Morgunblaðið - 10.12.2003, Blaðsíða 30

30 MIÐVIKUDAGUR 10. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
1. Hvar er málið statt?
Stytting námstíma til stúdentsprófs hefur
verið hluti af stefnumálum mennta-
yfirvalda undanfarin ár og var hluti af til-
lögum nefndar um mótun menntastefnu,
sem Ólafur G. Einarsson þáverandi
menntamálaráðherra skipaði. Nefndin
lagði með starfi sínu grundvöll að viða-
miklum breytingum á lögum og nám-
skrám sem ráðist var í á árunum 1995–
1999. Ákveðið var að fresta ákvörðun um
styttingu námstíma til stúdentsprófs uns
reynsla fengist af nýjum
námskrám. Þótt málið hafi
verið skýrt allítarlega, hefur
gætt nokkurs misskilnings
um það hvar það sé á vegi
statt. Tillögur um hvort, og
þá hvernig staðið verði að
styttingu námstímans liggja
ekki fyrir. Þær er verið að
móta.
Samráð
Sá farvegur, sem málið er nú
í, er samráðsvettvangur. Sá
vettvangur er bæði form-
legur og almennur. Annars
vegar hafa verið stofnaðir þrír formlegir
starfshópar til að fjalla um afmarkaða
þætti málsins. Einn þeirra fjallar um nám-
skrármál og gæðamál. Annar starfshópur
fjallar um starfsmannamál og sá þriðji
fjallar um fjármál tengd styttingu náms-
tímans. Í þessum starfshópum eiga marg-
ir hagsmunaaðilar fulltrúa, þar á meðal
samtök nemenda, kennara og framhalds-
skóla. Í starfi þessara samráðsaðila munu
endanlegar tillögur mótast. Ekki verður
tekin afstaða til styttingar námstímans,
fyrr en þessar tillögur líta dagsins ljós.
Óskað var eftir umsögnum frá ýmsum
samtökum launþega og atvinnurekenda,
samtökum framhaldsskólanemenda, sam-
tökum foreldra, skólanefndum framhalds-
skóla og háskólum. Auk þessa hefur verið
opnað umræðuþing á vefnum mennta-
gatt.is þar sem almenningur og fagfólk
getur tjáð sig um styttingu námstíma til
stúdentsprófs og komið með gagnlegar
ábendingar um framþróun málsins. Ráðu-
neytið hefur einnig skipulagt fundi með
framhaldsskólum um málið í samráði við
skólameistara. Starfshóparnir munu fara
yfir þær ábendingar og tillögur sem fram
koma í umsögnum, á umræðuþinginu og á
kynningarfundum. Mikilsvert er að allir
þeir, sem vilja efla íslenskt menntakerfi,
leggi sitt af mörkum í umræðunni og komi
til hennar með jákvæðu hugarfari. Með
þeim hætti verður umræðu- og vinnuferlið
til gagns eins og til er ætlast.
Umræðugrundvöllur til undirbún-
ings endanlegra tillagna
Hér er um nýjung að ræða. Í umræðunni
hefur ítrekað komið fram sú fullyrðing að
ákvörðun hafi verið tekin um að stytta
námstíma til stúdentsprófs og að það hafi
verið gert á grundvelli tillagna, sem komið
hafa fram í skýrslu menntamálaráðuneyt-
isins. Svo er ekki og hefur það reyndar
alltaf komið skýrt fram.
Í skýrslu ráðuneytisins voru kynntar
nokkrar hugmyndir um leiðir. Þeim var
ekki ætlað að vera grundvöllur ákvörð-
unar, heldur umræðugrundvöllur. Þess
vegna var málinu komið í þann farveg,
sem það er nú í. Þar verða mótaðar end-
anlegar tillögur um styttinguna og tekin
afstaða til málsins á grundvelli þeirra.
