Morgunblaðið - 30.07.2003, Síða 30

MINNINGAR
30 MIÐVIKUDAGUR 30. JÚLÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
E
ITT helsta markmið
laga um fæðingar-
og foreldraorlof er
að stuðla að jafnri
stöðu kynjanna á
vinnumarkaði. Það markmið
kemur m.a. fram í athugasemd-
um frumvarpsins, frá árinu 2000,
en einnig kom það fram í ræðu
þáverandi félagsmálaráðherra,
Páls Péturssonar, þegar hann
mælti fyrir frumvarpinu á Alþingi
hið sama vor. Í athugasemdunum
segir m.a.: „Markmiðið með þess-
ari lögbundnu skiptingu milli for-
eldra [þ.e. að hvorki móðir né fað-
ir geti framselt sinn þriggja
mánaða sjálfstæða rétt til fæðing-
arorlofs] er m.a. að stuðla að
jafnri foreldraábyrgð sem og
jafnri stöðu
kynjanna á
vinnumark-
aði.“
Mikilvægt
er að hafa
þetta mark-
mið í huga þegar rætt er um lögin
– sem komu að fullu til fram-
kvæmda sl. áramót – og framtíð
Fæðingarorlofssjóðs.
Lögin eiga m.ö.o. að hafa það í
för með sér að jafnmiklar líkur
verði á því að konur á barneign-
araldri og karlar fari í orlof vegna
fæðingar barns. Þar með ætti
launabilið á milli karla og kvenna
á vinnumarkaði að minnka.
Páll Pétursson fór m.a. inn á
þetta í framsöguræðu sinni, vorið
2000, en þar sagði hann m.a.:
„Ein skýringin á kynbundnum
launamun, sem viðgengst því
miður enn þá, er að konur séu
meira bundnar heimili en karlar
og frátafir þeirra frá vinnu vegna
barneigna meiri en karla. Því
þarf að gera aðgengilegt fyrir alla
feður að taka fæðingarorlof ef
þeir kjósa.“
Aðrir þingmenn, úr stjórn og
stjórnarandstöðu, sem þátt tóku í
umræðunni um frumvarpið á Al-
þingi á sínum tíma tóku í sama
streng. Arnbjörg Sveinsdóttir,
þingmaður Sjálfstæðisflokksins,
sagði t.d.: „Það að þrír mánuðir
verði bundnir föður mun hafa
mun víðtækari áhrif til viðhorfs-
breytinga á stöðu kynjanna í
samfélaginu en við höfum áður
kynnst. Það að feður fari inn á
heimilin og taki jafnan þátt í upp-
eldi og umönnun barna sinna á
fyrstu mánuðum mun gerbreyta
afstöðu atvinnulífsins til starfs-
manna sinna.“
Í stuttu máli hlaut frumvarpið
almennt góðar viðtökur á Alþingi
og var það að lokum samþykkt
með 50 samhljóða atkvæðum á
vordögum 2000. Síðan þá hafa
stjórnmálamenn, hvar í flokki
sem þeir eru, hampað lögunum
sem einu mikilvægasta skrefi,
sem tekið hefur verið, í átt til
jafnréttis kynjanna. Og ef um-
ræðan er skoðuð grannt kemur í
ljós að liðsmenn stjórnarflokk-
anna hafa margir hverjir keppst
um að eigna sér frumkvæðið að
setningu laganna. Allir vildu
semsé Lilju (eða Orlofslögin)
kveðið hafa…
Fyrsti áfangi fæðingar- og for-
eldraorlofslaganna tók gildi í
upphafi árs 2001 og skv. upplýs-
ingum frá Tryggingastofnun rík-
isins (TR), nýttu um 80% nýbak-
aðra feðra sér sjálfstæðan rétt
sinn til fæðingarorlofs fyrstu tvö
árin. Karlar tóku að meðaltali 1,5
mánuð í fæðingarorlof á síðasta
ári, skv. upplýsingum á heimasíðu
TR, en konur tóku að meðaltali 4
mánuði. Á fyrstu fjórum mán-
uðum þessa árs fengu að meðal-
tali um 800 feður greiðslur úr
Fæðingarorlofssjóði en rúmlega
2.100 konur. Þetta hlýtur að telj-
ast ánægjuleg þróun, sé litið til
markmiða umræddra laga. Til
samanburðar má geta þess að
ekki nema tíu til fjórtán feður
fóru í fæðingarorlof á ári fyrir
gildistöku títtnefndra laga.
