Vísir - 16.10.1980, Blaðsíða 17

vtsnt
Setiö aö tafli. Daviö B. Daviösson og Vilhjálmur Sveinbjörnsson.
„Þeim börnum, sem um getur
i a-ogb-liö 51. gr., skal séö fyrir
kennslu á sérstofnunum sam-
kvæmt þessari grein. Þar skai
þeim veitt uppeldi og fræösla
viö þeirra hæfi, enda iiggi fyrir
álit sálfræöiþjónustu um, aö
nám i grunnskóla beri ekki til-
ætlaöan árangur”. Þannig
hljóöar upphaf 52. gr. grunn-
skólalaganna og er átt viö þau
börn, sem talin eru vikja svo frá
eölilegum þroskaferli, aö þau
geti ekki notiö eölilegrar
kennslu án aöhlynningar. Sföan
segir I greininni. Menntamála-
ráöuneytiö hefur forgöngu um,
aö slikar sérstofnanir veröi
reistar. Þaö lætur gera heildar-
áætlun um slfkar stofnanir og
rekstur þeirra, og skal hún aö
fullu framkvæmd innan 10 ára
frá gildistöku laga þessara”.
Grunnskólalögin voru sett *
1974, en hvernig hefur gengiö aö
koma ákvæöum áöurnefndrar
greinar laganna I framkvæmd?
Þvi átti aö vera lokiö á 10 ár-
um og nú er liöinn meira en
helmingurinn af þeim tfma.
Þrátt fyrir þaö tókst blaöa-
manni VIsis ekki aö hafa upp
á nema einni slikri „sérstofn-
un”, sem gæti falliö undir þenn-
an liö. Raunar er þar aöeins um
óformlega „stofnun” aö ræöa,
þvi hún er deild úr grunnskólum
Kópavogs, tilkomin fyrir áhuga
þeirra sem viö hana starfa, og
velvilja bæjaryfirvalda i Kópa-
vogi.
Sjá fram á þörfina.
Stjórnandi stöövarinnar i
Kópavogi er Ragna Freyja
Karlsdóttir, sem er „áerkennari
barna og unglinga sem eiga viö
tilfinningaleg og geöræn vanda-
mál aö striöa”. Ragna hóf sér-
kennaranám i Kennaraháskól-
anum, en var siöan einn vetur i
Noregi og lauk þaöan prófi voriö
1970 ásamt Theodóru Baldvins-
dóttur. Voru þær fyrstu islensku
sérkennararnir á sinu sviöi.
Blaöamaöur Visis heimsótti
Rögnu i Sérkennslustööina og
var hún fyrst spurö um aödrag-
andann aö stofnun stöövarinn-
ar, sem i raun likist meira
heimili en stöö, og mun
heimilisnafniö veröa notaö hér
eftir i greininni.
„Fyrsta veturinn eftir aö ég
kom heim frá námi starfaöi ég
viö sálfræöiþjónustu SASIR i
Garöabæ. Næsta vetur veitti ég
Hlaögeröiskoti forstööu, en þar
var rekiö heimili fyrir stúlkur”,
svaraöi Ragna.
„Þaö var svo ekki fyrr en
þriöja veturinn eftir aö ég kom
heim, sem ég fór aö starfa viö
skóla Kópavogs. Fór ég milli
skólanna og prófaöi börn, sem
virtust eiga i erfiöleikum og
reyndi aö hjálpa i vægum tilfell-
um. Aöstaöa var ekki tilaö gera
meira. En þaö kom i ljós viö
prófanirnar aö þörfin var mikil
og annan veturinn varö til visir
aö þvi heimili, sem nú er hér.
Byrjaöi þaö i litilli Tbúö og haföi
ég einn kennaranema til aöstoö-
ar”, sagöi Ragna Freyja.
Biðu og vonuðu i 8 ár.
Haustiö 1974 tók heimiliö til
starfa i núverandi húsnæöi aö
Alfhólsvegi 76. Þaö er leiguhús-
næöi, sem ekki er tryggt nema
til eins árs i senn. Hefur Ragna,
ásamt samstarfsfólki sinu, þvi
þurft aö pakka niöur á hverju
vori, en fyrstu verkin á haustin
eru siöan aö „pakka upp” aftur
og koma öllu I samt lag.