Það skiptir miklu máli að fullur skiln-
ingur ríki á því hvar málið er statt. Það er
ekki gagnlegt á þessu stigi málsins að efna
til krossferðar gegn þeim umræðugrund-
velli sem lagður hefur verið fram. Raunar
bendir það til þess að þeir, sem hafa kvart-
að undan þeim ófrjóa farvegi, sem umræð-
ur um mikilvæg málefni falla stundum í
hér á landi, hafi nokkuð til síns máls. Sjái
menn kosti við styttingu námstíma til
stúdentsprófs og leiðir til að vinna að því á
skynsamlegan hátt, er mikilvægt að koma
því á framfæri. Sjái menn meinbugi á mál-
inu er jafnbrýnt að þau sjónarmið komi
fram. Tækifærið er nú. Málið er enn í mót-
un.
2. Hvað knýr á um breytingar?
Það hefur verið stefna stjórnvalda í um
áratug að vinna að styttingu námstíma til
stúdentsprófs. Frá þeim tíma er þessar
hugmyndir komu formlega fram í skýrslu
nefndar um mótun menntastefnu árið
1994 hafa ýmsar breytingar orðið, sem
bætt hafa rökum við málflutning þeirra
sem hlynntir eru styttingu námstíma til
stúdentsprófs. Hér á eftir verður í stuttu
máli gerð grein fyrir þessum sjón-
armiðum.
Þegar málið var rætt á Alþingi 1994, tók
ég afstöðu gegn hugmyndum um stytt-
ingu námstímans á forsendum, sem ég sé
að margir telja að séu enn í fullu gildi. Ég
taldi þá að full rök stæðu til þess að verja
lengri tíma hér á landi til að mennta fólk
til stúdentsprófs, þar sem
hér væru aðstæður á vinnu-
markaði sem gerðu náms-
mönnum kleift að vinna fyrir
sér á sumrin og öðlast þar
með verðmæta reynslu í
starfi, sem ég taldi og tel enn
að hafi mikið mennta- og
menningargildi. Með þess-
um hætti öðluðust þeir bæði
fjárhagslegt sjálfstæði og
þroska, sem væri þeim góð-
ur grundvöllur fyrir framtíð-
ina. Þriggja ára nám til stúd-
entsprófs, sem þýðir að
lengja verður skólaárið, þarf
þó ekki að breyta því að nemendur munu
eftir sem áður nýta sér aðstæður á vinnu-
markaði til að öðlast fjárhagslegt sjálf-
stæði og hljóta í sumarstörfum verðmæta
lífsreynslu og þroska.
Vinna með námi
Mikill kostnaður fylgir því að stunda nám,
að ekki sé talað um þær aðstæður, þegar
nemendur þurfa að dvelja fjarri heimili
sínu á námstíma. Það skiptir því máli að
nemendur geti fjármagnað nám sitt með
sumarvinnu. Það hefur hins vegar færst í
vöxt að nemendur vinni á námstíma, með
náminu. Skólamönnum hefur verið þessi
þróun þyrnir í auga og telja margir, með
réttu, að hætt sé við að aukin vinna með
námi tefji nemendur og auki líkur á að
þeim hlekkist á í námi.
Eflaust liggja margar ástæður fyrir
aukinni vinnu nemenda með námi. Margir
bera við miklum kostnaði sem fylgi skóla-
göngu. Aðrir benda á að skólakerfið bjóði
upp á þetta, það sé svigrúm til þess fyrir
nemendur að vinna með námi og því sé
eðlilegt að það svigrúm sé nýtt. Eflaust er
þessi þróun tengd talsverðum breytingum
á lífsstíl nemenda. Nemendur í framhalds-
skólum eru orðinn mikilvægur markhópur
neyslusamfélags, sem gerir þeim áhuga-
verð tilboð. Ekki síst á það við um ýmiss
konar tilboð, sem verður að telja hluta af
því menntaumhverfi, sem allir þrífast í og
eðlilegt er að ungt fólk taki fullan þátt í.