Á hinn bóginn er athyglisvert
að sjá að áætlaðar meðalgreiðslur
úr sjóðnum til mæðra fyrstu fjóra
mánuði þessa árs eru um 152 þús-
und kr. en til feðra á sama tíma-
bili um 254 þúsund kr. Gefa þess-
ar tölur til kynna að enn sé þó
nokkur munur á launum karla og
kvenna. Á heimasíðu TR kemur
jafnframt fram að um 1% mæðra
sem fengu greiðslu úr sjóðnum,
fyrstu fjóra mánuði ársins, er
með hærra en 500 þúsund kr. í
meðalgreiðslur eða 11 konur en
um 9% feðra eða 106 karlmenn!
Nokkuð hefur verið rætt um
framtíð laganna, að undanförnu,
eftir að í ljós hefur komið að allt
stefni í að eigið fé Fæðingar-
orlofssjóðs verði að fullu uppurið
árið 2005. Útgjöld sjóðsins hafa
m.ö.o. stigmagnast undanfarin
misseri en tekjurnar hafa aftur á
móti lítið hækkað, skv. frétt
Morgunblaðsins frá 16. júlí. Ein
ástæðan fyrir þessari stöðu sjóðs-
ins er sögð sú að fleiri hafi nýtt
sér réttindi laganna en áætlanir
gerðu ráð fyrir. Enn fremur kann
að vera að laun og þar með
greiðslur úr sjóðnum – sér-
staklega til feðra – séu hærri en
ráð var fyrir gert.
Í athugasemdum orlofsfrum-
varpsins kemur m.a. fram að það
sé einungis „tímabundin aðgerð“
að lögbinda skiptingu fæðingar-
orlofs milli foreldra vegna þess að
„reynslan hafi sýnt að í [gamla
kerfinu hafi] konur aðallega nýtt
réttinn til fæðingarorlofs þrátt
fyrir að foreldrar [hafi átt] þann
rétt sameiginlegan.“ Segir enn-
fremur að lögbinda þurfi fyrir-
komulagið með þessum hætti
meðan réttur feðra til fæðingar-
orlofsins festist í sessi.
Að mínu mati er binding fæð-
ingarorlofsins við foreldri for-
senda þess að markmið laganna
nái fram að ganga; þ.e. að konur
og karlar nái jafnri stöðu á vinnu-
markaði; að t.d. kynbundinn
launamunur, sem enn er til stað-
ar, hverfi að fullu. Þótt feður hafi
„brugðist vel við“ lögunum er of
snemmt að segja til um það hvort
réttur þeirra til orlofs hafi náð að
„festa sig í sessi“. Þetta verða
þeir, sem nú vinna að endur-
skoðun laganna innan félags-
málaráðuneytisins, að hafa í
huga. Einnig hlýtur hin þver-
pólitíska samstaða um lögin að
skipta miklu máli. Stjórnmálin
snúast m.a. um að forgangsraða.
Ljóst er að jafnrétti kynjanna
hefur verið sett ofarlega á for-
gangslistann. Framhjá því má
ekki líta.
Allir vildu
Orlofið
kveðið hafa…
„...Liðsmenn stjórnarflokkanna hafa
margir hverjir keppst um að eigna sér
frumkvæðið að setningu laganna.“
VIÐHORF
Eftir Örnu
Schram
arna@mbl.is
✝ Sturlaugur Jó-hannsson fæddist
í Bolungarvík 27.
ágúst 1924. Hann lést
á Landspítalanum
við Hringbraut 24.
júlí síðastliðinn. For-
eldrar hans voru
hjónin Jóhann Jón
Jensson, f. í Bolung-
arvík 15.4. 1898, d.
21.4. 1967, og Sig-
urða Sigurðardóttir,
f. á Breiðabóli í Hóls-
hreppi 9.7. 1895, d.
18.1. 1947. Bræður
Sturlaugs eru: 1)
Hjörleifur Hafliðason, f. 12.9.
1920, kona hans er Júlíana Hin-
riksdóttir; 2) Ágúst Jóhannsson, f.
31.7. 1926, kona hans er Birna
Þorbjörnsdóttir; og 3) Sigurður
Jóhann Jóhannsson, f. 12.12. 1934,
kona hans er Sæunn S. Sigurjóns-
dóttir.
