árabilinu
1995–1997.“ Hann segir mikilvægt að menn
átti sig á þeim tölum sem um var að ræða í
rekstri félagsins. Olíufélagið hafi á þessum
tíma selt um 280 milljónir lítra af olíu á ári en
hending að hagnaður næðist yfir 200 milljónir
króna. Heildarrýmið hafi því verið innan við
eina krónu á lítra. „Okkur þótti þetta sjálfum
stundum litlir afslættir en 20–70 aurar á lítra
eru stórir peningar þegar magnið er þetta mik-
ið í reikningsdæminu.“
Þórólfur bendir á að eins og fram hafi komið
í fréttum af frumathugun Samkeppnisstofnun-
ar telji hún ótvírætt að Skeljungur hafi átt
ákveðið frumkvæði að því á árunum 1995–1996
að ná samkomulagi um meðferð útboða á milli
félaganna. „Ég er ekki að ljóstra neinu upp
með þessu, það er niðurstaða Samkeppnis-
stofnunar í sinni frumathugun. Hún bendir á
tíða fundi, hún bendir á gögn frá Skeljungi allt
frá 1995 þar sem þeir hafa verið að undirbúa
samvinnu félaganna um útboð og hún bendir á
tíða fundi forstjóra olíufélaganna sumarið 1996
í aðdraganda útboða á vegum Landhelgisgæsl-
unnar, Reykjavíkurborgar, ÚA og dómsmála-
ráðuneytisins. Þá er það álit stofnunarinnar að
á ákveðnum fundi 16. september 1996 hafi for-
stjórarnir þrír náð einhvers konar samstarfs-
samningi eða heildarsamkomulagi um sam-
starf í þeim útboðum sem framundan voru.
Þessar niðurstöður Samkeppnisstofnunar hafa
komið fram opinberlega, en ég hef ekki frekar
en aðrir heyrt hugsanleg andmæli olíufélag-
anna.“
Tíðir fundir forstjóra
Spurður um hvenær hann hafi haft fyrst
vitneskju af fundum forstjóranna segir Þór-
ólfur að hann hafi vitað af fundum þeirra en
slíkir fundir hafi verið tíðir.
„Ég vissi að þeir voru að hittast, en þeir voru
oft að hittast forstjórarnir. Það gátu verið
mjög eðlilegar ástæður fyrir slíkum fundum.
Þeir áttu eignir saman. Birgðastöðvar, bens-
ínstöðvar, eldsneytisafgreiðslu í Keflavík og
stóðu saman að innkaupum á svartolíu. Þannig
að í sjálfu sér var ekki óeðlilegt að þeir hittust.
Eftir slíka fundi var stundum beint til okkar
millistjórnendanna verkefnum á borð við að
breyta skiltum á sameiginlegum stöðvum,
tryggja að betur væri farið með eignir eins og
birgðastöðvar og sjá til að þær vörur sem áttu
að vera í hillum á samreknum stöðvum væru
frá öllum félögunum. Þannig að þegar við-
skiptavinir sáu þrjá fána gátu þeir verið vissir
um að fá sína smurolíutegund. Þetta gat ekki
verið mikið öðruvísi. Þess vegna voru sum þau
fyrirmæli sem maður fékk um slíka hluti mjög
eðlileg.
Í umræðu undanfarinna daga hefur meðal
annars verið rætt um tvö tölvuskeyti frá mér
sumarið 1996. Mér finnst Vilhjálmur Þ. Vil-
hjálmsson, oddviti Sjálfstæðisflokksins í borg-
arstjórn, fljótur til að fella dóm yfir mér í fjöl-
miðlum í gær. Hann túlkar tölvupósta úr
frumrannsókn sem sönnun þess að ég hafi ver-
ið einn aðalforystumaðurinn í verðsamráði ol-
íufélaganna. Ég held því hins vegar fram að
séu skeytin lesin af yfirvegun og sanngirni í
samhengi við annað sem fram kemur í frum-
athugun Samkeppnisstofnunar, sýni þeir þvert
á móti að mér var í mun að nýta öll tækifæri
sem gáfust til samkeppnisaðgerða.
Annars vegar er um að ræða skeyti þar sem
ég kem til forstjóra félagsins upplýsingum um
að Skeljungur vilji ræða verðstefnu í útboðum
og að forstjóri Skeljungs vilji ræða það mál við
forstjóra Olíufélagsins. Forstjóri Olíufélagsins
svaraði því til að hann myndi sjá um þessi sam-
skipti þaðan í frá. Það staðfestir að ákvörðun
um hugsanlegt samráð um verðstefnu og
markaðsskiptingu var ekki í mínum höndum.
Skeytið er í fullu samræmi við þær skýringar
sem ég gaf á borgarráðsfundi í gær um að-
draganda að tilboðsgerð Reykjavíkurborgar.
Með þessum pósti vísaði ég umleitunum og
hugsanlegum tillögum annarra olíufélaga frá
mér til forstjóra míns.
Hins vegar er um að ræða innanhússpóst
sem hefur verið birtur og mjög rangtúlkaður.
Þar er ég að leggja upp hvaða taktík Olíufélag-
ið ætti að nota í þeim útboðum sem framundan
Samráð var siðferði-
lega óviðunandi
Þórólfur Árnason borg-
arstjóri segir að honum
þyki miður að störf hans
skuli hafa blandast inn í
samráð olíufélaganna á
sínum tíma. Hann segist í
samtali við Steingrím Sig-
urgeirsson sjálfur aldrei
hafa borið ábyrgð á verð-
ákvörðunum eða samráði í
starfi sínu hjá Olíufélag-
inu. Þórólfur segist
reiðubúinn að starfa
áfram sem borgarstjóri.
Morgunblaðið/Kristinn
Þórólfur Árnason borgarstjóri segir að hann telji sig ekki hafa platað Reykjavíkurborg með undirritun útboðs Olíufélagsins.