Fjórir starfsmenn eru viö
heimiliö aö Rögnu Freyju meö-
talinni. Þau eru Karl Jónsson,
sérkennari, Þóra Jónsdóttir
ráöskona, sálnahiröir og
nokkurskonar „mamma” á
heimilinu, og Jónina Magnús-
dóttir, mynd og handmennta-
kennari. Auk þess er Margrét
Jónsdóttir, þroskaþjálfanemi 4
daga vikunnar i starfsþjálfun á
heimilinu. Erþetta þriöji vetur-
inn sem þroskaþjálfaskólinn
biöur heimiliö I Kópavogi fyrir
nemanda. Segir þaö sina sögu
um þaö álit sem heimiliö nýtur.
Ragna var næst spurö, hvern-
ig hafi gengib aö skapa heimil-
inu sess I „kerfinu”?
„Þaö hefur tekiö 8 ár aö berj-
ast fyrir lifi þess og aldrei hefur
starfsemin veriö tryggö nema
eitt ár I senn”, svaraöi Ragna.
„Ég hef veriö aö vonast eftir þvi
á hverju ári, aö menntamála-
ráöuneytiö taki af skariö og geri
heimiliö aö rikisstofnun. Meö
þvi móti yröi auöveldara aö
veita börnunum þá þjónustu,
sem lög og reglugeröir gera
ráö fyrir — og þarf aö koma frá
rikis „stofnunum”. A ég þar viö
Þóra Jónsdóttir er ráöskona og „sálnahiröir” heimilisins. Hér leiöbeinir hún Vilhjálmi Sveinbjörnssyni
viö lestur.
Fimmtudagur 16. október 1980.
Fimmtudagur 16. október 1980.

Karl Jónsson, sérkennari, Ragna og Þóra, hafa starfaö lengi saman. Hér leiö-
beinir Karl Magnúsi ólafssyni.
Marfa Gisladöttir er yngsti nemandinn. Hér nýtur hún leiösagnar Margrétar
Jónsdóttur, þroskaþjálfanema.
aöstoö félagsráögjafa, barna-
læknis, barnageölæknis, sál-
fræöings og annarra ráögefandi
aöila. Núverandi rekstarform
stöövarinnar, sem deild úr
grunnskólum Kópavogs, hindr-
ar hana i aö njóta þessarar
þjónustu.
Meginástæöan fyrir þvi að ég
tel eölilegast og hef barist fyrir
þvi, aö heimiliö veröi gert aö
rikisstofnun, er sú, aö meö þvi
móti yröi mögulegt aö taka inn
börn frá fleiri stööum en Kópa-
vogi og Reykjanesi, enda hefur
umsóknum frá stööum utan
þess svæöis stööugt fjölgað. Hér
hafa lika veriö börn frá Reykja-
vik Isafiröi, Húsavik og fleiri
stööum og nú er hér eitt barn frá
Akureyri.
Nú hefur loksins borist svar.
frá ráöuneytinu, en það var nei-
kvætt. Ráöamenn þar vilja aö
heimiliö sé rekið áfram sem
deild innan grunnskóla Kópa-
vogs. Þaö fæst þá á hreint, aö
heimiliö er eingöngu ætlaö
börnum frá Kópavogi og
Reykjanesi.
Ég get nefnt enn eitt dæmiö
um vankant á því fyrirkomu-
lagi, ab heimiliö hefur ekki
fengið búning formlegrar stofn-
unar. Þegar starfskraftar eru
fáir, þarf valinn mann i hvert
rúm. Þetta á ekki sist viö um
matráöskonuna okkar, Þóru
Jónsdóttur, sem i raun er
heimilinu miklu meira en ráös-
kona. Hún tekur þátt i meöferö-
inni og hjálpar börnunum á
ýmsan hátt. Meö núverandi
rekstrarformi er hún aðeins
ráöin 9 mánuöi á ári og þannig
hefur þaö verið ár eftir ár. I
fyrsta lagi er slikt engum manni
bjóöandi, auk þess sem þaö
veröur ótryggt, aö viö fáum
alltaf jafn hæfa konu til starfs-
ins og verið hefur”, sagöi
Ragna.
„Erfiðustu" einstakl-
ingarnir koma á heimilið
Upphaf þins starfs innan
skólakerfisins i Kópavogi var að
prófa börn, sem virtust eiga viö
einhverja erfiöleika aö etja.
Kom þér á óvart hvað mörg
þeirra þurftu aöhlynningar viö?
