Morgunblaðið - 10.12.2003, Blaðsíða 12

FRÉTTIR
12 MIÐVIKUDAGUR 10. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Yfirráðarétturinn yfir fisk-veiðiauðlindunum kemurnær ævinlega upp þegarrætt er um hugsanlega að-
ild Íslands að Evrópusambandinu.
Hafa ýmis sjónarmið og kannski
miklu frekar getgátur komið fram
um það að hve miklu leyti Íslend-
ingar gætu fengið varanlegar und-
anþágur frá fiskveiðistefnu ESB eða
með öðrum hætti tryggt sér áfram-
haldandi afnotarétt af auðlindinni.
Enn aðrir telja þetta afur á móti ekki
vera neitt úrslitaatriði.
Óttar Pálsson segir tilganginn
með riti þeirra Stefáns ekki hafa ver-
ið að blanda sér í pólitíska umræðu
þótt skilin á milli lögfræðinnar og
stjórnmálaumræðunnar kunni
stundum að vera
óljós. „Það er alveg
ljóst að okkar rann-
sókn byggir á lög-
fræðilegum aðferð-
um. Og enda þótt
stundum hafi ef til
vill mátt ráða eitt-
hvað annað af um-
ræðunni þá held ég
af við höfum farið
fremur varlega í að
draga ályktanir,“
segir Óttar.
Hver var hvatinn að því að þið
lögðuð í þessa rannsóknarvinnu?
„Við vorum og erum fylgjandi um-
ræðu um þessi mál. Undirlagið verð-
ur hins vegar að vera í lagi og þetta
er okkar framlag til að styrkja það
undirlag. Það var meginhugsunin.
Evrópumálin hafa auðvitað verið til
umræðu í allnokkurn tíma og menn
hafa velt fyrir sér stöðu Íslands
gagnvart Evrópusambandinu. Mik-
ilvægt atriði í þeirri umræðu allri
hefur verið fiskveiðistefna sam-
bandsins. Við Stefán höfðum rekið
okkur á að það vantaði lögfræðilegan
grunn í umræðuna. Menn ræddu
málin fram og til baka og gjarnan
varð maður hreinlega var við að farið
var heldur frjálslega með lög-
fræðilega stöðu mála. Það var í raun
tilefnið að rannsókn okkar og síðan
útgáfu bókarinnar.“
Þið segið að ekki hafi orðið neinar
grundvallarbreytingar á sameig-
inlegri sjávarútvegsstefnu ESB.
„Nei, það má segja að hornsteinar
fiskveiðistefnunnar hafi verið nær al-
veg óbreyttir frá því að sameiginlega
fiskveiðistefna Evrópubandalansins
tók á sig endanlega mynd á fyrri
hluta níunda áratugarins. Þær breyt-
ingar sem síðan hafa orðið á sam-
bandinu hafa ekki
hnikað við þessum
hornsteinum. Það er
auðvitað ýmislegt í
regluverki sam-
bandsins sem hefur
breyst, s.s. reglur
um ákvarðatöku, án
þess að hróflað hafi
verið við meg-
inþáttum fisk-
veiðistefnunnar.
Löggjafar- og
ákvörðunarvald í fiskveiðimálum er
hjá stofnunum Evrópusambandsins
sem einnig fara með samningsheim-
ildir við þriðju ríki. Nýafstaðin end-
urskoðun á fiskveiðistefnunni og þær
breytingar sem verða við hana verða
fyrst og fremst innan þess ramma
sem áður var markaður. Fyrir mig
sem lögfræðing snerta grundvall-
arspurningar þætti svo sem forræði
yfir sjávarauðlindum, valdmörk sam-
bandsins og aðildarríkjanna og máls-
meðferð við ákvarðanatöku. Í þess-
um efnum hafa ekki orðið neinar
grundvallarbreytingar hjá samband-
inu.“
Þið fullyrðið að Norðmenn hafi
ekki fengið neinar varanlegar und-
anþágur í samningnum frá 1994.
„Það var rætt um það að á sínum
tíma að Norðmenn hefðu fengið var-
anlegar undanþágur. Sú umræða gaf
okkur ærið tilefni til að skoða málin.