Sturlaugur kvæntist 31. maí
1947 eftirlifandi eiginkonu sinni,
Önnu Magneu Gísladóttur, f. á
Ísafirði 9.6. 1924, dóttir hjónanna
Gísla Guðbjarts Hólmbergssonar,
f. á Ísafirði 7.8. 1895, d. 29.2. 1988,
og Lovísu Þórunnar Kristmunds-
dóttur, f. í Tungusveit í Stranda-
sýslu 27.9. 1900, d. 16.8. 1973.
Börn Sturlaugs og Önnu Magn-
eu eru: 1) Páll Helgi, f. 2.10. 1945,
eiginkona Emma S. Rafnsdóttir, f.
24.3. 1948, börn þeirra eru: a)
dóttir, f. 16.7. 1968, d. 17.7. 1968,
b) Rafn, f. 23.3. 1970, eiginkona
Marijke C. P. Colruyt, f. 2.12.
1971, synir þeirra eru Gísli, f.
28.4. 1997, og Julo Thor, f. 8.10.
1998, c) Þórunn, f. 10.7. 1971, eig-
inmaður Hermann Halldórsson, f.
3.7. 1971, börn
þeirra eru Halldór
Páll, f. 23.12. 1995,
og Emma Jóna, f.
15.10. 1997, d) Fann-
ey, f. 7.3. 1974, dóttir
hennar og Rolf
Stöcklin er Katrín
Emma, f. 10.1. 1996,
e) Arnar, f. 13.1.
1976, sambýliskona
Halla Björk Þorláks-
dóttir, f. 30.12. 1974,
f) Birna, f. 28.5.
1986; 2) Sigríður El-
ísabet, f. 25.9. 1949,
eiginmaður Ómar
Örn Þorbjörnsson, f. 8.6. 1946,
börn þeirra eru: a) Auður Berg-
lind, f. 17.8. 1972, sambýlismaður
Guðmundur Ingi Jónsson, f. 3.10.
1971, dóttir þeirra er Elísa Karen,
f. 28.9. 1998, b) Hákon Örn, f. 30.5.
1977, c) Sturlaugur Aron, f. 30.5.
1977; 3) Þórunn Lovísa, f. 17.12.
1950, d. 14.7. 1987, eiginmaður
Bragi Benediktsson, f. 27.3. 1949,
börn þeirra eru: a) Anna Lauga, f.
28.8. 1972, sambýlismaður Karl
Jakob Löve, f. 20.6. 1966, dóttir
þeirra er Þórunn Lovísa, f. 23.11.
2001, b) Benedikt Þór, f. 27.9.
1978, c) Teitur, f. 11.5. 1983;. 4)
Guðrún Ingibjörg, f. 3.3. 1958,
eiginmaður Karl Jensson, f. 30.3.
1958, sonur þeirra er Hafþór, f.
19.11. 1995.
Sturlaugur og Anna áttu heima
á Tangagötu 15a á Ísafirði allt
fram til ársins 1996 þegar þau
fluttust að Dalbraut 18 í Reykja-
vík.
Útför Sturlaugs fer fram frá
Laugarneskirkju í dag og hefst at-
höfnin klukkan 13.30.
Í minningunni er fallegur síðsum-
ardagur á Ísafirði og lítil stúlka bíð-
ur óþreyjufull í eldhúsinu hjá
mömmu sinni, hún er komin í betri
fötin, kjól og sportsokka. Hún er að
bíða eftir að pabbi hennar komi
heim af síldinni. Eftirvæntingin er
mikil, hún hlakkar til að fá pabba
heim og veit líka fyrir víst að hann
hefur einhvern glaðning meðferðis.
Mömmu hennar finnst sjálfsagt nóg
um óróleikann og til þess að dreifa
huga hennar stingur hún upp á að
hún skreppi út í Norðurtanga til að
athuga hvort ekki sjáist til ferða
Straumnessins. Stúlkan þarf að bíða
dágóðan tíma í fjörunni áður en hún
sér hvar bátur kemur siglandi inn
Skutulsfjörðinn, hún bíður þar til
hún er viss um að þetta sé örugglega
bátur pabba hennar og tekur þá
sprettinn heim í Tangagötu. Þetta
er ein af fyrstu minningum mínum
tengdum pabba, seinna meir fór
hann svo að vinna í landi og þá urðu
samvistirnar meiri. Þær hafa þó
aldrei verið jafnmiklar og síðustu
sjö árin eftir að þau mamma fluttu
til Reykjavíkur. Um sama leyti eign-
uðumst við Kalli hann Hafþór afa-
dreng eins og pabbi nefndi hann
alltaf, þeir voru miklir félagar og
vinir. Það má segja að á hverjum
degi hafi afi komið til Hafþórs til að
leika eða fara með drenginn sinn í
göngutúr eða út á kirkjuróló. Það að
fá að upplifa og fylgjast með sam-
skiptum þeirra gaf mér skýrari
mynd af því sem pabbi lagði hvað
mesta áherslu á í lífi sínu, vinnu-
semi, hjálpsemi og vandvirkni en þó
fyrst og fremst það að sýna sam-
ferðafólki sínu blíðu og væntum-
þykju því þá farnaðist manni vel.