Er þar m.a. átt við margvíslega tækni og
þjónustuboð, sem gera nemendum kleift
að verða virkari í námi, öðlast nauðsyn-
legan aðgang að upplýsingaveitum og
nýta sér margvíslega menntunarkosti ut-
an formlegs skólakerfis, fyrir utan margt
annað sem höfðar sterkt til ungs fólks.
Það kostar með öðrum orðum talsvert fé
að vera þátttakandi í íslensku mennta- og
upplýsingasamfélagi. Sá kostnaður er
hluti af staðreyndum, sem ungt fólk jafnt
sem foreldrar þeirra og samfélagið í heild
hlýtur að horfast í augu við.
Ekki er hægt að líta fram hjá þeirri
staðreynd að helsta umkvörtunarefni
fólks á landsbyggðinni, sem ekki býr við
neina menntunarkosti á framhalds-
skólastigi, ellegar hefur ekki það úrval
sem það kýs, er gífurlegur kostnaður við
að senda börn sín til náms. Hér er um að
ræða meiri byrðar en svo að ekki sé rétt
að leita leiða til að létta þær. Stuðningur
við námsmenn hefur aukist hratt á und-
anförnum árum, en er þó ekki nema hluti
af raunkostnaði. Að sjálfsögðu hafa breyt-
ingar á lífsstíl ekki orðið til að draga úr
þessum kostnaði.
Við þessar aðstæður er það áhugaverð-
ur valkostur að leita leiða til að gera nám
til stúdentsprófs styttra og markvissara
þannig að meginreglan verði þriggja ára
nám. Kostnaður námsmanna og fjöl-
skyldna þeirra verðu þannig léttbærari.
Símenntun – endurmenntun
Þótt hugmyndir um símenntun hafi komið
fram fyrir alllöngu, er það ekki fyrr en á
síðari árum sem menn eru farnir að gera
sér fulla grein fyrir áhrifunum sem sí-
menntun hefur
horf almenning
fyrst nú sem at
að þeim kostna
vinnulífsins og
af því að byggj
stendur fólki ti
Það er því ljó
menntun felur
í menntun. Stjó
með því að verj
menntamála. Þ
lífið og einstakl
þegar hafin. Um
efnisins er hins
in víðast hvar í
fram nýlega á r
menntun. Ljós
stærsta viðfang
næstu árum að
sem símenntun
skiptir miklu m
leyst.
Við stöndum
Okkur hefur te
málum okkar í
uppsöfnunarsj
tryggja stöðu o
eftir að njóta g
issjóðsmál eru
andi höfuðverk
margra. Nú er
ismála er meða
tillit til þegar e
þjóða er metinn
tillagna Evrópu
þessu.
Þjóðin er þeg
endurmenntun
veginn. Það ver
byggja upp nám
ævina. Það er h
það er eðlilegt
kröfum samtím
Kröfur um m
koma alls staða
atvinnulífi og þ
hagvöxtur síðu
að miklu leyti á
andi þætti vísin
ustustarfsemi.
örar framfarir
sveigjanleika o
fólks, en þann s
ekki síst í endu
einnig stöðugt
in eftirsóknarv
einn. Æ fleiri v
menntun styrk
jafnrétti og auk
Það er þessi þr
hygli stjórnval
samfélags að þ
undir þeim vax
eru til menntak
Aukin fjárfes
– auknar krö
Það er ljóst að
ingu í menntak
aukin afköst og
öllum skólastig
okkar ræðst af
fé og tíma. Ísle
veganesti. Brey
rýra það.
