Vísir - 27.11.1980, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 27. nóvember 1980
'lÍfíyrísmÁl
vtsm
1
AÐ TRYGGJA RETTLÆTI
1 grein sem birtist i Visi 12.
nóv. s.l. fór ég nokkrum oröum
um frumvarp til laga um Lif-
eyrissjóö Islands — lifeyrissjóö
fyrir alla landsmenn, þar sem
allir nytu sama réttar til elli- og
örorkulifeyris, verötryggös, á
grundvelli ævitekna, sem grein-
arhöfundur lagöi fyrst fram á
Alþingi 1976 og var siöan endur-
flutt haustiö 1978 ásamt Oddi
Ólafssyni, Eyjólfi K. Jónssyni
og Guðmundi Karlssyni.
Fyrst þegar umrætt frumvarp
var lagt fram, fengu þær -hug-
myndirum verðtryggöan lifeyri
á grundvelli ævitekna, gegnum-
streymissjóð, fæðingarlaun
óháö stétt og stöðu og fullt jafn-
réttikynjanna til réttinda, hvort
sem eiginkona væri útivinnandi
eða ekki, takmarkaöar undir-
tektir.
Að gera einfalt mál
flókið
Nú bregöur svo viö, aö
Alþýöuflokkurinn tók lifeyris-
málin til rækilegrar umfjöllun-
ar á siöasta flokksþingi. 1
stefnuyfirlýsingu þingsins i lif-
eyrismálum eru tekin upp ýmis
atriöi Ur hugmyndum fyrr-
greindra flutningsmanna um
Llfeyrissjóð íslands, s.s. um
einn lifeyrissjóö fyrir alla
landsmenn, verötryggöan lif-
eyrir, gegnumstreymissjóö
o.s.frv. Mörg atriöi i stefnuskrá
þeirra Alþýöuflokksmanna eru
þó óskýr og lUta alls ekki þeim
stærðfræðilegu lögmálum sem
allar tryggingar byggjast á. 1
stuttu máli sagt: Hugmyndir
þeirra Alþýðuflokksmanna
mynda ekki samfellt trygg-
ingarkerfi. Þær eru sundurlaus-
ar og hafa ekki verið reiknaöar
út eöa útfærðar sem skyldi til
þess aö þær séu trúverðugar.
Enn er haldið áfram að gera
einfalt mál flókið.
Þarna er á ferðinni sami
gamli skollaleikurinn i lifeyris-
málum þjóöarinnar og tiðkast
hefuraf hálfu flestra hérlendra
stjórnmálamanna I áratugi.
Ekki er gert ráð fyrir þvi, aö
lifeyrissjóöir sem slikir verði
bannaðir, heldur eru settar
‘strangar reglur um starfsemi
þeirra, sem koma eiga i veg
fyrir að þeir geti oröiö gjald-
þrota.”
Allir hafi sama rétt til
verðtryggðs lifeyris.
Hugmynd okkar Sjálfstæðis-
manna um heildargegnum-
streymiskerfi byggist á þvi, aö
af öllum tekjum skuli greitt
ákveðiö iögjald, sem prósenta
af tekjum og aö viö upphaf hins
nýja kerfis greiöi núverandi
sjóöir ákveöna heildarupphæö
sem stofnframlag til hins nýja
tryggingakerfis t.d. 5-6 mánaöa
iögjaldagreiöslur á grundvelli
gildandi reglugeröa, þegar ný-
skipan þessara málan kemur i
framkvæmd.
Aöferö Alþýöuflokksmanna
um aö þjóðnýta höfuðstóla
gömlu sjóðanna er ranglát meö
tilliti til mismunandi greiðslna
sjóöfélaga i hina ýmsu sjóöi,
einkum meö tilliti til misjafn-
lega langs greiöslutima, auk
þess sem hún brýtur i bága við
eignaráttarákvæöi stjórnar-
skrár Islands. Þessi leiö er þvi
ófær.
Enn sem fyrr er þvi æskilegt,
aö farin veröi sú leiö sem bent
var á I frv. um Lifeyrissjóð
Islands 1976 og 1978. Það er lif-
eyriskerfi sem nær til allra
landsmanna. Grundvöllur
trygginganna er ævitekjur og
lifeyrir verötryggöur meö
sama hætti gagnvart öllum lif-
eyrisþegum. Tekjulausum eöa
lágtekjufólki er tryggður verö-
tryggður lágmarksllfeyrir.
Konum, óháö stétt og stööu, er
tryggöur sami réttur til lífeyris
og körlum. Greiöslur, iögjöld,
byggjast á gegnumstreymi.
Höfuöstólar gömlu sjóöanna
veröa i eign viökomandi aöila.
Þetta er heilbrigðara,einfald-
ara og réttlátara kerfi en það
sundurlausa og illa skipulagöa
100 sjóöa kerfi sem landsmenn
nú bda viö. m
neöanmóls
Guðmundur H.