Það var ómetanlegt fyrir Hafþór að
fá að njóta svona mikilla samvista
við afa sinn í þessi tæpu átta ár.
Hann minnist afa sem alltaf var
tilbúinn að leika við hann, kenndi
honum vísur og þulur og sagði hon-
um sögur frá barnsárum sínum vest-
ur í Bolungarvík þegar hann gekk
um á skóm úr fiskroði, borðaði
fjallagrasagraut og drakk geita-
mjólk. Fyrir allt þetta og miklu
meira þökkum við nú á kveðjustund.
Okkur finnst við hæfi að kveðja
hann með einni af mörgum kvöld-
bænum sem hann kenndi okkur af-
komendum sínum, því að eins og
hann sagði alltaf, það má enginn
fara að sofa án þess að biðja bæn-
irnar sínar og signa sig.
Legg ég nú bæði líf og önd,
ljúfi Jesús, í þína hönd,
síðast þegar ég sofna fer
sitji Guðs englar yfir mér.
(Hallgrímur Pétursson.)
Guð geymi kæran pabba og afa.
Guðrún, Karl og Hafþór.
Nú þegar við kveðjum afa okkar
koma margar minningar upp í hug-
ann um allar góðu stundirnar sem
við áttum með honum og ömmu á
Ísafirði, það var alltaf mikið til-
hlökkunarefni þegar stóð til að fara
vestur í heimsókn til þeirra.
Alltaf bar afi hag okkar allra fyrir
brjósti og minnumst við þess með
brosi þegar hann mátti ekki heyra
okkur hnerra því að þá var hann
kominn með Vick-kremið og trefil-
inn til þess að fyrirbyggja frekari
veikindi.
Okkur langar að kveðja elsku afa
okkar með bæninni sem hann
kenndi okkur þegar við vorum lítil.
Vertu yfir og allt um kring
með eilífri blessun þinni,
sitji Guðs englar saman í hring
sænginni yfir minni.
(Sig. Jónsson frá Presthólum.)
Berglind, Sturlaugur,
Hákon, Anna Lauga,
Benedikt og Teitur.
Drengstaulinn, sem nýtur blíð-
viðrisins, þar sem hann situr
áhyggjulaus í kúskeljabingnum við
vararvegginn, hefur valið sér þykka
skel til að heyja skeljakapp við leik-
bróður innan tíðar. Hann er á þeim
aldri þegar öðrum er eftirlátið að
hafa áhyggjur af brauðstriti og öðru
amstri hvunndagsins. Samt sem áð-
ur hefur tal fullorðna fólksins ekki
farið fram hjá honum. Kannski þess
vegna verður honum litið inn um
opnar dyr beitingaskúrinnar, þar
sem bróðir hans á sextánda ári
stendur við lóðabalann. Byrðar hins
fulltíða manns eru farnar að hvíla á
herðum hans. Æskan er liðin. Ef til
vill eru það óljósar síðari tíma
vangaveltur um hlutdeild þessa tíu
ára eldri bróður í áhyggjulausri
bernsku drengsins, sem varðveitt
hafa myndbrotið öðru fremur, þótt
yfir sex tugir ára séu síðan runnir í
tímans haf.
Fáum árum seinna er drengnum
ljóst mikilvægi bróðurins, þegar
hann heyrir foreldra sína ræða um
flutning fjölskyldunnar frá Bolung-
arvík til Ísafjarðar. Og áður en hann
fær áttað sig er bróðirinn farinn inn
á Ísafjörð til búsetu, til að ávinna
fjölskyldunni rétt til kaupa á hús-
næði þar í bæ; nokkuð sem þætti
skondið í dag. Þetta var á stríðs-
árunum þegar alls staðar var skort-
ur á öllu til alls.