Það hefur ko
almennings til
stúdentsprófs.
vinnulíf og hásk
kvæðum augum
vilja til að drag
Þvert á móti be
ing á vægi men
að byggja upp
fara eins vel og
bjóða öllum ald
breytta endur-
Við þessar a
Stytting námstíma
til stúdentsprófs
Eftir Tómas Inga Olrich ’Það skipfullur skil
hvar málið
ekki gagn
málsins að
ferðar geg
grundvell
ur verið fr
Tómas Ingi Olrich
HÁSKALEG ÞRÓUN
Lýsingar á ráninu í verslun Bón-uss á Smiðjuvegi í Kópavogivirðast fremur líkjast atriði úr
bandarískum sjónvarpsþætti en ís-
lenskum veruleika. Tveir menn vopn-
aðir afsöguðum haglabyssum og með
andlitið hulið ruddust inn í verslunina
eftir lokun, þar sem fjögur ungmenni
voru að störfum. Annar ræninginn
neyddi tvo starfsmenn til að fara inn í
kaffistofu verslunarinnar, lét þá fara á
hnén og hélt byssunni yfir höfðum
þeirra. Hinn ræninginn hljóp inn í
verslunina og lét greipar sópa.
Þótt þetta hljómi óraunverulega er
þetta engu að síður sá raunveruleiki
sem við búum við á Íslandi. Ofbeldis-
glæpir og vopnuð rán verða sífellt al-
gengari. Bankarán á þessu ári eru að
nálgast tuginn. Í mörgum þeirra hefur
vopnum verið brugðið þótt ekki hafi það
verið gert með jafnsvakalegum hætti
og í ráninu á Smiðjuvegi. Augljóslega
er mikil hætta á því, að eitthvað hrika-
legt gerist í ránum þar sem aðferðum
sem þessum er beitt. Þegar lögregla
handtók Bónuss-ræningjana voru þeir
með haglaskot í fórum sínum. Hvað
hefði gerst ef þeim hefði verið veitt
mótspyrna eða ef lögreglu hefði borið
að á meðan ránið var framið? Hvenær
kemur að því að vopn verða ekki ein-
ungis munduð við rán heldur þeim
beitt?
Þetta er háskaleg þróun og mikil-
vægt að reynt verði að átta sig á orsök-
um hennar og hvernig hægt er vinda of-
an af henni.
Þar eru engar töfralausnir í boði.
Ljóst er að mörg þeirra afbrota sem
framin eru í okkar samfélagi, hvort sem
um er að ræða rán eða innbrot í hús og
bíla, má rekja með beinum hætti til
fíkniefnanotkunar. Neytendur fíkni-
efna lenda oftar en ekki í erfiðleikum
með að fjármagna neyslu sína og leiðast
út í afbrot til að eiga fyrir næsta
skammti eða til að gera upp skuldir sín-
ar við fíkniefnasalana. Þær aðferðir
sem beitt virðist í auknum mæli við inn-
heimtu slíkra skulda eru ekki síður
stórkostlegt vandamál enda skipta
mannslíf líklega litlu máli í hugum
þeirra er hafa tekjur sínar af eiturlyfja-
sölu.
Það verður að ráðast að rótum vand-
ans sem eru fíkniefnin. Annars vegar
með því að halda áfram að uppræta inn-
flutning og sölu á fíkniefnum og hins
vegar að aðstoða þá með öllum tiltæk-
um ráðum er leiðast út á þessa braut.
Þótt það sé kostnaðarsamt að tryggja
ungum fíkniefnaneytendum meðferðar-
úrræði og fylgja meðferðinni eftir getur
reynst dýrkeypt að gera það ekki.
Jafnframt verður líklega ekki hjá því
komist að endurskoða löggæslu í ljósi
þess hvernig mál virðast vera að þróast.
Viðbrögð lögreglu við ráninu á Smiðju-
vegi voru markviss og snögg. Það verð-
ur að tryggja að svo geti ávallt orðið.
Ekki má hins vegar gleyma því að lög-
reglumenn leggja sig í mikla hættu er
þeir leggja til atlögu gegn vopnuðum
afbrotamönnum. Það hefur ekki tíðkast
að lögreglumenn á Íslandi beri vopn.
Það hefur ekki verið nauðsynlegt í okk-
ar friðsamlega samfélagi til þessa. Það
fer hins vegar ekki á milli mála, að
ástandið fer hríðversnandi og óhjá-
kvæmilegt að stjórnvöld grípi til rót-
tækra ráðstafana.