Garðarsson gerir grein
fyrir þeim hugmyndum,
sem liggja að baki tillög-
um hans varðandi breytt
lifeyriskerfi, og bendir á
að tillögur Alþýðuflokks-
ins geri ráð fyrir þjóðnýt-
ingu núverandi lífeyris-
sjóða.
Verndun eignarréttar
Eitt er þó skýrt í hugmyndum
flokksþings Alþýðuflokksmanna
og það er, aö þeir vilja þjóönýta
núverandi lifeyrissjóði, i hinu
nýja lifeyriskerfi. í þessu atriði
ergrundvallarmunur á tillögum
Sjálfstæöismanna um Lifeyris-
sjóö íslands og tillögum Alþýðu-
flokksmanna. Kemurþaö fram i
fyrrnefndu frumvarpi um Lif-
eyrissjóð Islands, en þar segir
m.a. i greinargerö:
„Núverandi lifeyrissjóðir eru
myndaöir af iöngjöldum sjóö-
félaga með sameiginlegum
greiöslum vinnuveitenda 6% og
starfsmanna 4%, eöa samtals
10% af launum. Hér er um lög-
verndaðan sparnaö aö ræöa.
Með stofnun Lifeyrissjóös
Islands á gegnumstreymis-
grundvelli, þar sem álögö iö-
gjöld mæta raunverulegri
tryggingaþörf á hverjum tima,
þarf aö taka afstöðu til þeirrar
uppsöfnunar fjármagns, sem
átt hefur sér stað I núverandi
lifeyrissjóðum. Lifeyrissjóöur
Islands mun i framtiðinni
greiða öllum landsmönnum lif-
eyri, ef lög þessi veröa sam-
þykkt, og i flestum tilfellum
mun hærri lifeyri en núverandi
sjóðir gera. Þvi þykir ekki rétt
aö láta sjóöina renna inn i
væntanlegan lifeyrissjðö, held-
ur veröi þeim breytt i lánasjóði i
vörslu og eigu þeirra aöila, sem
hafa myndað sjóöina. Núver-
andi lífeyrissjóöir gegna veiga-
miklu hlutverki I peningakerfi
þjóöarinnar, auk þess sem þeir
hafa haft geysimikla þýöingu i
húsnæöismálum. Meö þvi aö
breyta þeim i lánasjóði geta
þeir i' nánustu framtiö fullnægt
þvi hlutverki, sem þeir hafa
gert á undangengnum árum.
Hugsanlegt er, að aöilar komi
sér saman um, aö ákveönar
greiöslur, t.d. 1% af dagvinnu-
launum, skuli renna i þessa
sjóöi og að útlánareglur jjeirra
verði vikkaöar þannig að lánaö
veröi bæöi til sjóðfélaga og
þeirra fyrirtækja, er síanda á
bak við sjóöina. Eölilegt er, aö
hinum nýju lánasjóöum veröi af
hinu opinbera settar ákveðnar
reglur um starfsemi og lánveit-
ingar o.fl. Veröi það gert i sam-
ráði við vitkomandi eignaraö-
ila.
Þátttaka i lánasjóöunum
veröi frjáls.
SPARIFE VERSLUNARMANNSINS
neðanmóls
Sparifjáreigandi rænd-
ur
Eitthvað i þessa átt hljóöuöu
fullyröingar stjórnmálamanna
og blaöa um inneignir sparifjár-
eigenda hér um árið.
Meö réttu var bent á að spari-
fémeölágum vöxtum i óöaverð-
bólgu veröur fljótt að engu.
Ef reiknaö er með þvi aö
rikisstjórn ráði veröbólgunni,
,sem vitanlega stenst ekki, og
eins þvi að rikisstjórn ráöi vöxt-
um, sem hún vissulega gerir,
þótt óvinsælar ráðstafanir I
vaxtastefnu séu gjarnan kennd-
ar Seölabankanum.
Með þvi að rikisstjórn ráöi
bæði vöxtum og veröbólgu og
jafnvel þó rikisstjórn réði ekki
nema öörum þættinum, þá má
meö sanni segja að ef sprifé
landsmanna rýmar eða eyöist
vegna of lágra vaxta miðað viö
veröbólgu, þá er það rikis-
stjórnin sem rænir sparifjáreig-
andann.
Þar sem stjórnmálamenn
vorir uröu sammála um þaö aö
þeirri ósvinnu yröi hætt, aö
ræna sparifjáreigendur, var
hafin sú vaxtastefna er tryggja
skyldiaö inneignir sparifjáreig-
enda rýrnuðu ekki aöeins þaö
heldur skyldi ná þvi skynsam-
lega markmiöi aö einhver feng-
ur væri i þvi að eiga sparifé I
banka eða sparisjóöi.
Með jafnvægi óðaveröbólgu
og óöavaxta er nú svo komið að
maöur er ekki talinn fáráöur þó
eitthvað fé eigi á bók.
Hávaxtastefnan sem rekja
má til kratanna, átti aö leiöa til
hjöðnunar verðbólgu og þar
meö lægri vaxta, hér með er
auglýst eftir árangrinum.