„Já ég get ekki neitað þvi.
Mörg barnanna þurftu svo
sannarlega á aöhlynningu aö
halda”, svaraöi Ragna. „Sem
betur fer hefur nú verið búiö vel
aö þessum börnum I flestum
skólunum meö „lesverum” og
„athvörfum”. Þess vegna fáum
við ekki nema „erfiðustu”
Laooi híin Kil hs ifð
mPcSSI DUr rtnlliH nni n 11 n< fun 113 IP
UUIIIU uuw í Ironfii 11 ii Ifl l” II
SpjallaO við Rögnu Freyju Karlsdótlur. sérkennara, um Sérkennslustöðina I Kópavogl og aðslæður peirra barna sem ai elnhverlum ástæðum elga vlð skerlan hroskaferil að stríða
Margrét Jónsdóttir, Magnús ólafsson og Marla Gisladóttir i lestrarstund.
VÍSIR
Ragna Karlsdóttir leiöbeinir Erni Ægissyni.
einstaklingana til okkar, þau
börn sem ekki falla inn i skóla-
kerfiö af einhverjum ástæöum”,
sagöi Ragna.
Af hverju falla þau ekki inn I
skólakerfiö?
„Ástæöurnar eru jafn margar
og börnin”, svaraöi Ragna.
„Þroskaferill þeirra hefur trufl-
ast af tilfinningalegum, geöræn-
um eða öörum ástæöum, sem
geta haft margbreytilegar for-
sendur”
Eru þetta þá vangefin börn?
„Nei, þaö þarf alls ekki aö
vera, og flest börnin sem hér
hafa verið hafa reynst meö
meöalgreind”, svaraöi Ragna.
„Hins vegar hafa sum þeirra
reynst tornæm, jafnvel vanvit-
ar, viö prófanir áður en meöferö
hefur hafist. Þá hafa þeu ekki
getaö nýtt hæfileika sina vegna
tilfinningalegra trúflana, sem
hafa orðið til þess aö þau áttu
ekki samleiö með sinum jafn-
öldrum”.
Hvert er markmiöiö meö
heimilinu?
„Það þarf aö skapa þessúm
börnum umhverfi, þannig aö
þau geti losaðum sig, og fullnýtt
hæfileika sina til náms. Þetta
tekur sinn tima, viö ráðum ekki
yfir neinni „hókus pókus” aö-
ferð. En lokamarkmiðið er, aö
gera börnin hæf til aö ganga i
venjulegan skóla, eöa til aö fara
út á vinnumarkaöinn og lifa
eðlilegu lifi, sem frjálsar og
sjálfstæöar persónur”, sagöi
Ragna.
Hvert og eitt þarf
sérstaka meðferð.
Hvernig er heimilislifiö?
„Viö byrjum á þvi aö reyna aö
komast i tengsl vib barnið, ekki
sist meö þvi aö kynnast foreldr-
um þess og aöstandendum”,
svaraði Ragna. „Sföan gefum
viö okkur tima til aö kynnast
barninu um leiö og þaö kynnist
okkur.
Eftir nokkurn tima, athuganir
og greiningar, þykjumst viö vita
hvernig best sé að vinna barnið
ogeiginleg kennsla hefst. Hvert
og eitt þeirra þarf sína meöferð.
Kennslan fer siöan fram meö
ýmsu móti, I gegnum leiki, sam-
töl, sögulestur, teikningar,
handmennt, auk bóklegrar
kennslu. Þaö er allt notað til
kennslu og uppeldisáhrifa, jafn-
vel smávægilegir atburöir.
Okkar reglur eru óskráöar,
en einfaldar. Viö vinnum saman
sem ein heild, en ætlumst til
almennrar kurteisi og virðing-
ar, jafnframt þvi sem viö tökum
tillit til tilfinninga og skoöana
hvers annars. Og viö reynum aö
semja ef I odda skerst.
Viö kennarnarnir sýnum
börnunum hlýju, umhyggju og
um fram allt athygli. Vib reyn-
um aö hafa námiö skemmtilegt,
byrjum létt, fyrir neöan þaö
sem viö vitum aö er geta barns-
ins. Slðan smáþyngist námiö, en
við bökkum ef þaö gengur ekki
og byrjum upp á nýtt”.
Árangurinn er góður.
En hver er svo árangurinn
eftir 8 ára starf?