VARÐVEISLA SAFNEIGNAR
NÝLISTASAFNSINS
Nýlistasafnið á 25 ára afmæli umþessar mundir og var af því tilefni
opnuð sýning í safninu um síðustu helgi.
Í grein sem birtist í Lesbók sl. laug-
ardag var rætt við sýningarstjórann,
Gunnar J. Árnason listfræðing, um
stöðu safnsins og safneignarinnar á
þessum tímamótum. Hann segir þar frá
því að safneign Nýlistasafnsins standi
nú saman „af rúmlega sex hundruð
verkum eftir tæplega tvö hundruð höf-
unda, jafnt íslenska sem erlenda“.
Eins og Gunnar bendir á var það frá
upphafi markmið félaga Nýlistasafns-
ins að safna verkum og heimildum frá
tímabili sem menn óttuðust að myndi
gleymast að öðrum kosti. Viðhorf
þeirra varð til þess að gera safneignina
bæði einstaka og merkilega. Til vitnis
um það nefnir Gunnar að „stóru söfnin,
s.s. Listasafn Íslands og Listasafn
Reykjavíkur, hafa sótt í safneign Ný-
listasafnsins þegar settar hafa verið
upp yfirlitssýningar yfir ákveðin tíma-
bil í íslenskri myndlistarsögu. Ágætis
dæmi um það er sýningin Raunsæi og
veruleiki: Íslensk myndlist 1960–80
sem sýnd er í Listasafni Íslands um
þessar mundir“. Hann segir þann fé-
lagsskap sem staðið hefur að Nýlista-
safninu því hafa náð markmiði sínu að
einhverju leyti; „að staðfesta stöðu sína
í íslensku myndlistarlífi og varðveita
verk sem mönnum þykja merkileg núna
í samhengi við íslenska myndlistar-
sögu“.
Gunnar J. Árnason segir þó umhugs-
unarvert hve illa gengur að bæta verk-
um eftir yngri listamenn við safneign-
ina og telur eina aðalástæðu þess vera
þá hversu óviðunandi geymslan fyrir
safneignina er; „segja [má] að mörg
verk, einkum þau viðkvæmari, liggi
beinlínis undir skemmdum. Þannig hef-
ur það varla þótt réttætanlegt, síðustu
ár, að taka við nýjum framlögum“. Það
ástand er ríkir í varðveislumálum Ný-
listasafnsins og Gunnar vísar hér til er
grafalvarlegt mál sem enga bið þolir.
Það er til skammar ef íslenskum jafnt
sem erlendum listamönnum hefur með
örlæti sínu tekist að skapa safneign sem
gegnir mikilvægu hlutverki í íslenskri
listasögu, einungis til þess að hún
grotni síðan niður við óverjandi skilyrði
í geymslum. Bæði ríki og borg hafa hér
menningarpólitískum skyldum að
gegna og ættu á þessum tímamótum að
efna til samstarfs við Nýlistasafnið um
varðveislu verkanna, t.d. í gegnum þau
listasöfn sem rekin eru á þeirra vegum,
Listasafn Íslands og Listasafn Reykja-
víkur, og veita til þess nauðsynlega
fjármuni. Það er ekkert launungarmál
að Nýlistasafnið hefur ekki fjárhags-
legt bolmagn til að sinna varðveislu eða
forvörnum með þeim hætti sem nauð-
synlegt er og því er átaks þörf áður en
ómetanleg verðmæti glatast. Viðunandi
varðveisla sýnishorna þeirrar stuttu
myndlistarhefðar sem Íslendingar búa
yfir hlýtur að teljast forgangsmál, ekki
einungis með tilliti til íslenskrar mynd-
listar, heldur einnig með tilliti til þess
fjölþætta menningararfs sem okkur ber
að tryggja framtíðinni aðgang að.