Þess vegna er í bókinni nokkuð ít-
arlegur kafli um þann hluta aðild-
arsamnings Noregs sem varðar fisk-
veiðimálin. Við tökum þann hluta
fyrir og greinum hann lögfræðilega
og komumst að niðurstöðu um efn-
islegt innihald hans. Það er okkar
niðurstaða að undanþágur Norð-
manna frá sameiginlegri fisk-
veiðistefnu sambandsins hafi verið
sáralitlar og þeir hafi ekki fengið
varanlegar undanþágur í neinum
veigamiklum atriðum. Þetta var eitt
af því sem okkur fannst ástæða til að
rannsaka og nauðsynlegt var að lög-
fræðingar kæmu að því verki að okk-
ar mati. Þegar upp kemur ágrein-
ingur um þjóðréttarsamninga er það
rétt túlkun á efni þeirra samninga
sem ræður úrslitum. Því getur verið
varhugavert að treysta á einhverjar
óljósar yfirlýsingar sem hafa jafnvel
takmarkað gildi. Þá er ljóst að ekki
er spurt að því hvað einhver sagði til
dæmis í þinglegum umræðum eða
jafnvel í fjölmiðlaviðtali.“
Hversu fast sóttu Norðmenn það á
sínum tíma að fá varanlegar und-
anþágur?
„Ég veit að þeir gengu ansi hart
fram í því og það er augljóst að þetta
hefur verið mikið rætt, að öðrum
kosti væru ekki allar þessar bókanir,
yfirlýsingar og viðaukar í norska
samningnum. Þetta var einnig mikið
rætt á norska þinginu þannig að það
liggur fyrir að þetta var áhersluatriði
hjá þeim. Manni sýnist einnig þegar
maður flettir norskum þingskjölum
að stjórnmálamennirnir norsku hafi
ekki haft sömu hugmyndir um samn-
inginn og við Stefán.“
Malta kemur síðan á eftir Norð-
mönnum og reynir að ná fram var-
anlegum undanþágum.
„Ég get ekki svarað því hvort þeir
hafi lagt eins mikla áherslu á það og
Norðmenn. En þegar við lögðum
lokahönd á bókina lá fyrir stöðuskjal
í samningaviðræðum Möltu við sam-
bandið og það skjal studdumst við
við og gerðum grein fyrir því. Á því
lék enginn vafi í mínum huga þegar
við gengum frá þessum kafla í bók-
inni að Malta myndi ekki fá var-
anlegar undanþágur frá fiskveiði-
reglunum. Og misvísandi fréttir um
það í fjölmiðlum hér heima breyttu
þar engu um. Það gekk enda eftir,
samningurinn liggur fyrir og í hon-
um eru engar varanlegar und-
anþágur. Aftur er það staðfest sem
áður hafði gerst. En ég hlýt að ítreka
í þessu sambandi að staða Íslands er
önnur og hagsmunirnir eru meiri.“
Eru þá einhverjar líkur til að ESB
víki frá grunnatriðum sameiginlegu
fiskveiðistefnunnar?
„Ef menn leyfa sér að draga ein-
hverja ályktun af því sem gerst hefur
væri hún sjálfsagt sú að litlar líkur
séu á því. En síðan geta menn deilt
um það hvort það eigi ekki einhver
önnur atriði að koma til skoðunar.
Við getum ekki alltaf dregið álykt-
anir um framtíðina af fortíðinni en
það er hins vegar annar handleggur
að ræða möguleika á hugsanlegum
undanþágum sem við eða aðrar þjóð-
ir gætum fengið. Í okkar rannsókn
skoðuðum við einfaldlega hvað ár-
angri menn hafa náð í aðild-
arviðræðum. Sá árangur liggur fyrir
en við tökum einnig fram að staða ís-
lensks sjávarútvegs sé önnur en í til-
viki Noregs, t.d. vegna þýðingar
hans fyrir íslenskan þjóðarbúskap,
staðbundinna nytjastofna á Íslands-
miðum og landfræðilegrar legu
landsins. Ekki sé því unnt að útiloka
fyrirfram að röksemdir séu fyrir
hendi sem gætu orðið grundvöllur
fyrir varanlegar undanþágur á ein-
stökum sviðum í hugsanlegum aðild-
arsamningum Íslands við sam-
bandið. Að virtu því sem fram er
komið bendir þó flest til að ólíklegt
sé að ná megi fram lagalega skuld-
bindandi ákvæðum um mikilvæg at-
riði.“
Þetta er sem sagt ein helsta nið-
urstaða rannsóknarinnar?