Verslunarmaðurinn
rændur.
Verslunin og þaö fólk sem
stundar þá þjónustu er oft undir
stifri gagnrýni, og á stundum
ósanngjamri.
Sú gagnrýni sem oft heyrist
og almenningur er afar hrifinn
af, er þegar kaupmenn eru
skammaöir fyrir aö hækka verð
gamallar vöru á lager upp í þaö
sem samskonar ný vara kostar.
Dæmi um slikt eru áreiöanlega
til, en hitt er líka til og aöalregl-
an, aö kaupmenn breyta ekki
vöruveröi til hækkunar á lager
sinum.
Þessu til sönnunar er rétt aö
nefna, aö m jög algengt er þegar
hópferöir eða einstaklingar
koma i hina minni staði úti á
landi, þá eru verslanir visiter-
aöar, sérstaklega i þvi skyni aö
finna ódýrar vömr.
Þvi er þetta sérstaklega áber-
andi úti á landi, aö þar er um-
setningoft svo hæg, aö vörurnar
veröa gamlar og ódýrar i hillun-
urn eða á lagernum. Þessi leit
fólkser svo sönnunþess að þrátt
fyrir allt treystir almenningur
kaupmönnum i þvi að þeir
hækki ekki verðlagningu
gamallra vörubirgöa.
Samkvæmt lögum, mega
kaupmenn heldur ekki hækka
verð gamallar vöru og þar er
komiö að ráninu.
Sé dæmi tekið, þ.e.a.s kaup-
maöurinn á horninu þá fer ekki
milli mála aö verslun hans og
vörulager er honum nákvæm-
lega þaö sama og sparifé i
banka er sparifjáreigandanum.
Sé reiknaö með þvi aö kaup-
maöurinn á horninu eigi hús-
næði verslunarinnar sjálfur þá
sér verðbólgan um aö viðhalda
veröi fasteignarinnar en vissu-
lega veröur fasteignin ekki I
raun verðmætari þó svo hún
hækki i verði.
Þannig er dæmiö varöandi
fasteignina aö væri hún seld eft-
iráratuga rekstur, þá fást ekki
fleiri raunkrónur fyrir hana en
hún kostaöi I upphafi, og má þvi
segja um þann hluta fjárfest-
ingar kaupmannsins aö hann
skilar sér án hagnaðar að lok-
um.
Vörulagerinn sem er hinn
hluti sparifjár kaupmannsins
er hinsvegar bundinn þvi aö
mega ekki fylgja veröbólgu og i
óðaveröbólgu meö óðavöxtum
kemur fljótt að þvi aö kaupmaö-
urinn er rændur.
Sannanlegt er aö oft og einatt
kemur fyrir aö vara sem kaup-
maöurinn selur i dag, kostar
meira þegar hann daginn eftir
Kristinn Snæland segir:
Hávaxtastef nan sem
rekja má til kratanna,
átti að leiða til hjöðnunar
verðbólgu og þar með
lægri vaxta. Hér með er
auglýst eftir árangrinum.
fylliri skaröiö. Þegar þaö gerist
erraunverulega búiö aö ræna af
kaupmanninum, bæöi álagning-
unni og því sem varan kostar nú
meira i innkaupi. Þaöer kominn
timi til þess aö létta þessu órétt-
læti af kaupmönnum, enda
neytendum enginn hagur aö þvi
aö verslunin sé rekin meö tapi.
Það sem neytendur kunna at)
hagnast á þessu óréttlæti, er svo
ákaflega tilviljunarkennt og
skapar enga reglu eöa traust i
viðskiptum.
Tvö dæmi.
Annaö dæmiö er sala á
hægindastól, en i þvi tilfelli
gerðist þaö er kaupmaöurinn
seldi siöasta stólinn af tiltekinni
gerö á 80 þús. kr. aö þegar hann
keypti inn nýjan, til þess aö hafa
þessa gerö áfram á boöstólum,
þá kostaöi sá nýi i innkaupi nær
100 þús. kr.
Fleiri orö ætti ekki aö þurfa
úm fáranleikann, en bæta má þó
við öðru dæmi en þar er um bók
að ræöa. Bók þessi sem er afar
vönduö, var gefin út 1975 og
kostaöi þá um 40 þús. kr. Þessi
bók fæst enn og enn kostar hún
sama eða um 40 þús. kr.
Væri svipuö bók gefin út nú
myndihún kosta um lOOþús.kr.
þaðervertumhugsunar og fyrir
menn meö fjármálavit að
reikna út hvað 40 þús. krónum-
ar væru orðnar I dag ef þær
hefðu veriö innistæöa i spari-
sjóðsbók I staö þess aö vera aö-
eins bók á lager útgefanda.
Mér sýnast öll rök hniga i þá
átt aö verslunarmönnum veröi
sem fyrst heimilaö aö láta lager
sinn fylgja verölagi. Meöan svo
er ekki, þá er veriö aö ræna
sparifé kaupmanna.