„Okkar takmark er aö börnin
séu ekki iengur hér en 3 ár, en
raunin hefur oröiö sú aö flest
þeirra hafa útskrifast eftir 1 ár.
64 börn hafa verið hér til meö-
feröar. Aöeins þrjú þeirra hafa
komiö aftur, enda hafa þau flest
notiö stuðnings og eftirlits
fyrstu árin eftir útskrift héöan.
A heimilinu eru nú 6 börn á
Myndir og
texti: GIsli
Sigurgeirs-
son, blaba-
maöur Visis á
Akureyri
aldrinum 6—7 ára.
Þaö er yngsti hópurinn sem þar
hefur veriö, en Ragna sagöi þaö
erfiðara aö hjálpa börnunum,
eftir þvi sem þau væru oröin
eldri og mótaöri. Þessi börn eru
„þroskaheft” i viötækri
merkingu þess orös. Þau hafa
helst úr lest sinna jafnaldra, án
þess aö eiga heima i þeim skól-
um, sem rikið starfrækir fyrir
þroskaheft börn. Þeim duga
heldur ekki sérkennsludeildir
skólanna, þar sem þær eru.
Hafa þessi börn gleymst?
„Já, svo sannarlega hafa
þessi börn dottiö upp fyrir i
kerfinu”, sagöi Ragna. „1 fljótu
bragöi er ekkert sjáanlegt aö
þessum börnum, þau lita eöli-
lega út á alian hátt, þannig aö ó-
kunnugur áttar sig ekki strax á
þeim erfiöleikum, sem barnið á
við aö striöa. Ég þekki vel til i
Noregi. Þar eru meöferöar-
heimili mjög viöa og þau þykja
þar jafn sjálfsögö og almennur
skóli. Ég veit ekki hvort frænd-
ur okkar þar myndu frekar
hlæja eöa gráta, ef þeir vissu
hvernig ástandiö er hér”, sagöi
Ragna Freyja I lok samtalsins.
I fáum orðum
1 fáum oröum sagt er niöur-
staöan þessi: 52. grein grunn-
skólalaganna er orðin tóm, á-
kvæöum hennar hefur litiö sem
ekkert veriö sinnt af mennta-
málaráöuneytinu. Þess vegna
eiga börn meö skertan þroska-
feril, án þess aö vera vangefin,
fá athvörf i skólakerfinu.
Ráöuneytið hefur þvi brugöist
skyldu sinni viö að koma á fót
stofnunum fyrir þessi börn, sem
öll eiga þó siöferöilegan og laga-
legan rétt til sambærilegrar
kennslu og jafnaldrar þeirra,
hvort sem þau eiga heima i
Reykjavik, Kópavogi, Húsavik,
Akureyri, eöa annars staöar á
landinu.
Kópavogur hefur tekiö forystu
fyrir framgang Rögnu Freyju
og félaga hennar, sem fyrir vel-
vilja bæjaryfirvalda hafa gert
stóra hluti. Þrátt fyrir þaö vill
menntamálaráöuneytiö ekki
viöurkenna framtak þeirra.
Hafa ráöamenn þar móögast,
fundist tekiö fram fyrir hend-
urnar á sér, eða þarf allt frum-
kvæöi i þessu sambandi aö
koma utan frá, frá áhugafólki,
þrátt fyrir lagaákvæöi um aö
slikt á aö koma frá mennta-
málaráðuúeytinu?
Til aö fyrirbyggja misskiln-
ing, þá skal þaö tekið fram, aö
meö þessari grein er ekki veriö
aö halda þvi fram aö umrætt á-
kvæöi grunnskólalaganna sé
þaö eina sem ekki er komiö i
framkvæmd. Fjarri þvi. Það er
lika ljóst, aö mikiö hefur veriö
gert i málefnum þeirra sem búa
viö skertan þroskaferil hér á
landi á undanförnum árum. En
þaö er langt i land — og flest þaö
sem hefur veriö fært til betri
vegar, hefur veriö fyrir tilstuöl-
an áhugafólks utan „kerfisins”,
en ekki komiö innan frá. Von-
andi á þetta eftir aö breytast
þegar lögin um aöstoö viö
þroskahefta fara aö komast I
framkvæmd.
G.S.
ólöf Guömundsdóttir og Jónina Magnúsdóttir, mynd- og hand
menntakennari, viö föndur.