„Þetta er í sjálfu sér rannsókn-
arniðurstaða sem er skilin eftir dálít-
ið opin þótt það liggi alveg í henni
hver okkar skoðun er. Og það er rök-
studd skoðun. Við byggjum hana ein-
faldlega á því að regluverk sam-
bandsins hvílir á ákveðnum
meginstoðum og fiskveiðistefnan
einnig. Þær undanþágur sem menn
hafa verið að ræða hér heima fela í
sér veruleg frávik frá þeim meg-
inreglum sem markaðar hafa verið.
Við þekkjum þess engin dæmi áður
að slík frávik hafi verið veitt og við
höfum skoðað sjávarútveginn sér-
staklega.
En af því að þú spyrð um þetta at-
riði sérstaklega þá er það sjálfsagt
klassískt dæmi um að nokkuð stór
rannsókn felur í sér margvíslegar
niðurstöður en síðan er það mjög lít-
ill hluti af rannsóknarniðurstöðunum
sem einkennir alla umræðuna.
Spurningin um hugsanlegar und-
anþágur frá fiskveiðistefnunni virð-
ist vera hin eina sem sumir stjórn-
málamennirnir hafa áhuga á og það
er nú einfaldlega þannig í Evrópu-
málunum að þar virðast menn skipa
sér í fylkingar með eða á móti aðild
Íslands að sambandinu. Það eru
nokkuð skýrar línur í stjórn-
málaflokkum um þetta og eins í
frjálsum félagasamtökum. Við tök-
um enga afstöðu til þess hvort Ísland
eigi að ganga í sambandið eða ekki.
Við höfum aldrei reifað neinar sér-
stakar hugmyndir um það.“
Engar grund-
vallarbreyting-
ar á sjávarút-
vegsstefnu ESB
Morgunblaðið/Jim Smart
Óttar Pálsson: „Við þekkjum þess engin dæmi áður að slík frávik hafi verið
veitt og við höfum skoðað sjávarútveginn sérstaklega.“
arnorg@mbl.is
Óttar Pálsson lögmaður og Stefán Már
Stefánsson, prófessor við lagadeild HÍ, telja
fremur litlar líkur vera á því að ESB muni
víkja frá grunnatriðum sameiginlegu fisk-
veiðistefnunnar. Arnór Gísli Ólafsson
ræddi við Óttar Pálsson um bókina Fisk-
veiðireglur Íslands og Evrópusambandsins.
’ En ég hlýt aðítreka í þessu
sambandi að
staða Íslands er
önnur og hags-
munirnir eru
meiri. ‘
UMBOÐSMAÐUR Alþingis hefur beint þeim
tilmælum til félagsmálaráðuneytisins að það
taki mál tveggja dagmæðra í Reykjavík til
meðferðar á ný. Hafði ráðuneytið talið að ekki
væru forsendur til að úrskurða um stjórnsýslu-
kæru þeirra vegna meðferðar og ákvarðana
Leikskóla Reykjavíkur og leikskólaráðs
Reykjavíkur í máli þeirra.
Dagmæðurnar kvörtuðu til umboðsmanns
yfir áliti félagsmálaráðuneytisins, sem taldi að
málsmeðferð umsjónaraðila á vegum Leik-
skóla Reykjavíkur við eftirlit sitt á störfum við
daggæslu barna hefði verið innan marka reglu-
gerðar um daggæslu barna í heimahúsum og
stjórnsýslulaga.