Hratt flýgur stund. Strákpattinn í
skeljabingnum er orðinn löggilt
gamalmenni samkvæmt útlistun
samfélagsins. Og bróðir hans, sem
forðum stóð við lóðabalann er farinn
til nýrra heimkynna. Hann beitir
ekki fleiri lóðir og hann hringir ekki
oftar í litla bróður til þess eins að
vita hvernig hann hefur það.
Sturlaugur bróðir minn lagði
hönd að mörgu á lífsleiðinni. Hann
var lengi landmaður á bátum, bæði í
Bolungarvík og á Ísafirði, bifreiða-
stjóri til margra ára og á bílaverk-
stæðum vann hann í fjölda ára; enda
voru bílar áhugamál hans öðru
fremur. Fyrir allt þetta minnast
hans margir þeir, sem eftir eru. Ég
hygg þó að fleiri, nú á ýmsum aldri,
minnist hans sem umsjónarmanns í
Grunnskólanum á Ísafirði, „skóla-
afa“ eins þeir voru gjarnan kallaðir,
sem gegndu þessu vandasama og
mikilvæga starfi. Með því lauk
langri og farsælli starfsævi Stur-
laugs Jóhannssonar.
Sturlaugur hafði ekki verið lengi á
Ísafirði þegar leiðir hans og Önnu
M. Gísladóttur sköruðust. Þau felldu
hugi saman og gengu í hjónaband
31. maí 1947 og hófu búskap á Ísa-
firði. Nánast alla tíð stóð heimili
þeirra í Garðshorni, eins og Tanga-
gata 15A heitir á máli innfæddra.
Þeim varð fjögurra barna auðið:
Sonurinn Páll Helgi er elstur, þá
Sigríður Elísabet, Þórunn Lovísa og
Guðrún Ingibjörg. Þórunn lést að-
eins 35 ára að aldri, frá eiginmanni,
Braga Benediktssyni, og þremur
börnum. Við fráfall hennar var mik-
ill harmur kveðinn að fjölskyldunni
allri. Hin síðari ár hrakaði heilsu
Önnu svo, að árið 1996 sáu þau sér
ekki annan kost en að flytja til
Reykjavíkur vegna sjúkleika henn-
ar. Þeim umskiptum og veikindum
konu sinnar mætti Sturlaugur með
æðruleysi.
Ég mæri ekki látinn bróður þótt
ég fullyrði að Sturlaugur hafi verið
hjartahlýr maður, sem ekkert aumt
mátti sjá. Hann var frekar hlédræg-
ur, flíkaði ekki mikið skoðunum sín-
um, en átti engu að síður auðvelt
með að umgangast fólk. Hann var
það sem kallað er vinur vina sinna,
bóngóður og taldi ekki eftir sér
sporin ef rétta þurfti hendi, lagði al-
úð við allt það sem hann tók sér fyrir
hendur. Samviskusemi var honum í
blóð borin.
Veikindi Önnu Möggu, eins allir
sem til þekktu kölluðu konu hans,
voru bróður mínum mikil raun, sem
hann mætti af kjarki og staðfestu
þess manns, sem fram yfir öll mann-
leg mörk er tilbúinn að gefa af sjálf-
um sér, sínum nánustu til velfarn-
aðar. Í veikindum sínum tók hann
ekkert jafn nærri sér og að geta
ekki lengur heimsótt Önnu á hjúkr-
unar-heimilið Skjól, þar sem hún
hefur dvalið um nokkurt skeið. Þrátt
fyrir allt gladdist hann þó í hjarta
sínu og þakkaði guði fyrir að vita af
henni í góðum höndum. Það var hon-
um mikilvægara en allt annað.
Elsku Anna, Palli, Sigga Beta,
Gunna og Bragi. Hugur fjölskyldu
okkar Sæu er hjá ykkur á þessari
stundu, þótt orða kunni að vera
vant. Það á einnig við um fjölskyldur
bræðra minna, Gústa og Hjörleifs.
Síðustu samverustundirnar á
langri samleið færðu mér fullvissu
um að bróðir minn hvílist nú á græn-
um grundum og mun leiddur verða
að vötnum þar sem hann má næðis
njóta, af þeim, sem ávallt var honum
leiðarljós og sú stoð, sem reyndist
honum styrkust á erfiðum stundum.
Guð blessi minningu bróður míns,
þess góða drengs.
Sigurður J. Jóhannsson.
STURLAUGUR
JÓHANNSSON