Umsjónaraðilar á vegum Leikskóla Reykja-
víkur heimsóttu konurnar þar sem þær voru
með daggæslu fyrir börn. Rúmri viku síðar
fengu þær sent bréf frá viðkomandi þar sem
gerðar voru athugasemdir um aðbúnað og
fjölda barna í gæslu í einu. Voru þær sakaðar
um „vítavert gáleysi“ og veitt áminning og
frestur til úrbóta.
Konurnar óskuðu eftir því að leikskólaráð
Reykjavíkur fjallaði um mál þeirra, en ráðið
taldi ekki tilefni til athugasemda við meðferð
málsins af hálfu umsjónaraðila. Leituðu dag-
mæðurnar þá til félagsmálaráðuneytisins með
stjórnsýslukæru.
Ráðuneytið taldi ekki forsendur til að úr-
skurða um kæru dagmæðranna á grundvelli 1.
mgr. 103. gr. sveitarstjórnarlaga.
Umboðsmaður Alþingis telur að þröng túlk-
un félagsmálaráðuneytisins á lögunum eigi sér
ekki stoð í orðalagi ákvæðisins sem taki til ým-
issa „vafaatriða við framkvæmd sveitarstjórn-
armálefna“. Var það niðurstaða umboðsmanns
að ráðuneytinu hefði, eins og atvikum var hátt-
að, verið skylt að taka stjórnsýslukæru dag-
mæðranna til úrskurðar og því hefði ráðuneyt-
inu ekki verið heimilt að ljúka málinu með áliti,
eins og það gerði.
Tilmæli umboðsmanns til félagsmálaráðuneytis
Úrskurðað verði í stjórn-
sýslukæru dagmæðra
KÆRUNEFND jafnréttismála hefur komist að
þeirri niðurstöðu að auglýsing Flugleiða/Ice-
landair, sem Kvenréttindafélag Íslands kærði,
brjóti ekki í bága við jafnréttislög, en nefndin
vísaði frá kvörtun varðandi auglýsingar og
kynningarefni erlendis.
Kvenréttindafélag Íslands óskaði eftir því að
kærunefnd jafnréttismála kannaði og tæki af-
stöðu til þess hvort tilteknar auglýsingar Flug-
leiða/Icelandair, sem birtar hefðu verið á netinu
og víða erlendis vegna flugferða félaganna til Ís-
lands, brytu gegn ákvæðum 18. gr. laga um
jafna stöðu og jafnan rétt kvenna og karla.
Í niðurstöðum kærunefndarinnar kemur
fram að það er ekki hlutverk hennar „að taka af-
stöðu til þess hvort auglýsingar sem birtast er-
lendis og er fyrst og fremst beint að erlendum
mörkuðum teljist vera í samræmi við 18. gr. laga
um jafna stöðu og jafnan rétt kvenna og karla,
nr. 96/2000. Í því sambandi ber að hafa í huga að
við gerð auglýsinga hlýtur jafnan að vera tekið
mið af aðstæðum og lagaumhverfi í viðkomandi
ríki“. Því telji nefndin að það falli utan verksviðs
hennar að fjalla um auglýsingar Flugleiða/Ice-
landair sem birtust á eða var beint að erlendum
mörkuðum og vísar hún kvörtuninni frá.
Kynningarefni sem beint var að viðskiptavin-
um Flugleiða hérlendis var einnig kært en um
var að ræða eftirfarandi í tölvupóstsendingu:
„Nú ertu með tvær í takinu. Annars vegar er
það stórborgin New York og hins vegar ein feg-
ursta borg Norðurlanda, Osló. Hvor um sig hef-
ur upp á skemmtilega afþreyingu að bjóða, veit-
ingastaði sem og hótel og því um að gera að
stökkva á nettilboð núna um helgina.“ Kæru-
nefndin komst að þeirri niðurstöðu að ekkert í
þessari kynningu væri öðru kyninu til minnk-
unar eða lítilsvirðingar. „Það er því álit kæru-
nefndar jafnréttismála, að framangreind aug-
lýsing, sem fram kom í tölvupóstsendingu 24.
september 2002, teljist ekki hafa falið í sér brot
gegn 18. gr. laga nr. 96/2000.“
Auglýsing Flugleiða tekin fyrir í kærunefnd
Er ekki talin brjóta í
bága við jafnréttislög